Þjóðlíf - 01.07.1986, Blaðsíða 43

vininn, Ungverja. Við töluðum sam-
an á frönsku sem ég hafði ekki lært
nema í einn vetur, en sú kunnátta
varð að duga með góðum vilja, og
hann áttum við nógan.
Ég spurði hana um rúmenska rit-
höfunda eins og Panait, Istrati og
Lucien Blaga, sem ég hafði flett upp í
alfræðiorðabók áður en ég fór að
heiman.
Okkur er ekki leyft að lesa þær
bækur, sagði Genoveva. Pað finnst
mér rangt. Við eigum að geta borið
saman þær bókmenntir og þessar
nýju og sósíalísku.
Það fannst mér líka. Svo spurði ég
hana hverjir væru helst óánægðir
með stjórnarfarið.
Þeir sem voru í borgaralegum
flokkum eru margir ofsóttir, sagði
hún. Og leiðtogar þeirra í fangelsi.
Hún var trúuð og henni þótti mið-
ur að kirkjan hafði orðið fyrir ýmsum
kárínum. En hún sagði líka sem svo:
Pabbi minn er verkamaður en nú er
ég komin í háskóla og ætla að verða
læknir.
Hún var dökk á brún og brá og
fallegri en allir og allar sem í Búka-
rest voru og við vorum bæði mjög
hnuggin þegar við þurftum að skilja.
Ég ætla að elska þig alltaf þótt við
sjáumst aldrei aftur. Víst sjáumst við
einhvern tíma. Nei, ég held ekki. En
reyndu að hugsa til mín bara einu
sinni í viku, viltu lofa því?
Te iubesc foarte mult. . .
Við skrifuðumst á í meira en ár.
Hún var eldri en ég og í einu bréfinu
skrifar hún: Þú ert barn, en þú hugsar
eins og fullorðinn maður. Mér finnst
það fallegt.
Kannski átti hún heldur að segja,
að ég væri að verða fullorðinn en
hugsaði um margt eins og barn?
Svo skrölti lestin norður yfir
löndin. Hátalararnir görguðu á járn-
brautarstöðvunum. Svertingi frá Súr-
inam söng galdrasöng um guð for-
feðra sinna, Babú. Elías Mar og Ásta
Sigurðardóttir sendu hvort öðru dul-
arfullar glósur. Kaupmannahöfn
bauð upp á bjór og biximat. Undir
borðum á Gullfossi stríddi Þorsteinn
skáld Valdimarsson vini sínum
Bjarna frá Hofteigi með hæpnum og
síst lystaukandi vísum að austan:
Hver ein baun í hýði hörð
hægðimar mun losa.
Gustur fer um grindaskörð
gengur upp með rosa.
Hvað hafði ég lært á þessu ferða-
lagi? Ég veit það ekki. Þær myndir og
þau orðaskipti, sem fyigdu mér heim,
gátu ekki komið mér í skilning um
það, hver væri munurinn á íslensku
mannlífi og austur-þýsku og rúm-
ensku. Ósjálfrátt gerir gestur í fram-
andi umhverfi ráð fyrir því, að það
sem hann þekkir að heiman sé líka að
finna á nýjum stað — líka sá gestur
sem í orði kveðnu trúir á gjörbylt-
ingu. Hann lagar það sem hann sér
að fyrri reynslu og fordómum án þess
að vita af því sjálfur. Þegar færi gafst
kunni ég ekki að spyrja réttra spurn-
inga. Genoveva og aðrir sem ég
kynntist voru sjálf í einhverri óvissu.
Sovétmenn og rúmenskir kommún-
istar höfðu umbylt öllu fyrir fáeinum
árum — einatt með fláttskap miklum
og fólsku eins og ég komst að raun
um síðar. En um leið hafði verið
fitjað upp á ýmsu sem gat vísað fram
til betri tíma: þessi bylting var enn
ung, enn vissu menn ekki hvað úr
henni yrði. Ég held reyndar að árið
1953 hafi ungt fólk um austanverða
Evrópu haft jákvæðari áhuga á fram-
vindu samfélagsins en raunin varð
nokkrum árum síðar, þegar andrúms-
loftið var að sönnu orðið miklu mild-
ara og kjör skárri - en flestir orðnir
hundleiðir á þindarlausu sjálfshóli
valdhafanna og gífuryrtum fyrirheit-
um, sem héldu áfram að vera í mikilli
fjarlægð frá daglegri reynslu fólksins.
Ég hafði verið á mikilli hátíð en
samt hafði ég komist ögn nær hvunn-
dagsleikanum eftir byltinguna. Ég
var líka viss um að ég þyrfti að vita
fleira.
Páll frændi minn, sem sigldi á Eng-
land, hafði gefið mér tuttugu pund í
skotsilfur. Ég hafði gleymt að eyða
þeim eða kunni það ekki og var því
Magnús Valdimarsson,
annar tveggja fréttaritara
Morgunblaðsins, undir
ábúðarmikilli styttu í sósí-
alísku alþýðulýðveldi.
tiltölulega múraður í Kaupmanna-
höfn. Þar keypti ég doðrant eftir Stal-
ín, Leninismens Problemer, og fjórar
skáldsögur eftir Anatole France -
hvernig ætlaði aumingja drengurinn
að koma þessum körlum tveim heim
og saman, þessum fullkomnu and-
stæðum? Nóttina áður en Gullfoss
kom til Reykjavíkur var ég að lesa
söguna um Coignard ábóta og læri-
svein hans og þegar ábótann ber að
garði í Steikarhúsinu Drottning Gæs-
arlöpp segir hann við húsráðendur:
Við þurfum að koma drengnum í
kynni við fagrar bókmenntir, sem
auka virðingu mannsins í þjóðfé-
laginu, eru honum huggun í raunum
hversdagsleikans og lækna hver
mein, jafnvel ástarsorg.
Svo var ég kominn heim.
Árið 1953 fóru rösklega 200 íslend-
ingar í mestu hópferð til útlanda sem þó
hafði verið farin. Þeir námu ekki staðar
fyrr en suður í Búkarest, þar sem efnt
var til heimsmóts æskufólks og stú-
denta, þess fjórða í röðinni. Frásögn
Árna Bergmann ritstjóra er kafli í bók
hans og Lenu Bergmann sem kemur að
líkindum út í haust hjá Máli og menn-
ingu.
ÞJÓÐLÍF 43