Þjóðlíf - 01.07.1986, Blaðsíða 34

Fyrir sveitarstj órnarkosningarnar
notuöu allir fjórflokkarnir einhvers
konar prófkjör í talsverðum mæli.
Alþýðubandalagið, sem hingað til
hefur nánast undantekningarlaust
bundið þátttöku í vali frambjóðenda
Fjórflokka-
Kerfið
s
I
MlNNIHLUTA
við flokksmenn, opnaði nú forval
fyrir stuðningsmönnum í nokkrum
bæjarfélögum (Garðabæ, Akranes,
Húsavík, Neskaupstaður). Þar með
er flokkurinn að sjálfsögðu að víkja
frá þeirri kennisetningu að einungis
flokksfólk skuli ákveða frambjóðend-
ur flokksins. Yfirleitt beittu flokkarn-
ir margs konar aðferðum til að velja á
framboðslista, allt frá uppstillinga-
nefndum til opinna prófkjara.
Þessi þróun hlýtur að auka hæfni
fjórflokkanna til að velja á hverjum
stað þá aðferð í framboðsmálum sem
þykir henta hverju sinni. Möguleikar
flokkanna til að taka mið af nýjum og
breytilegum kringumstæðum hefur
þar með aukist. Sömu sögu er að
segja af skipan á framboðslista fjór-
flokkanna. Margir fulltrúar þeirra í
bæjar- og sveitarstjórnum sitja nú þar
í fyrsta sinn, einkum hefur konum
fjölgað á listum þeirra.
Innan fjórflokkanna allra ríkir
minni agi en áður. Náin tengsl eru
yfirleitt á milli stjórnunar flokka á
framboðsmálum og flokksaga. Flokk-
ur sem ekki ræður því hverjir eru í
framboði á hans vegum getur aldrei
haldið uppi sterkum aga. Slíkur
Fleiri
Konur
✓
A
Þing?
flokkur hefur heldur litla möguleika
á að verðlauna eða refsa forystu-
mönnum sínum. Forystumennirnir
geta farið eigin leiðir ef þeir svo
kjósa, t.d. í þeim tilgangi að öðlast
hylli í prófkjöri. Með því að afsala sér
í ríkum mæli valdi yfir framboðum
hafa flokksstofnanir fjórflokkanna
veikst.
I sveitarstjórnarkosningunum
1974, fyrir aðeins rúmum áratug,
stóð fjórflokkakerfið óhaggað. í að-
eins tveimur kaupstöðum kom fram
fimmta aflið. Frjálslyndi flokkurínn
bauð fram í Reykjavík, fékk mjög
lítið fylgi og var þar með úr sögunni.
Óháðir borgarar, sem buðu fyrst
fram 1966, fengu tvo fulltrúa kjörna í
Hafnarfirði. Nokkur aukning var síð-
an á framboðum utan fjórflokkanna
1978 og 1982. Þannig urðu Kvenna-
framboð þriðja stærsta aflið bæði í
Reykjavík og á Akureyri í sveitar-
stj órnarkosningunum 1982. í ár varð
síðan stökkbreyting og nú ríkir hreint
fjórflokkakerfi í minnihluta
kaupstaða landsins: í Kópavogi,
Garðabæ, Grindavík, á Akranesi,
ísafirði, Siglufirði og Akureyri. í
mörgum kaupstöðum voru óháðir
listar af margvíslegu tagi. Kvennalist-
inn bauð fram í Reykjavík, Hafnar-
firði og Selfossi og fékk kjörna fuil-
trúa í Rvk. og á Selfossi. Var þetta í
fyrsta sinn síðan núverandi flokka-
kerfi varð til að samtök utan þess fá
kjörna fulltrúa í tvennum borgar-
stjórnarkosningum. Flokkur manns-
ins lagði fram lista í eliefu kaupstöð-
um og tveimur kauptúnum en hlaut
lítið fylgi.
í heild sýna úrslit sveitarstjórnar-
kosninganna að víða virðist fremur
hafa verið tekist á um stjórn sveitar-
félagsins og persónur heldur en starf
og stefnu stjórnmálaflokkanna í
landinu. Ekki verður heldur séð, að
fjórflokkana greini alltaf á í veiga-
miklum atriðum í sveitarstjórnum og
flokkapólitík er þar á undanhaldi. Al-
mennt gætir vaxandi aðgreiningar
milli sveitarstjórnarmála og lands-
málanna. Innan stjórnmálaflokkanna
gætir einnig minni miðstýringar.
Flokksfélögin á hverjum stað hafa
meira vald yfir eigin málum, hvort
sem um er að ræða val á frambjóð-
endum eða áhersluatriði í kosn-
ingum.
í sveitarstjórnum hefur hið upp-
runalega fjórflokkakerfi beðið tals-
verða hnekki og spyrja má hversu
mikilvægar sveitarstjórnir séu fyrir
landsmálapólitíkina og stöðu fjór-
flokkanna þar. Áður fýrr þurftu t.d.
verðandi forystumenn í flokkunum
yfirleitt að klifra upp ákveðna frama-
tröppu, þar sem reynsla í sveitar-
stjórnum var talin nauðsynleg. Þetta
hefur gjörbreyst og hin nýja stétt
háskólagenginna atvinnustjórnmála-
manna hefur upp til hópa ekki setið í
sveitarstjórnum. Á Alþingi eru nú 28
þingmenn með háskólapróf, en að-
eins þrír þeirra hafa setið í sveitar-
stjórnum innan þess kjördæmis sem
þeir eru fulltrúar fyrir á Alþingi
(Birgir ísleifur Gunnarsson, Ólafur
G. Einarsson og Kjartan Jóhanns-
son). Alls hefur um helmingur núver-
andi Alþingismanna átt sæti í
sveitarstjórnum.
Síðustu sveitarstj órnarkosningar
sýna glögglega að fjórflokkarnir búa
yfir töluverðri aðlögunarhæfni, eins
og áður var sagt. Þannig hafa áhrif
kjósenda á skipan framboðslista ver-
ið aukin, mikil endurnýjun á kjörn-
um fulltrúum átti sér stað og síðast en
ekki síst jókst mjög hlutur kvenna í
efstu sætum. I heild eru konur nú um
fjórðungur fulltrúa í stað 17 prósenta
1982. Óhætt er að fullyrða, að sam-
svarandi þróun í næstu þingkosning-
um yrði til að styrkja fjórflokkakerfið
í sessi, auka líkur á breytingum innan
þess en draga úr slagkrafti þeirra afla
sem því vilja breyta. Við skulum
skoða möguleika fjórflokkanna hvers
fyrir sig til endurnýjunar á þingliði
sínu, einkum líkurnar á fjölgun
kvenna.
SJÁLFSTÆÐISFLOKKURINN
hefur 23 þingmenn, þar af tvær kon-
ur, þær Ragnhildi Helgadóttur og Sa-
lome Þorkelsdóttur. Báðar eru þær
kjörnar á S-vesturhorninu þar sem
flokkurinn hefur mest fylgi og flesta
þingmenn, sex í Reykjavík og fjóra á
Reykjanesi. Á Suðurlandi hefur
Sjálfstæðisflokkurinn þrjá þingmenn
en tvo í öðrum kjördæmum. Karlar
skipuðu um 85 prósent allra sæta á
framboðslistum flokksins við síðustu
kosningar utan Reykjavíkur og
Reykjaness og ein kona var þar í
einhverju af fimm efstu sætum
(Gunnþórunn Gunnlaugsdójtir
skipaði fjórða sætið á Austurlandi).
Núverandi karl-þingmenn munu
nær allir sækjast eftir endurkjöri og
að minni hyggju verða litlar breyting-
ar á listum flokksins í næstu kosning-
um, nema e.t.v. í Reykjavík. Elstu
þingmenn flokksins eru Þorvaldur
Garðar Kristjánsson og Matthías
Bjarnason, báðir fyrir Vestfirði. Á
árum áður áttu þeir lengi í baráttu
um þingsæti og þykir væntanlega við
hæfi að þeir hætti samtímis — en ekki
í næstu kosningum. Sigurlaug Bjarna-
dóttir var í þriðja sæti flokksins á
Vestfjörðum 1974-83, náði raunar
kjöri sem uppbótarþingmaður 1974.
Sigurlaug var síðan í efsta sæti á sér-

34 ÞJÓÐLÍF