Ný saga - 01.01.1996, Blaðsíða 84

Helgi M. Sigurðsson
Væntingar
manna gagnvart
tekjumöguleikum
safna virðast
óraunsæjar um
þessar mundir.
Reynslan frá
nágranna-
löndunum sýnir
að tekjur ná
mjög sjaldan
nema nokkrum
prósentum af
heildarútgjöldum
uppsetningu söguskilta, 50 talsins, við jafn-
marga sögustaði víðs vegar um landið.10 En í
einstökum bæjar- og sveitarfélögum hefur víða
lítið verið gert og er jafnvel skráning minja á
frumstigi. Á mörgum stöðum mun síðan
þurfa að bæta aðgengi að minjastöðum.11
Sýninga- og markaðsstarf minjasafna
„I eðli sínu eru söfn leiðinleg,“12 sagði Jón
Sigurpálsson safnvörður á ísafirði eitt sinn í
blaðaviðtali. Með því var hann að leggja
áherslu á að minjasöfn draga ekki sjálfkrafa
að sér gesti fremur en aðrar menningarstofn-
anir. Þau verða að sýna frumkvæði og vinna
úr þeim möguleikum sem gefast, meðal ann-
ars vegna þess að þau eiga í harðri samkeppni
við afþreyingariðnað af ýmsu tagi, mestan
part alþjóðlegan en einnig innlendan. Þar eig-
ast við Davíð og Golíat hvað fjárhagslega
burði varðar. Hins vegar nægir stórum hluta
fólks ekki hin staðlaða menning og sá hópur
leitar einmitt eftir því staðbundna og sér-
staka, sem það finnur á söfnunum.
Ef safn á gnægð áhugaverðra forngripa
höfðar það til gesta sé rétt að málum staðið.
Ef svo er ekki er eitthvað að umgjörðinni, til
að mynda uppsetningu sýninga eða húsnæð-
inu. Á seinni árum hefur fagmennska í gerð
minjasýninga aukist talsvert hérlendis, ein-
faldasta gerð uppröðunar í skápa og á veggi
er á undanhaldi. En öll útfærsla er líka tíma-
frek og útheimtir útgjöld. Varðandi sýningar-
húsnæði er fátt jafn traust og bygging sem
sjálf er merkur safngripur. Hluti af umgjörð
safna er síðan umhverfi húsnæðisins. Og þá
skiptir auðsæilega máli hvar söfn eru í sveit
sett. Einangrun er yfirleitt til vansa, en getur
einnig verið til góðs því að hún dregur úr sam-
keppni.
Lengst af skiluðu minjasöfn engum tekj-
um. Til að mynda eru aðeins nokkur ár síðan
Þjóðminjasafnið byrjaði að krefja gesti sína
um aðgangseyri. Ástæðan fyrir því var vænt-
anlega sú að söfn voru opinberar menningar-
stofnanir sem ekki var ætlast til að stæðu und-
ir sér fjárhagslega. Það er einnig í anda Al-
þjóðaráðs safna (ICOM) en í samþykktum
þess segir m.a.: „Safn er varanleg stofnun,
opin almenningi, sem ekki er rekin í hagnað-
arskyni, heldur í þágu þjóðfélags og framþró-
unar ,..“.13 Hér er lögð áhersla á að hið al-
menna menningargildi skuli vera í fyrirrúmi.
En meðan minjasöfn skiluðu engum tekjum
var peningaleg arðsemi þeirra samt sem áður
ótvíræð, þ.e. óbein arðsemi sem fólst í því að
styrkja ferðaþjónustuna.
Nú hafa í auknum mæli heyrst raddir um
að söfnin sjálf eigi að nýta tekjumöguleika
sína eins og unnt er, ekki síst stóru söfnin á
suðvesturhorninu. Tekjur fást fyrst og fremst
með því að laða að gesti og til að svo geti orð-
ið þurfa söfnin að standa sig í síharðnandi
samkeppni um frítíma fólks. Þannig má segja
að samkeppnin sé þeim hvatning til að ná ár-
angri í starfi. En hinn efnahagslegi hvati setur
ekki að öllu leyti æskilegt mark á minjavörsl-
una. Hann hefur tilhneigingu til að beina
kröftum hennar og fjármunum í auknum
mæli að verkefnum sem gefa skjótar tekjur,
og þá aðallega að sýningahaldi. Innri upp-
bygging safnanna, söfnun minja, skráning og
gagnaöflun, er það sem gefur þeim gildi og
þar með sýningahaldi þeirra. En árangur af
grunnvinnunni skilar sér ekki fyrr en seint og
um síðir í fjölgun gesta. Til að mynda beinist
munasöfnun ekki nema í undantekningarlil-
fellum að þvi að finna gripi til að setja beint á
sýningu. Miklu oftar er gripum safnað þegar
þeir þá stundina þykja lítils virði.
Þá má benda á að væntingar manna gagn-
vart tekjumöguleikum safna virðast óraun-
sæjar um þessar mundir. Reynslan frá ná-
grannalöndunum sýnir að tekjur ná mjög
sjaldan nema nokkrum prósentum af heildar-
útgjöldum. Þegar haft er í huga að tekjuöflun-
in sjálf hefur í för með sér útgjöld virðist
beinn peningalegur hagnaður því vera hverf-
andi.
Gersemar og þarfaþing -
markaðssetning Þjóðminjasafnsins
Hvernig skyldi sýninga- og kynningarmálum
háttað á Þjóðminjasafninu? Sérstaða þess er
ótvíræð hvað safngripi varðar, á þeim er eng-
inn skortur hvort heldur um er að ræða hvers-
dagshluti eða þjóðargersemar. í Þjóðminja-
safnið eiga líka allir erindi, jafnt leikskóla-
barnið af Melunum sem Japaninn í heimssigl-
82