Þjóðlíf - 01.07.1986, Blaðsíða 9

Þessa gagnrýni á heilbrigðiskerfið og læknavísindin útfærði
Illich nánar í bókinni Medical Nemesis sem út kom árið 1975. í
þeirri bók sakaði hann læknavísindin um samsæri gegn
almenningi og hélt því fram að heilbrigðiskerfið væri orðið ein
alvarlegasta ógnin við heilsu manna í nútímaþjóðfélagi. Þessa
ásökun sína studdi Illich margvíslegum staðhæfingum, svo sem
eftirfarandi:
Læknavísindin eru áhrifalítil vörn gegn
sjúkdómum og oft eru þau beinlínis
skaðleg. Læknar valda oft sjúkdómum,
t. d. með óhóflegri og kæruleysislegrí
lyfjagjöf.
Heilbrigðiskerfið dregur úr ábyrgð fólks
á eigin heilsufari oggerir það sífellt háð-
ara heilbrigðisstéttunum.
Listin að lækna hefurlotið ílægra haldi
fyrir tæknivæðingu vísinda. ístað þess að
ýta undir lækningamátt náttúrunnar
leggja læknar allt kapp á að taka við-
fangsfni sín tæknilegum tökum.
Mjög skortir á mannleg samskipti milli
sjúklinga og lækna sem eru of tæknilega
sinnaðir og menntaðir til að umgangast
manneskjur afskilningi.
Viðleitni hjúkrunarfólks til þess að draga
úrþjáningum og sársauka gengur út í
öfgar. Hún dregur úr hæfileika manna til
að takast á við veruleikann afdjörfung
ograunsæi.
Starf heilbrigðisstéttanna beinir sjónum
okkar frá meginorsökum margra sjúk-
dóma ínútímasamfélagi. Það er orðið
eitt höfuðviðfangsefni læknisfræðinnar
að viðhalda sjúku lífi hjá fólki sem lifirí
óheilbrigðu umhverfi.
Langflestir læknar hafa talið afstöðu Illich svo öfgafulla, að
hann sé ekki svaraverður. En þeir læknar, sem svarað hafa
ásökunum Illich, s.s. David Horrobin í bókinni Medical Hu-
brís, 1977, hafa lagt áherslu á að þótt Illich hafi ýmislegt til síns
máls eyðileggi mann málflutning sinn með grófum ýkjum og
alhæfingum, auk þess sem hann sé fjarri því að vera sjálfum
sér samkvæmur. Allar þessar staðhæfingar megi rökstyðja
með dæmum sem sýni að verulega verði að bæta heilsugæslu
og menntun heilbrigðisstétta, en þau séu fjarri því að renna
nægilegum stoðum undir þau meginatriði í ákæru Illich að
læknavísindin séu samsæri gegn almenningi og heilbrigðis-
kerfið helsta ógnin við heilsu manna. Þvert á móti: Ef rétt sé á
málum haldið í framtíðinni verði hægt að nýta núverandi
þekkingu og aðstöðu heilbrigðisstéttanna til þess að ná mark-
miðum heilbrigðisþjónustunnar.
Á síðustu árum hafa margir, bæði úr röðum lækna og leik-
manna, lagt fram mjög áhugaverð innlegg í þessa umræðu. í
þessari grein mun ég reifa nokkur helstu atriðin sem þar hafa
komið fram.
Hafa læknavísindin lítil áhrif á
bætta heilsu?
í bókinni The Role of Medicine, 1976, færir enski læknirinn
Thomas McKeown rök að því að læknavísindin hafi átt lítinn
þátt í að auka lífslíkur manna og bæta heilsu þeirra. Þetta
áhrifaleysi læknavísindanna er einna ljósast þegar litið er til
Þriðja heimsins í dag. Ljóst er, að það sem þarf til þess að hafa
raunveruleg áhrif á heilbrigði fólks í þeim heimshluta er
einkum eftirfarandi:
- Bætt og meiri næríng.
- Heilnæmara umhverfi og betri aðbúnaður.
- Breyttir lifnaðarhættir, t. d. minni barna-
fjöldi.
McKeown telur að sagan sýni og reynslan kenni okkur að
framfarir í heilbrigðismálum hafi að langmestu leyti orðið
vegna breytinga á ofannefndum skilyrðum. í velferðarþjóðfé-
lögum nútímans er heilbrigðisvandinn auðvitað ekki sambæri-
legur við ástandið í Þriðja heiminum, en samt sem áður telur
McKeown að þessir sömu þrír þættir séu enn mikilvægastir:
- Skaðlegir lifnaðarhættir, s.s. reykingarog
hreyfingarleysi.
- Óheilnæmt umhverfi, t.d. mengun ogað-
búnaðurá vinnustöðum.
- Óhollt mataræði.
ÞJÓÐLÍF 9