Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2009, Qupperneq 86

er stefnt að því að koma böndum á hallareksturinn
með umfangsmiklum aðhaldsaðgerðum.
I uppsveiflunni jókst afkoman mikið og svigrúm til að
auka útgjöld og lækka skatta var nýtt. Við núverandi
aðstæður er komið fram mikið misvægi í opinberum
fjármálum sem þarf að brúa. Ríkisfjármálin hafa
sveiflujafnandi áhrif á þjóðarbúskapinn árin 2008 og
2009 en líklegt er að þau muni frekar draga úr hagvexti
árið 2010 þegar slaki er enn mikill. Því er afar mikil-
vægt að aðgerðir til að endurvekja hagvöxt með
endurreisn bankakerfisins, auka fjárfestingu í hag-
kerfinu og treysta stoðir heimilanna gangi hratt og vel
fyrir sig á komandi misserum.
Afkoma ríkissjóðs á þjóðhagsgrunni var neikvæð á
síðasta ári um 16,9 ma.kr. eða um 1,2% af vergri lands-
framleiðslu. Er þetta í fyrsta sinn frá árinu 2003 sem
afkoman er neikvæð.
Þrátt fyrir að þróunin á síðari hluta ársins sé afar neikvæð á flesta mælikvarða er að sjá
mikinn sveigjanleika íslenska hagkerfisins sem jafnan hefur verið talinn einn helsti
styrkur þess án þess að á hann hafi reynt í þeim mæli sem nú er raunin. Þetta kemur fram
í miklum magnsamdrætti innflutnings í kjölfar hruns irmlendrar eftirspurnar á síðasta
fjórðungi ársins, þar sem innflutningur dróst hlutfallslega mun meira saman en þjóðarút-
gjöld, eða um 47,1% á móti 18,8%. Þá er mikil lækkun raunlauna í þessu samhengi til
marks um mikinn sveigjanleika á vinnumarkaði, þar sem lækkun raunlauna í kjölfar
framleiðniskells er forsenda þess að vinnuveitendur sjái sér hag í að ráða til sín starfsfólk
á nýjan leik þannig að dragi úr atvinnuleysi.
Alþjóðleg efnahagsmál
Ástandið í alþjóðlegum efnahagsmálum hefur versnað hratt í kjölfar efnahagshrunsins.
I samræmi við það hafa alþjóðastofnanir haldið áfram að færa niður efnahagsspár fyrir
heimsbúskapinn þar sem gert er ráð fyrir að efnahagsniðursveiflan verði dýpri og vari
lengur en gert hefur verið ráð fyrir hingað til.
Það sem er einkennandi fyrir þann samdrátt sem nú ríkir í heimsbúskapnum er hve hratt
niðursveiflan hefur breiðst út um heimsbyggðina frá því fjármálakreppan fór að draga úr
hagvexti í Bandaríkjunum og Evrópu um mitt ár 2008. Ástæðuna má rekja til þess að
undanfarna áratugi hafa heimsviðskipti aukist með hverju ári með þeim afleiðingum að
lönd og landssvæði eru nú bundin gagnkvæmum viðskiptatengslum í ríkari mæli en
áður. Heimsviðskipti drógust saman um 20% á ársgrundvelli á síðasta ársfjórðungi 2008
og í sama mæli á fyrsta ársfjórðungi 2009. Slíkur samdráttur hefur ekki sést í að minnsta
kosti fjóra áratugi. Afleiðingin er sú að verulega hefur dregið úr hagvexti þróunarlanda
og nýiðnvæddra ríkja Asíu en ekki er langt síðan gert var ráð fyrir að þau landsvæði
myndu verða fyrir frekar mildum áhrifum vegna niðursveiflunnar í vestrænum ríkjum.
Áhrifa fjármálakreppunnar gætir enn þó tímanleg og öflug viðbrögð stjórnvalda í hinum
vestræna heimi hafi komið í veg fyrir algert hrun fjármálakerfisins árið 2008. Fyrirsjáan-
legt var að það tæki að gæta annarrar umferðar áhrifa af versnandi hag fyrirtækja og
heimila á fjármálakerfið. Fjármálafyrirtæki hafa því þurft að draga enn frekar úr útlánum
og afskrifa meiri skuldir. Áðgerðir stjórnvalda víða um heim til að örva eftirspurn, bæði
með sveiflujafnandi aðgerðum í ríkisfjármálum og ört minnkandi aðhaldi peningamála,
hafa ekki komið í veg fyrir slíka neikvæða víxlverkun milli fjármála- og efnahagsstarf-
semi. Þannig spáir Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn 1,3% samdrætti í heimsbúskapnum árið
8 4
Arbók V F I /T F I 2009