Ný saga - 01.01.1996, Blaðsíða 36

Torfi H. Tulinius
Meðferð Snorra
á frásögninni
sýnir þó að
hann hafði
fullan skiining á
þessu ákvæði
kanónísks réttar,
jafnvel þótt það
sé ekki í Grágás
ir að Ólafs saga var samin. í mannhelgisbálki
þeirra er kveðið á um að sá sem brýtur friðinn
í páskavikunni skuli greiða tvöfalda sekt á við
þann sem það gerir á venjulegum degi.18Hins
vegar er greinilegt að sá sem setti saman
Helgisöguna af Ólafi þekkti einnig páskafrið-
inn. Par er einnig sagt frá Selsbana og þar er
enn ljósara að fordæming Ólafs byggir á
kristnum lögum:
Konongrenn kveðr þenna mann sva mik-
inn glœp hava gorvan, at ækci mætte hann
frið hava, „braut fyst mitt boð oc nu drap
hann þenna mann a sva hæilagre tið. Oc þo
at þat se litils vært, at bloðet stock a mik oc
a matenn, þa man ek æigi grið geva; firir
þui ai þat er æigi rett, at hægna æigi slica
luti, er kristnini er sva miok raskat.“19
Snorri og höfundur Helgisögunnar virðast
styðjast við sömu glötuðu heimild, þar sem
hugmyndin um páskafriðinn virðist þegar
hafa verið fyrir hendi, enda var hún þá orðin
gömul. Meðferð Snorra á frásögninni sýnir þó
að hann hafði fullan skilning á þessu ákvæði
kanónísks réttar, jafnvel þótt það sé ekki í
Grágás. Hann tekur fram að atburðurinn eigi
sér stað á fimmta degi páska en ekki á helgara
degi, en svo nákvæmur er höfundur Helgisög-
unnar ekki. Auk þess nefnir hann orðið
„páskafrið" sem kemur heldur ekki fyrir í frá-
sögn hennar. Loks lætur hann Ólaf segja að
hann bryti sjálfur lög ef hann þyrmdi Ásbirni,
sem sýnir að hann er að hugsa um lög en ekki
siðalögmál, eins og hugsanlega mætti ráða af
frásögn Helgisögunnar.20
Guðs lög í Eglu
Langflestir atburðir Egils sögu gerast fyrir
komu kristni til Norðurlanda og því kann að
koma á óvart að leitað sé þar að áhrifum
kanónísks réttar. Þess ber þó að gæta að sag-
an er samin af kristnum mönnum, og þótt hún
byggi vafalítið að einhverju leyti á arfsögnum
um Egil á Borg, eru þær túlkaðar af kristnum
höfundi á 13. öld sem hefur aukið miklu við
munnlegar frásagnir.21 Veigamikill þáttur í at-
burðafléttu sögunnar er sagan af brúðarráni
Bjarnar Brynjólfssonar, föður Ásgerðar, eig-
inkonu Egils, og afleiðingum þess fyrir réttar-
stöðu hennar, en af henni sprettur deila Egils
við Eirfk blóðöx löngu síðar. Pað sem á eftir
fer bendir til þess að öll sú atburðaflétta hafi
verið samin með hliðsjón af vissu ákvæði guðs
laga sem vitað er um að var tilefni átaka milli
kirkju og höfðingja í álfunni einmitt á þeim
árum sem Egils saga er talin hafa verið sett
saman.22 Sé þetta rétt styrkir það þá skoðun
að sagan sé fyrst og fremst hugarsmíð höf-
undar frá 13. öld og varpar einnig nýju ljósi á
það hvernig hún endurspeglar og túlkar veru-
leika íslenskra höfðingja á Sturlungaöld.
í 32. kafla Eglu er sagt frá ungum manni í
Noregi, Birni Brynjólfssyni, sem fær ást á
Þóru hlaðhönd, biður hennar en er synjað
ráðahagsins af bróður hennar, Eóri hersi.
Hann rænir henni og gerir til hennar brullaup.
Hann er gerður útlægur og flýr til íslands þar
sem þeim fæðist dóttir. Fyrir milligöngu
Skalla-Gríms er sæst á málið, ráðahagurinn
hlýtur samþykki Póris, heimanfylgja Þóru er
greidd út en dóttirin, Ásgerður, leidd til arfs
eftir foreldra sfna. Þau snúa aftur til Noregs
en Ásgerður verður eftir og elst upp á Borg.
Mörgum árum seinna heldur Berg-Önundur,
eiginmaður dóttur Bjarnar af seinna hjóna-
bandi, því fram að Ásgerður sé óskilgetin,
vegna þess að móður hennar var rænt og hún
ekki föstnuð að frændaráði eins og lög gera
ráð fyrir. Pví tekur hann til sín allan arf eftir
Björn. Egill og Arinbjörn sækja málið á
grundvelli sáttar Björns og Póris, en í henni
var áskilið að Ásgerður væri til arfs leidd eft-
ir föður sinn.23 Konungur leggst á sveif með
Berg-Önundi. Egill rís upp gegn óréttlátum
konungi, drepur Berg-Önund og marga vini
konungs og loks son hans Rögnvald.
Til er hugtak í kanónískum rétti sem nefn-
ist legitimatio per subsequens parentum con-
iugium, en í því felst að börn fædd utan hjóna-
bands öðlast sama rétt til arfs og skilgetin
börn eftir giftingu foreldra þeirra. Pað er í
Liber extra frá 1234, en byggir þar á páfaúr-
skurði sem var 60 árum eldri.24 Vitað er af
snarpri deilu út af þessu ákvæði 1235. Þá
reyndi biskupinn í Lincoln á Englandi að
framfylgja stefnu páfa og fá þennan rétt við-
urkenndan í landslögum en mætti ríkri and-
stöðu konungs og háaðals sem vildu tak-
marka erfðaréttinn sem mest til að fyrir-
byggja að ríki þeirra skiptust milli margra erf-
34