Þjóðhagsreikningar 1901-1945 - 01.08.1992, Blaðsíða 197
Viðauki 2
Verðlagsbreytingar 1900-1938
Grein þessi birtist áður í Klemensarbók, árið 1985, en hefur hér verið lagfærð lítið
eitt.
Eftirfarandi áætlun um meðalverðlag áranna 1900-1938 er tilkomin vegna vinnu
höfundar við gerð þjóðhagsreikninga 1900-1945 á vegum Þjóðhagsstofnunar og með
aðstoð Hagstofu Islands.
Margar þær tölur sem nýta þarf eru bundnar meðalverðlagi viðkomandi árs, saman-
burður milli ára er því háður verðkvarða, sérgreindum eða almennum.
Vísitala vöru og þjónustu, árleg meðalverð, sem er slíkur almennur verðkvarði, var
fyrst reiknuð fyrir árið 1939, og niðurstöður áætlunarinnar hnýtast þeirri vísitölu.
Fyrsta íslenska vísitalan til mælingar á verðbreytingum tiltekins „pakka“ af neyslu-
vörum og þjónustu var reiknuð haustið 1922 fyrir tímabilið 1914-1922, en þá gerði
Hagstofan „útreikning í þeim tilgangi að finna dýrtíðarmælikvarða sem nota mætti til
þess að miða við kaup prentara“ (Hagtíðindi 1924, bls. 10). Með þessu hefst útreikn-
ingur þeirra vísitalna framfærslukostnaðar, kaupgreiðsluvísitalna, vísitalna vöm og
þjónustu og annarra vísitalna sem síðan hafa verið snar þáttur í verðmælingum og
einnig verðmyndun á Islandi.
Þorsteinn Þorsteinsson, hagstofustjóri, gerði þessari fyrstu verðvísitölu ýtarleg skil
í Tímariti lögfrœðinga og hagfræðinga árið 1923 í greininni „Verðbreytingar síðustu
ára“. Hér skulu aðeins nefnd nokkur atriði sem þýðingu hafa vegna þeirra útreikninga
sem hér fara á eftir. Inn í vísitöluupphæðina „voru áætlaðir beinir skattar“ vísitölu-
fjölskyldunnar, þ.e. fimm manna verkamannafjölskyldu í Reykjavík. Eðli málsins
samkvæmt á þessi liður ekki heima í verðlagsvísitölu og í þeim endurreikningi, sem
Hagstofan hefur birt undir heitinu „vísitala vöru og þjónustu", er þessum lið því
sleppt. (Tölfræðihandbók 1967, bls. 285).
Breytingar á húsnæðiskostnaði vísitölufjölskyldunnar voru látnar fylgja breytingum
á byggingarkostnaði í Reykjavík. Við athugun sem gerð var (Hagtíðindi 1940, bls. 48)
kom í ljós að þetta vægi húsnæðiskostnaðar var óraunhæft, of hátt. í áðumefndri
vísitölu vöru og þjónustu var því einnig þessum lið sleppt, þótt hann, rétt mældur eða
áætlaður, geti átt þar heima.
195