Þjóðlíf - 01.07.1986, Blaðsíða 10

Af þessu sést að megináhrifavaldar heilsu liggja að verulegu
leyti utan sviðs heilbrigðisþjónustu eins og hún er stunduð. Að
mati McKeowns líta læknar einkum svo á, að hlutverk sitt sé
að bregðast við slysum og sjúkdómum sem þegar hrjá sjúkling-
inn. í krafti þekkingar á líkamanum og hegðun sjúkdóma í
honum, auk tæknilegrar færni sem þeir hafa yfir að ráða geta
læknar greint sjúkdóma og ráðist gegn þeim með aðgerð eða
annarri læknismeðferð. Petta er réttara að kalla sjúkraþjón-
ustu fremur en heilsugæslu, segir McKeown, og starfsemi af
þessu tagi á sáralítinn þátt í því að auka lífslíkur og bæta
heilsufar. Fræðileg og tæknileg þekking læknastéttarinnar hef-
ur langmest áhrif að svo miklu leyti sem hún nýtist til þess að
draga úr almennum orsökum sjúkdóma, t.d. með ónæmisað-
gerðum, en ekki vegna afskipta af þeim eftir að þeir hafa verið
greindir í einstaklingum.
Sumir læknar sem brugðist hafa við þessari gagnrýni Mc-
Keowns hafa talið hana öfluga, en jafnframt ósanngjarna og
villandi. Þetta viðhorf kemur t.d. fram í bókinni The End of an
Era of Optimism 1978, eftir fyrrum nemanda McKeowns,
Colin Dollery. Dollery telur gagnrýni McKeowns öfluga vegna
þess að hún sýni svo vel fram á takmarkanir læknisstarfsins í
samanburði við umhverfisþætti og lifnaðarhætti. Hún beinist
réttilega gegn þeirri goðsögn að læknar eigi stóran þátt í að
halda við heilsu fólks. Gagnrýnin sé hins vegar ósanngjörn af
mörgum ástæðum. í fyrsta lagi vegna þess að hún vanmeti þátt
læknavísindanna í bættu heilsufari, sérstaklega á síðari hluta
þessarar aldar. Hér mætti nefna hlut ónæmisaðgerða, fúkka-
lyfja og læknismeðferðar við berklum og háþrýstingi. Talið er
að á síðustu 20 árum hafi lyfjameðferð við háþrýstingi dregið
úr dauðsföllum af völdum heilablóðfalls og stuðlað að lækk-
andi dánartíðni meðal miðaldra fólks. Hún hefur hins vegar
hverfandi áhrif á tölfræðilegar niðurstöður um almennar lífs-
líkur, sérstaklega ef miðað er við s.l. 150 ár, eins og McKeown
gerir.
Fað er einmitt þessi viðmiðun sem gerir málflutning hans
villandi, að mati gagnrýnenda. Það er líklegt að framfarir í
læknavísindum, t.d. bólusetning, eigi stóran þátt í því hve
dregið hefur úr ótímabærum dauðsföllum af völdum margs
konar sjúkdóma. Pá hafa framfarir í læknavísindum stuðlað að
auknu hreinlæti og bættu mataræði, svo dæmi sé tekið um
þætti sem skila áþreifanlegum árangri. En starf lækna verður
aldrei réttilega metið á kvarða tölfræðinnar. Flestir læknar
eyða mestum tíma í að draga úr áhrifum sjúkdóma sem ógna
ekki beinlínis lífi manna. Mikilvægasta framlag læknastarfsins
felst í því að gera líf þeirra fjölmörgu einstaklinga sem þjást af
ýmiss konar kvillum bærilegra og það verður ekki auðveldlega
lesið af tölfræðilegum niðurstöðum um langlífi.
Hvaö á að ganga fyrir
í heilbrigðisþjónustu?
í gagnrýni McKeowns hér að framan fólst sú ásökun að
heilbrigðiskerfið takist ekki á við þau vandamál, sem brýnast
sé að leysa: forgangsröðin í heilbrigðisþjónustunni sé röng.
McKeown greinir milli þriggja þátta sem heilbrigðisþjónustan
lætur sig skipta:
1 Fyrirbyggjandi starf, t.d. fræðsla, ráðgjöf, áróður.
Þessari starfsemi má skipta í flokka eftir því hvort
hún beinist einkum að þáttum þar sem ákvarðanir og
lífshættir einstaklingsins skipta sköpum (persónuleg)
eða að þáttum sem krefjast afskipta stjórnvalda,
stofnana og fyrirtækja (ópersónuleg). Þessir þættir
vinna auðvitað oft saman. Svo dæmi séu nefnd um
tvo alvarlega skaðvalda í nútímasamfélagi, hlýtur
baráttan gegn reykingum og umferðarslysum að
beinast jafnt að hegðun einstaklinganna sem að ráð-
stöfunum stjórnvalda.
10 ÞJÓÐLÍF