Ný saga - 01.01.1996, Blaðsíða 12

Snorri G. Bergsson
Mynd 3. Sir John
Anderson, innan-
rikisráðherra, reyndi
að milda stefnu
bresku stjórnarinnar
gagnvart þýsku
föngunum.
Mynd 4. Halifax
lávarður, utanríkis-
ráðherra, studdi
stefnu Andersons í
málefnum fanganna.
Suður-Afríka og Nýja-Sjáland neituðu að
taka við slíkum mönnum, en Kanada bauðst
til að taka við 7.000 útlendingum, Nýfundna-
land um 1.000 og Ástralía hélt öllum mögu-
leikum opnum.40 Þegar samveldisríki þessi
höfðu gefið jákvætt svar sendu bresk stjórn-
völd þau skilaboð til þýskra stjórnvalda, að
næstu vikur yrðu þýskir gæslufangar sendir til
Kanada og Ástralíu á skipum sem sigldu und-
ir breskum og þýskum fána.41 Bresk stjórn-
völd virðast hafa treyst því, að þýskir kafbát-
ar létu þessi skip í friði og 21. júní 1940 hélt
Duchess of York til Kanada með 2.108 A-
flokks Þjóðverja og 523 þýska stríðsfanga.
Þegar skipið var komið út fyrir mesta hættu-
svæðið, töldu breskir ráðamenn að öllu væri
óhætt og ákváðu að senda þrjú önnur skip til
Kanada.
Hinn 30. júní hélt Arandora Star af stað
með breska hermenn, 478 A-flokks Þjóð-
verja, þeirra á meðal fimm frá íslandi, og 712
ítali innanborðs, án herskipafylgdar.42 En úti
fyrir strönd Skotlands var Gúnther Prien kaf-
bátsforingi, „tuddinn frá Scapa Flow“, mætt-
ur á kafbátnum U-47 með síðasta tundur-
skeyti sitt í skotstöðu.43 Flestir farþegar
Arandora Star voru í fasta svefni þegar
sprenging vakti þá úr draumaheiminum. Vél-
arrúmið var horfið undir sjávarmál, rafstöðv-
arnar höfðu sprungið og í myrkrinu æddu
rúmlega 1500 manns til og frá um skipið.44 í
iðandi mannfjöldanum voru Karl Petersen og
Rudolf Leutelt, þýskir fangar frá íslandi, að
brjóta sér leið upp á þilfar skipsins.
Karl Petersen hafði komið til íslands árið
1921 í atvinnuleit og lengst af unnið í
Braunsverslun í Reykjavík. Honum er lýst
sem góðum manni, vinsælum og dáðum af
þeim sem kynntust honum, jafnvel af Hend-
riki Ottóssyni, sem annars bar neikvæð við-
horf til meintra fylgismanna „Adolfs skilta-
rnálara11.45 En Rudolf Leutelt var nýkominn
til íslands þegar heimsstyrjöldin síðari skall á.
Hann fékk tímabundið landvistarleyfi í júní
1939 sem skíðakennari hjá íþróttafélagi
Reykjavíkur (Í.R.), en varð síðan innlyksa á
íslandi þegar leyfistími hans var útrunninn.
Hann bjó á heimili Petersens, en eyddi annars
mestum tíma sínum í fjallgöngur með „Fjalla-
mönnum" Guðmundar Einarssonar frá Mið-
dal og skíðaferðir á Kolviðarhóli með öðrum
Þjóðverjum.46
Petersen og Leutelt virðast hafa verið sam-
an í klefa á B-hæð, næst neðstu hæð skipsins.
Þegar þeir komust loks upp á þilfar, voru
flestir björgunarbátarnir farnir frá borði. Þeir
sem eftir sátu urðu því að kasta sér til sunds
og vonast eftir því að rekast á fleka eða ann-
að tréverk sem hægt væri að halda sér í. En
Petersen hafði misst annan handlegginn í
heimsstyrjöldinni 1914-18 og átti því erfitt
með sund, jafnvel með hjálp Leutelts. Þeir fé-
lagar sukku því í saltan sæ og voru meðal
þeirra 175 Þjóðverja sem fórust. Þeir sem
komust lífs af höfðu flestir sofið í bráða-
birgðaskýlum á þilfarinu eða í klefum á C- og
D-hæðum Arandora Star. Meðal þeirra voru
að minnsta kosti þrír menn frá íslandi: Heiny
Scheither, sem skrifaði Vísi og sagði frá at-
burðunum, Max Keil og Heinrich Dúrr47 en
þeir höfðu orðið samskipa Gerlach-fjölskyld-
unni frá íslandi. Scheither var síðan fluttur til
Huyton-búðanna við Liverpool og var þar um
stund þangað til hann var fluttur til Manar, en
Keil og Dúrr voru sendir til Kanada með
næsta skipi.48 Auk þeirra þriggja komst 41
skipbrotsmaður af Bahiu Blanca lífs af.49
Eftirleitin
Fjöldahandtökurnar sem hófust í Bretlandi
12. maí náðu til íslands í fyrstu viku júlímán-
Mynd 5.
Swinton lávarður,
formaður öryggis-
máianefndar
Bretaveldis, vildi
beita fyllstu hörku
gagnvart þeim
útlendingum sem
voru af þýskum
uppruna.
10