Ný saga - 01.01.1996, Blaðsíða 23

Fangarnir á Mön
Deutsche Arbeitsfront eða nasistaflokknum
þýska.“"8 Finnur sagði einnig að Þjóðverjar í
Noregi og Danmörku hefðu gengið erinda
þýska innrásarliðsins og ástæðulaust væri að
ætla, að Þjóðverjar á íslandi hefðu brugðist
öðruvísi við hvatningum þýskra yfii-valda.
Undir stjórn Gerlachs hefðu þeir „verið stór-
hættulegir fyrir öryggi landsins.“ Finnur
skýrði því afstöðu sína svo:
Með hliðsjón af því tel ég óvarlegt að veita
þeim landsvistarleyfi á ný. Nú verð ég að
segja, að mér er erfitt að neita um þessi
landsvistarleyfi frá mannúðarlegu sjónar-
miði. Margir segja, að þegar stríðið er búið,
eigi að láta sakir niður falla og geyrnt verða
gleymt. Það er nærri mér að samþykkja
þetta, en mér finnst það ekki, með þeim
upplýsingum, sem fyrir hendi eru.
Á móti mæltu þeir Sigurður og Hermann,
sem ekki vildu láta saklausa menn í þessum
hópi gjalda fyrir hugsanlega sekt nokkurra
landa þeirra. Finnur svaraði að bragði og
sagði að ekki væri hægt að dæma menn seka
eða saklausa fyrr en réttarhöld yfir þeim
hefðu farið fram. Um slíkt væri ekki að ræða
að þessu sinni og því væri málið í biðstöðu af
sinni hálfu. í sjálfu sér ættu þessir menn eng-
an rétt til landvistar, því þeir hefðu ekki ís-
lenskan ríkisborgararétt. Það skipti ekki höf-
uðmáli, að viðkomandi menn hefðu aldrei
brotið af sér við íslenska ríkið, heldur hefðu
þeir nær undantekningarlaust verið félagar í
flokki nasista og því heitið Þriðja ríkinu holl-
ustu sinni. Trúnaður þeirra hefði því fyrst og
fremst verið við Þýskaland og skyldu þeir búa
í því landi sem þeir hefðu kosið sér.llv
í raun var vandamálið þess eðlis, að meta
varð hvort ætti að vega þyngra, mannúðar-
sjónarmið eða lagabókstafurinn. Strangt til
tekið var ákvörðun Finns réttmæt, enda
höfðu flestir þýsku fanganna verið félagar í
Nasistaflokknum eða undirdeildum hans. Sá
félagsskapur hafði borið ábyrgð á stríðs-
rekstri Þýskalands og höfðu þýskir kafbátar
búið mörgurn Islendingum vota gröf á hafs-
botni. Það gat því talist skynsamleg stjórnar-
stefna að útiloka frá landinu alla þá erlendu
ríkisborgara, sem flokki þessum höfðu tengst.
Hins vegar er undarlegt að Hermann Jónas-
son skyldi nú flytja þingsályktunartillögu sem
fól í sér að lög og reglugerðir, sem hann hafði
látið setja árin 1936 og 1937, yrðu brotnar, án
þess að réttlæta slíkt með nýjum lögum.
Gegn ströngum lagabókstafnum komu
mannúðarsjónarmið. Eiginkonur fanganna,
börn og helstu eignir voru á Islandi og því
hefði verið eðlilegast fyrir þá að snúa hingað
aftur að stríði loknu. Flestir fanganna höfðu
aldrei brotið íslensk lög og verið til fyrir-
myndar á íslandi. Einnig er fráleitt að setja
jafnaðarmerki milli aðildar að Deutsche
Arbeitsfront, þýsku vinnufylkingunni, og
blindum stuðningi við Nasistaflokkinn. En
það merkilega var, að á sama tíma og Þjóð-
verjunum var neitað um landvistarleyfi á
grundvelli flokksaðildar að Nasistaflokknum,
voru íslensk stjórnvöld önnum kafin við að
berjast fyrir heimkomu Ólafs Péturssonar,
sem fundinn hafði verið sekur um glæpsam-
legt samstarf við Þjóðverja í Noregi, og ann-
arra íslendinga sem fundnir höfðu verið sekir
um njósnir eða önnur störf í þágu nasista.120
Fangar í Þýskalandi
Á sama tíma og alþingismenn deildu hart um
Þjóðverjana var Peveril-búðunum lokað og
fangarnir fluttir til síns heima. Um áramótin
1945-46 voru þeir allir komnir til Þýskalands,
og var það staðfest við sendiráð íslands í
London fyrstu daga janúarmánaðar.121
Eftir að fangarnir höfðu verið fluttir til
Þýskalands varð ljóst, að róðurinn hafði
þyngst hvað snerti endurkomu þeirra til Is-
lands. Reyndin varð sú, að umræddir menn
voru ekki síður fangar í heimalandi sínu en á
Mön. í Þýskalandi var hörmungarástand og
ekki bætti úr skák, að hernámsstjórn í landinu
var á vegum fjögurra ríkja: Bandaríkjanna,
Bretlands, Frakklands og Sovétrfkjanna.
Virtist þar hver höndin vera upp á móti
annarri, og sérstaklega voru samskipti slæm
milli Sovétríkjanna og Vesturveldanna þriggja.
Því var heimkoma Þjóðverjanna orðin að
mun flóknara máli en áður.
Þjóðverjar frá Islandi, sem lýst höfðu vilja
sínum til að halda hingað frá Þýskalandi, voru
dreifðir um hernámssvæði fjórveldanna:122
Sökum þess að
stríðinu í Evrópu
var lokið tilkynnti
breska stjórnin
að engar hindr-
anir væru í vegi
fyrir flutningi
Manarfanga til
íslands og það
eina sem á skorti
væru vegabréfs-
áritanir íslenskra
stjórnvaida. En
þar stóð hnífur-
inn í kúnni
21