Ný saga - 01.01.1996, Blaðsíða 94

Björn S. Stefánsson
yrðu að vísu að raða þeim. Sigl-
firðingar höfðu því ekki reynt
það sem síðar varð venja, að list-
ar séu búnir til með því að menn
dragist fyrst í dilka (gjarna flok-
ka) og síðan sé raðað á lista úr
hópi þeirra sem eru í sama dilki.
- Alþingiskjördæmi siglfirðinga,
Eyjafjarðarsýsla, kaus tvo. Þá var
ekki komin á sú regla í tvímenn-
ingskjördæmum, sem síðar varð,
að menn byðu sig fram tveir á
lista með tveimur varamönnum.
Vitaskuld gátu tveir og tveir úr
hópi frambjóðenda kynnt sig
sem samherja, en kjósendur þurftu ekki að
láta það ráða hverja þeir veldu saman. Kosn-
ingin var leynileg.
Næst var kosið til bæjarstjórnar árið 1920,
þegar bæjarfulltrúum var fjölgað um tvo.
Engir varamenn voru. Urðu kosningar því
tíðar við afsögn eða brottflutning. Tveir voru
kosnir 1921 og einn árið eftir.
Næst breyttist bæjarstjórnin þan-
nig, að þrír bæjarfulltrúar voru
dregnir út. Var sr. Bjarni meðal
þeirra. í stað þeirra voru kosnir
þrír fulltrúar í ársbyrjun 1923 til
þriggja ára. Boðnir voru fram
tveir listar. Var sr. Bjarni á öðrum
þeirra og var kosinn, en úr því
gaf hann ekki kost á sér í bæjar-
stjórn. Aftur var kosið 1923
(tveir menn), svo 1924 (tveir
menn), 1925 (þrír menn), 1927,
fyrst þrír menn og síðar einn, og
1929 (fjórir menn). Það var fyrst
árið 1930 að tekið var upp það
fyrirkomulag, sem síðan hefur verið við lýði,
að kjósa fullskipaða bæjarstjórn í hvert sinn.
Kosningin 1919 á Siglufirði var einsdæmi þar.
Sá var munur á framboði til sveitarstjórnar
og til alþingis á þessum árum, að til alþingis
bauð maður sig fram, en til sveitarstjórnar var
listi borinn fram af meðmælendum, án þess
að krafizt væri samþykkis þeirra sem voru á
listanum. Menn gátu raunar ekki skorazt und-
an kjöri nema hafa áður setið í sveitarstjórn
eða náð ákveðnum aldri. Samt gátu menn
sýnilega fengið lausn að eigin ósk. Það var
Mynd 1.
Sr. Bjarni Þorsteins-
son sóknarprestur
á Siglufirði.
Mynd 2.
Helgi Hafliðason
kaupmaður á
Siglufirði.
fyrst með lögum 1962, að krafizt var sam-
þykkis þeirra sem skipuðu framboðslista til
sveitarstjórnar.
Ljóst er, að framboð af þessu tagi raskar
þeirri hugmynd að menn skuli vera hollir að-
eins einum málstað og einum samtökum, eins
og er forsenda stjórnmálaflokka. Vitaskuld er
ekki alltaf um það að ræða við kosningar,
heldur getur verið, að aðeins sé ágreiningur
um það hvaða menn með sama málstað séu
heppilegastir saman.
Spyrja má hvað vakti fyrir mönnum með
skipan sr. Bjarna á listana. Hvers vegna setti
kaupmanna- og verzlunarmannafélagið þenn-
an mikilsvirta forystumann í 4. sæti? Var það
bragð til að fá meirihluta í bæjarstjórn? Vildi
verkamannafélagið ónýta það bragð með því
að setja hann í efsta sæti sitt, svo að færri, sem
vildu vera öruggir um kosningu sr. Bjarna,
sæju ástæðu til að kjósa A-listann?
Þegar ég sagði frá þessum háttum siglfirð-
inga 70 árum síðar, þóttu þeir furðulegir. At-
hugun leiðir samt í ljós að slíkt var viðtekið í
höfuðstað landsins og víðar á þessum árum
og studdist við landslög. Reyndar áttu lista-
kosningar ekki langa sögu. I tilskipun um bæj-
arstjórn í Reykjavík frá 1872 er ekki gert ráð
fyrir listakosningu. Arið 1903 voru kosnir sjö
bæjarfulltrúar í Reykjavík.2 Á kjörskrá voru
884. Nefndu kjósendur í heyranda hljóði þá
sem þeir kusu. Það er fyrst í lögum sem öðl-
uðust gildi 1904, um leynilegar kosningar og
hlutfallskosningar til bæjarstjórna, að kveðið
er á um listakosningu. Þar er gert ráð fyrir að
sami maður geti staðið á fleiri en einum lista
með þessu ákvæði:3 „... nú er nafn á einhverj-
um lista þegar kosið á öðrum lista, og skal þá
strika það út, og taka næsta nafn fyrir neðan.”
Þegar kosið var til bæjarstjórnar í Reykja-
vík árið 1906 voru átta listar boðnir fram, sjö
með sex nöfnum og einn með þremur, samtals
45 sæti, en nöfnin voru samt aðeins 12, þar
sem flestir voru á fleiri listum. Þrír mannanna
voru á sex listum. Þeir voru Jón Magnússon,
Sighvatur Bjarnason og Kristján Jónsson, en
af þeim náði Kristján einn kjöri. Jón Þorláks-
son var á fjórum listum og náði kjöri, Magnús
Blöndal var á þremur listum og náði kjöri,
Ásgeir Sigurðsson var á þremur listum og
náði kjöri, Þorsteinn Þorsteinsson var á fjór-
92