Ný saga - 01.01.1996, Blaðsíða 21

Fangarnir á Mön
þjóð, einkum þeirra, sem kvæntir eru sænsk-
um konum.“"13 Svar sænska utanríkisráðu-
neytisins var ljóst: Engir erlendir ríkisborgar-
ar, Pjóðverjar eða aðrir, fengju landvistarleyfi
í Svíþjóð nema um flóttamenn væri að ræða.
Hins vegar væru leyfðar tímabundnar heim-
sóknir útlendinga til landsins, en aðeins ef
viðkomandi væri giftur sænskum ríkisborg-
ara.104 Fljótlega kom í ljós, að Noregur og
Danmörk fylgdu sömu stefnu."15 Virðist Finn-
ur Jónsson hafa tekið þessa stefnu upp á arma
sína, en reynt að tefja afgreiðslu málsins með
öllum ráðum.
Sendiráð íslands í London var hins vegar í
stöðugu sambandi við breska utanríkisráðu-
neytið og rak erindi Þjóðverjanna af alefli. í
nóvemberlok báðu bresk stjórnvöld íslend-
inga að hraða ákvörðunum í máli þeirra, því
Peveril-búðirnar, einu búðirnar á Mön sem
enn voru í notkun, yrðu brátt lagðar niður og
ef íslensk stjórnvöld sæju sér ekki fært að
veita mönnunum landvistarleyfi yrðu þeir
sendir til Þýskalands, ásamt öðrum föngum
sem ekki höfðu ríkisborgararétt í Bretlandi.
Stjórnvöld [í Bretlandi] vilja að sjálfsögðu
ekki stíga þetta skref, ef það er ætlun ís-
lensku ríkisstjórnarinnar að leyfa þeim að
snúa aftur til fjölskyldna sinna á íslandi.
Við vonumst því til, að ríkisstjórn ís-
lands muni komast að niðurstöðu eins
fljótt og hægt er og yrðum við þakklátir ef
hægt væri að láta þau [bresk stjórnvöld]
vita um stöðu mála og tilkynna okkur sam-
stundis og landvistarleyfi fæst fyrir þessa
menn á íslandi.1"''
Nú var orðið ljóst, að ákvörðun ríkisstjórnar-
innar gat ekki beðið miklu lengur. Finnur
Jónsson vísaði þó frá beiðni 30 þingmanna
um að föngunum yrði leyfð heimkoma til ís-
lands og krafðist þess að Alþingi fjallaði um
málið.
Hinn 4. desember 1945 var lögð fram á Al-
þingi þingsályktunartillaga um „landvistar-
leyfi nokkurra útlendinga“. Þingmenn Sjálf-
stæðisflokks stóðu að baki tillögunni og fengu
þeir Framsóknarflokkinn í lið með sér. Hér
var í reynd um mjög sérstakt mál að ræða, þar
sem stærsti stjórnarflokkurinn, Sjálfstæðis-
flokkur, gekk í eina sæng með stjórnarand-
stöðunni í flutningi tillögu sem vitað var að
hinir stjórnarflokkarnir, Alþýðuflokkur og
Sósíalistaflokkur, væru andsnúnir. Flutnings-
menn tillögunnar voru þeir Sigurður Bjarna-
son frá Vigur og Hermann Jónasson, fyrrver-
andi forsætisráðherra, en þeir höfðu fengið
leyfi þingflokka sinna til að flytja málið. Ólaf-
ur Thors, formaður Sjálfstæðisflokksins og
forsætisráðherra, bauð þó Sigurði að fara var-
lega, því hann „vildi ekki sprengja ríkisstjórn-
ina út af Pjóðverjunum“, þótt hann styddi
málið að öðru leyti."17 Tillagan hljóðaði svo:
Alþingi ályktar að fela dómsmálaráðherra
að veita þeim Þjóðverjum, sem kvæntir eru
íslenzkum konum og búsettir voru hér á
landi árið 1939, landvistarleyfi á Islandi nú
þegar, enda hafi þeir ekki orðið uppvísir að
því að hafa rekið hér starfsemi í þágu er-
lendra ríkja, sem hættuleg geti talizt hags-
munum íslendinga, eða framið aðra verkn-
aði, sem ósæmilegir séu að almenningsá-
liti.11*
Daginn eftir var ákveðið að taka tillöguna til
einnar uniræðu í sameinuðu alþingi hinn 12.
sama mánaðar. í millitíðinni bar þó ýmislegt
til tíðinda.
Mynd 15.
Finnur Jónsson
dómsmálaráöherra.
„stórhættulegir
fyrir öryggi landsins“
Hinn 3. desember barst utanríkisráðuneytinu
bréf breska sendiráðsins í Reykjavík unr mál
Þjóðverjanna. í bréfinu var lýst vilja breskra
og bandarískra stjórnvalda til að flytja þýsku
fangana til íslands, en málið væri óljóst, því
íslensk stjórnvöld hefðu enn ekki gert upp
hug sinn hvað það varðaði."1'' í meðfylgjandi
skýringarbréfi utanríkisráðuneytisins beiddist
Agnar Kl. Jónsson þess, að dómsmálaráðu-
neytið lýsti því yfir án tafar, hver stefna ráð-
herra væri í þessum málaflokki.1111 Utanríkis-
ráðuneytinu barst samdægurs svarbréf Finns
Jónssonar dómsmálaráðherra, þar sem stefna
hans í garð þýsku fanganna kom skýrt fram.
Þar sem kunnugt er að af hálfu Þjóðverja
var í stríðsbyrjun rekin starfsemi hér á
landi sem hættuleg gat verið öryggi lands-
ins, en eigi hefir enn fengist upplýst, þrátt
fyrir eftirgrennslanir, hverjir ráku þá starf-
semi, telur ráðuneytið eigi varlegt að veita
Fangarnir sátu
enn á Mön og
tilraunir aöstand-
enda þeirra til
að fá þá leysta
úr haldi höfðu
reynst árangurs-
lausar vegna
aðgerðaleysis
dómsmálaráðu-
neytisins
19