Ný saga - 01.01.1996, Blaðsíða 35

Guðs lög í verkum Snorra Sturlusonar
þykkt mjög mikilvæg nýmæli þegar „frænd-
semi er færð í lögum“ til samræmis við sam-
þykkt sem gerð var aðeins tveimur árum fyrr
á kirkjuþinginu í Lateran 1215. Þetta þýddi að
fjórmenningar og þaðan af óskyldari máttu
eigast en áður höfðu mörkin verið við sjötta
lið. Töluverður skyldleiki var milli helstu
höfðingjaætta því giftingar voru aðferð þeirra
til að mynda bandalög og koma á friði milli
ætta sem áður höfðu tekist á. Því var þetta
mikilvæg breyting enda er hennar getið í ann-
álum og í Grágás þar sem hún er kennd við
Magnús biskup Gissurarson." Hugsanlega
hefur Magnúsi verið falið að koma þessum
breytingum á þegar hann sigldi heim eftir
vígsluför sfna 1216.'2 Sem dæmi um gildi
hennar fyrir fslenska höfðingja, þá hefði
brúðkaup Sturlu Sighvatssonar og Sólveigar
Sæmundardóttur 1223 ekki getað orðið nema
með sérstöku biskupsleyfi fyrr en eftir 1217
og þá aðeins gegn greiðslu tíundar hinnar
meiri, þ.e. tíundarhluta allra eigna viðkom-
andi. Ástæðan er sú að þau voru sexmenning-
ar að frændsemi. Sama má segja um þann ráða-
hag sem Snorri ætlaði Jóni murta syni sínum
en það var Helga systir Sólveigar. Raunar er
líka vafasamt hvort Snorri hefði mátt gera
helmingafélag sitt við Hallveigu Ormsdóttur
þar sem þau voru skyld í fimmta og sjötta
lið.'3
Það var hlutverk Snorra sem lögsögu-
manns að lýsa þessum nýmælum á þingi og
því hlaut hann að hafa einhverja vitneskju um
kirkjurétt, ef til vill meiri en oft hefur verið
talið. Nú verður greint frá nokkrum athugun-
um á mögulegum áhrifum kanónísks réttar á
13. öld á tvö verk sem hafa verið eignuð
Snorra, með mismikilli vissu þó. Það eru
Ólafs saga helga í Heimskringlu og Egils saga
Skal/a-Grímssonar.'4
Guðs lög í Heimskringlu
Fyrsta dæmið er frásögn Ólafs sögu af vígi
Sel-Þóris en Ásbjörn nokkur heggur af hon-
um höfuðið þar sem hann situr við fótskör
konungs. Höfuðið fellur á borðið en búkurinn
á fætur konungi. Ásbjörn er handtekinn og
konungur hyggst láta taka hann af lífi, en
meðal þess sem liann finnur að hátterni hans
er að hann rýfur páskafriðinn.15 Vert er að
gefa gaum að hugtakinu páskafriður í tengsl-
um við guðs lög því Snorri tekur sérstaklega
fram að þessi atburður gerist á fimmta degi
páska. Samkvæmt Grágás varir páskahelgin
til fjórða dags páska en þar er hvergi minnst á
páskafrið.16 Aftur á móti er hugtak þetta vel
þekkt í kanónískum rétti þegar Ólafs saga er
samin. Um alllangt skeið hafði kirkjan lagt sig
fram um að stuðla að friði, m.a. með því að
banna mönnum að berjast ákveðna daga árs-
ins og var það kallað „treuga dei“ eða „Guðs
friður“. Alla 12. öldina eru ákvæði samþykkt
á kirkjuþingum sem segja til um frið frá mið-
vikudagskvöldi til mánudagsmorguns, alla
jólaföstuna til áttunda dags eftir þrettándann
og frá síðasta sunnudegi fyrir föstuinngang til
áttunda dags páska. Innocentíus III ítrekar
þetta á þriðja kirkjuþinginu í Lateran 1179 og
er sú samþykkt tekin upp í Liber extra, sem
gekk í gildi 1234.17
Ekkert þessu líkt kemur fyrir í norrænum
lögum fyrr en í Landslögum Magnúsar laga-
bætis sem ekki voru sett fyrr en hálfri öld eft-
Snorri Sturluson í
túlkun Christian
Krohgs. Þetta er
reyndar sjálfsmynd
listamannsins.
33