Ný saga - 01.01.1996, Blaðsíða 22

Snorri G. Bergsson
Hinn 4. desem-
ber 1945 var
lögð fram á
Alþingi þings-
ályktunartillaga
um „landvistar-
leyfi nokkurra
útlendinga".
Þingmenn
Sjálfstæðis-
flokks stóðu að
baki tillögunni
og fengu þeir
Framsóknar-
flokkinn í lið
með sér
þýskum ríkisborgurum landvistarleyfi um-
fram það, er nú gerist með flóttamenn, er
hér dvöldu fyrir stríð, svo og konum, fædd-
um á Islandi og börnum þeirra.111
Þótt vilji ráðherra væri ótvíræður, sendi Agn-
ar Kl. Jónsson símskeyti til sendiráðsins í
London með þau boð, að mál fanganna hefði
nú verið tekið á dagskrá Alþingis og yrði það
afgreitt fljótlega. Skyldi sendiráðið reyna sitt
besta til að fresta brottför þeirra til Þýska-
lands.112 Augljós ágreiningur hafði nú komið
fram milli viðkomandi ráðuneyta, eins og
Agnar viðurkenndi í bréfi til Finns.113 Allt
kom fyrir ekki, dómsmálaráðherra breytti
ekki stefnu sinni.
Fyrir umræðuna á Alþingi hinn 12. desem-
ber hafði Olafi Thors forsætisráðherra borist
greinargott bréf frá eiginkonum Kurts Blu-
mensteins húsgagnabólstrara, áðurnefnds
Durrs, Friedrichs Falkners úrsmiðs, Karls
Hirsts bónda og vélstjóra, Heriberts Pietschs
sjónglerjafræðings og Wilhelms Vedders vef-
ara. Þær höfðu gefist upp á frekari tilraunum
til að ná sambandi við dómsmálaráðherra,
sem hafði ekkert samband við þær að fyrra
bragði og svaraði ekki bréfum þeirra. Fóru
þær fram á við Ólaf, vegna fyrri afskipta hans
af málinu, að hann reyndi að fá Breta til að
fresta flutningi eiginmanna þeirra til Þýska-
lands og einnig, að Finnur Jónsson veitti þeim
landvistarleyfi á íslandi."4 Ekki er vitað hvort
Ólafur svaraði bréfi þeirra, en líklegt er að
hann hafi beðið með frekari afskipti af mál-
inu þangað til Alþingi heföi lýst yfir vilja sín-
um.
Hinn 11. desember barst utanríkisráðu-
neytinu svarskeyti íslenska sendiráðsins í
London, merkt „mjög áríðandi“. Breska ut-
anríkisráðuneytið hefði ákveðið að senda
mennina til Þýskalands og þeirri ákvörðun
væri ekki hægt að breyta."5 Bretar gætu ekki
haldið föngunum endalaust og sökum þess að
íslensk stjórnvöld hefðu ekki viljað heimila
þeim landvist á Islandi, væri ekki um neitt
annað að ræða fyrir breska herinn en að
senda þá á heimaslóðir þeirra. í viðræðum
sendiráðsstarfsmanna íslands í London og G.
M. Warrs, forstöðumanns Norðurlandadeild-
ar breska utanríkisráðuneytisins, kom þó í
ljós að hægt væri að
senda umsókn um að Þjóðverjarnir yrðu
fluttir frá Þýskalandi til íslands. Sendiráðið
benti á að ósennilegt væri að nokkur mað-
ur kæmist út úr Þýskalandi fyrst í stað, sem
einu sinni væri þangað kominn. Hr. Warr
játaði þessu en benti ekki á aðra úrlausn."6
Málið var því í höndum Alþingis og dóms-
málaráðherra, en afdrif fanganna falin her-
námsyfirvöldum í Þýskalandi.
Á tilætluðum tíma hófst umræða Alþingis
um þingsályktunartillögu Sigurðar Bjarna-
sonar og Hermanns Jónassonar. Sigurður var
fyrri flutningsmaður og hljóðaði greinargerð
hans á þessa leið:
Þessir menn eiga hér konur og börn, sem
eru illa stödd og komast á vona:"völ, ef
mönnum þessum verður ekki veitt hér
landsvistarleyfi. En að sjálfsögðu er hér
bara átt við þá menn, sem hafa ekki orðið
uppvísir að því að reka hér erindi erlendra
þjóða, sem hættuleg eru hagsmunum ís-
lendinga. Þetta er mannúðarmál, og tel ég
sjálfsagt, að Alþþngi] gefi þá yfirlýsingu,
svo að þessir menn fái hér landsvist.
Ég óska svo eftir, að hraðað verði af-
greiðslu þessa máls, því vitað er, að þessir
menn verða fluttir til Þýskalands, og veld-
ur það miklum erfiðleikum, ef svo verð-
ur."7
Finnur Jónsson dómsmálaráðherra varði
stefnu sína af fullum þunga. Hann gagnrýndi
fyrrverandi forsætis- og dómsmálaráðherra,
Hermann Jónasson, fyrir einleik í meintu
njósnamáli Þjóðverja á íslandi. Alvarlegar
upplýsingar frá Sveini Björnssyni, þáverandi
sendiherra íslands í Danmörku, hefðu ekki
verið birtar ríkisstjórn íslands. Samkvæmt
dönsku leynilögreglunni hefðu þýskir njósn-
arar verið gómaðir snemma árs 1939 [á að
vera 1938] og taldi hún í framhaldi af því, að
þýsk njósnastarfsemi væri einnig rekin á ís-
landi. Fullyrt væri í skýrslu Sveins, að njósnir
Þjóðverja væru umfangsmiklar í landinu og
ættu þeir vitorðsmenn meðal landsmanna.
Finnur bætti því við að sumarið 1945 hefði
ríkisstjórn íslands farið þess á leit við hernað-
aryfirvöld Bandamanna, að þau aflientu skjöl
sem fundist hefðu í bústað Werners Gerlachs
og „kom þá í ljós, að með örfáum undantekn-
ingum voru þeir [þýsku fangarnir] meðlimir í
20