Þjóðlíf - 01.07.1986, Blaðsíða 26

Þessi orð eru höfð eftir séra Martin
Niemöller og eiga vel við þegar rætt
er um tilgang og starfsemi alþjóðlegu
samtakanna Amnesty International.
Grundvallarhugsun samtakanna er
sú, að okkur komi örlög annarra við
og okkur beri skylda til að leggja
eitthvað af mörkum til að vinna gegn
kúgun og misrétti sem annað fólk er
beitt. Að þessu vinna samtökin á
mjög skýran og afmarkaðan hátt.
Þau einbeita sér að því að vekja at-
hygli heimsins á því athæfi stjórn-
valda um allan heim að fangelsa og
pynta saklaust fólk sem ekki hefur
drýgt neinn glæp, aðeins látið í ljós
trúar- eða stjórnmálaskoðanir. Með
því að afla áreiðanlegra upplýsinga
um slíka fanga og fólk sem hefur
hreinlega „horfið" og virkja fólk um
allan heim til að skrifa viðkomandi
stjórnvöldum og biðjast lausnar fyrir
það fólk sem enn er á lífi, hefur þess-
um samtökum tekist að fá lausa mörg
þúsund fanga og ýtt við hinum harð-
skeyttustu stjórnvöldum, sem hafa
viðurkennt að þrýstingur frá Am-
nesty-félögum um allan heim, kemur
við taugar þeirra.
Þannig hafa samtökin með skipu-
lagi sínu og vinnuaðferðum öðlast
virðingu, upplýsingar þeirra eru tald-
ar mjög áreiðanlegar og þeim hefur
tekist að vinna á fullkomlega hlut-
lausan hátt hvað varðar hollustu við
stjórnmálakenningar. Mannréttinda-
yfirlýsing Sameinuðu þjóðanna er sá
lagabókstafur sem höfðað er til og
farið fram á að sé framfylgt, en þar
kemur m.a. fram skýrt bann við
hvers konar pyntingum. „Það má
kalla okkur varðhunda
Mannréttindayfirlýsingarinnar,"
sagði starfsmaður íslandsdeildar
Amnesty, Ingibjörg Björnsdóttir, í
samtali við ÞJÓÐLÍF.
En hugum nánar að upphafi sam-
takanna. Þau má rekja til þess að
snemma árs 1961 las breski lögfræð-
ingurinn Peter Benenson um tvo
stúdenta sem höfðu verið handteknir
fyrir að skála fyrir frelsinu, á veit-
ingahúsi í Portúgal, og dæmdir í sjö
ára fangelsi. Peter varð sárhneykslað-
ur og brá skjótt við. Hann fór í port-
úgalska sendiráðið í Lundúnum og
mótmælti,-þótt hann gerði sér ljóst að
það myndi ekkert bæta hag stúdent-
anna. Skoðanakúgun stjórnvalda
hafði valdið Peter Benenson áhyggj-
um um langan tíma. Á sjötta áratugn-
um hafði hann verið viðstaddur póli-
tísk réttarhöld í Ungverjalandi, á
Kýpur, í Suður-Afríku og á Spáni,
annað hvort sem áheyrandi eða verj-
eða óbeint. Þrátt fyrir viðleitni Sam-
einuðu þjóðanna og annarra alþjóða-
stofnana hafa ekki verið fundnar
virkar leiðir til þess að koma í veg
fyrir þessi og önnur brot á mannrétt-
indum. Þessar staðreyndir eru und-
irrótin að starfi alþjóðasamtakanna
Amnesty International.“
Til þess að trúa á starfsemi þessa er
hollt að hafa í huga samlíkinguna um
dropann sem holar steininn og að
með því að taka ekki afstöðu sé mað-
ur í raun að samþykkja kúgunarað-
ferðirnar. Og það er ekki flókið mál
að leggja lóð sitt á vogarskálarnar.
Upplýsingar um fanga koma frá höf-
uðstöðvum samtakanna og þeim er
dreift til félaga og birtar í dag-
blöðum. Síðan er stöðugum straumi
áskorana og tilmæla beint til ríkis-
stjórna og fangelsisyfirvalda. Bréf
fyrir bréf eru send hvaðanæva úr
heiminum til tiltekinna ráðherra og
til sendiráða viðkomandi lands um
allan heim. Félagarnir reyna jafn-
framt að vekja athygli fjölmiðla í
heimalöndum sínum á málunum og
fá fólk í áhrifastöðum til að skrifa
undir tilmæli, bænarskrár og mót-
mælayfirlýsingar. Fljótvirkari aðferð
er einnig beitt þegar fréttist af pynt-
ingum fanga eða aftökum sem yfir-
vofandi eru, eða þegar afstaðnar. Þá
er sjálfboðaliðum í tugum ríkja gert
viðvart og innan nokkurra klukku-
stunda byrja símskeyti og áskoranir
eða mótmæli að streyma til ríki-
stjórna og fangelsisstjórna í viðkom-
andi landi.
íslandsdeild
íslandsdeild Amnesty Internation-
al var stofnuð 1974 og eru nú skráðir
félagar 860. Deildin hefur opna skrif-
stofu alla virka daga klukkan 16 til 18
að Hafnarstræti 15 (á þriðju hæð
veitingahússins Hornið), sími 1 69 40.
andi. Hann hafði einnig skrifað mikið
um málið. En nú fór hann að velta
fyrir sér hvernig harðstjórar myndu
bregðast við skipulögðum mótmæl-
um pólitískrar kúgunar, á alþjóð-
legum vettvangi, í stað persónulegra
mótmæla. Og þá fæddist hugmyndin
um eins árs herferð til að vekja at-
hygli á aðstæðum þeirra sem í haldi
eru um allan heim, í hinum ólíkustu
þjóðfélagskerfum, fólks sem hafði
unnið það eitt til saka að hafa á
friðsamlegan hátt látið í ljós trúar-
eða stjórnmálaskoðanir.
Benenson ræddi hugmyndina við
vini sína og fékk strax mjög jákvæð
viðbrögð. Hann skrifaði því grein í
breska blaðið Observer sem hann
nefndi „Gleymdu fangarnir". Grein-
in birtist sama dag í franska blaðinu
Le Monde ásamt frétt um herferðina
sem kölluð var Appeal for Amnesty
‘61 eða Ákall um sakaruppgjöf. Hluti
átaksins var að koma á fót skrifstofu í
Lundúnum sem sæi um upplýsinga-
söfnun um slíka fanga og að vekja
athygli á hverjum fanga fyrir sig.
Ákallið fékk strax stuðning hvaðan-
æva að og innan fárra mánaða var
lagður grundvöllur að heildarsamtök-
unum Amnesty International. Grein-
in í Observer birtist 28. maí 1961 og
miða samtökin aldur sinn við þann
dag. Þau eru því réttra 25 ára.
Dropinn holar steininn
Félagar í Amnesty International
eru nú rúm hálf milljón og búa félag-
ar og styrktarmenn í 160 þjóð-
löndum, en sérstakar landsdeildir eru
starfandi í 55 löndum. Samtökin
fjalla um málefni um það bil 5000
fanga að meðaltali á ári og má sem
dæmi nefna að árið 1985 voru 1655 ný
mál tekin upp og 1516 fangar fengu
frelsi.
I almennu yfirliti um starfsemi al-
þjóðasamtakanna Amnesty Internat-
ional sem íslandsdeildin gaf út segir:
„Víðsvegar um heiminn er þúsund-
um og aftur þúsundum karla og
kvenna haldið í fangelsum vegna
skoðana þeirra. Fjölmörgum er hald-
ið föngnum án þess að kæra sé
nokkru sinni borin fram á hendur
þeim eða þeir leiddir fyrir dómstól.
Pyntingar og dauðarefsingar tíðkast
víða. í mörgum ríkjum hafa karlar,
konur og börn „horfið“ eftir hand-
töku um lengri tíma og af mörgum
heyrist aldrei framar. Aðrir hafa ver-
ið teknir af lífi án dóms og laga eða
drepnir af útsendurum stjórnvalda
eða sveitum, sem þau styðja beint
26 ÞJÓÐLÍF