Þjóðlíf - 01.07.1986, Blaðsíða 36

en fáum á þingi og þar að auki er seta
í sveitarstjórnum mönnum ekki
venjulega föst í hendi. Raunar hygg
ég að aðeins í Reykjavík sé töluvert
framboð af fólki sem beinlínis sækist
eftir setu í borgarstjórn. Víðast hvar
Möguleikar og
Takmarkanir
Uppreisnar-
Hreyfinga
eru sveitarstjórnarstörf illa launuð en
tímafrek og erilsöm. Þau eru þar af
leiðandi ekki ýkja eftirsóknarverð.
Oðru máli gegnir hins vegar um þing-
sæti.
í heildina séð vísa því sveitarstjórn-
arkosningarnar því lítt veginn þegar
meta skal lífslíkur fjórflokkanna í
landsmálapólitíkinni. Aðlögunar-
möguleikarnir eru þar miklu minni
en á vettvangi sveitarstjórnanna.
Þessi umræða segir þó ekki nema
hálfa söguna. Eftir er að meta fram-
tíðarhorfur þeirra afla, sem sækja að
fjórflokkakerfinu. Mun styrkur
þeirra vaxa eða mun þróttur þeirra
fjara út? Mun fjórflokkakerfið
standa eftir, — að vísu allmikið breytt
en samt í meginatriðum við það
sama: flokkakerfi þar sem fjórir
flokkar, einn stór flokkur til hægri og
þrír smáir til vinstri, skipta með sér
fylgi kjósenda í landinu?
Mun ekki sagan endurtaka sig og
bíða pólitískra afla utan fjórflokka-
kerfisins ekki sömu örlög og forvera
þeirra, — að verða aðeins tímabund-
un truflun á langri vegferð fjórflokk-
anna?
Lýðræðis-
Hreyfingin
Þarf
Nútímastjórn-
Málafólk
Úr fortíðinni má hæglega lesa
brostnar vonir um varanlegar breyt-
ingar á fjórflokkakerfinu. Aðstæður
eru hins vegar allt aðrar nú, þegar
sótt er að því úr mörgum áttum í
einu. Mikið mun ráðast af því hvern-
ig til tekst við að stilla saman þessa
strauma. Ein og sér dugir hugmyndin
um stóran flokk vinstra megin við
miðju heldur skammt. Fleira þarf að
koma til.
Spurningin er ekki fyrst og fremst
um fylgi. Ekki er t.d. útilokað að
kosningabandalag Alþýðubandalags
og Alþýðuflokks næði svipuðu fylgi
og Sjálfstæðisflokkurinn en nauðsyn-
leg nýsköpun myndi ekki eiga sér
stað með slíku bandalagi. Fyrir fé-
lagshyggjufólk hlýtur takmarkið að
vera ný stjórnmálahreyfing, byggð á
sterkum siðferðilegum grunni. Hefð-
bundin jafnaðarstefna hefur ein og
sér ekki nægilegan sprengikraft til að
rústa fjórflokkakerfið. Samtök fé-
lagshyggj ufólks, Lýðræðishreyfingin,
verður að byggja á miklu víðtækari
grunni, þannig að innan hennar rúm-
ist jafnaðarstefna, kvennabarátta,
friðarhreyfingar og uppreisn gegn
miðstýringu, flokksræði og tilheyr-
andi spillingu.
Eitt af einkennum tímabilsins eftir
1971 er einmitt það að upp hafa risið
stjórnmálasamtök með sterkari
áherslu' á siðferðilegan boðskap en
lengi hefur átt sér stað hér á landi.
Þarna hafa tvö stef verið mest áber-
andi: annars vegar barátta gegn
flokksræði og spillingu í íslensku
þjóðlífi og hins vegar kvennabarátta.
Báðar þessar hreyfingar hafa verið
í baráttu gegn „kerfinu", hvort sem
kerfið er skilgreint sem „fjórflokkur-
inn“ í anda Vilmundar Gylfasonar
heitins, eða „karlveldið" í anda
kvennabaráttu. Kvennalistinn og
Bandalag jafnaðarmanna eru skýrt
dæmi um möguleika og takmarkanir
uppreisnarhreyfinga. Þau segja sögu
af eldmóði og vakningu uppreisnar-
innar, en þau eru einnig til vitnis um
mikinn vanda: nýjar hreyfingar blása
til orrustu, spenna er í lofti, til stend-
ur að frelsa heiminn. Áhlaupið ber
nokkurn árangur, en virkið fellur
ekki. Aftur er liðinu fylkt til at-
lögu . . .
Þessar uppreisnarhreyfingar hafa
oft sýnt skerpu og ferskleika, en út-
haldið hefur skort. Svipað og kyn-
slóðin sem er uppistaða þeirra og
kennd við ártalið 68 blása þær á mála-
miðlanir, standa sig best í andófinu
en öðlast ekki þolgæði og raunsæi til
að ná fram varanlegum breytingum.
Engu að síður standa Kvennalistinn
og BJ fyrir hugmyndum sem nauð-
synlegar eru fyrir nýja lýðræðishreyf-
ingu.
Fyrir okkur félagshyggjufólk er
brýnt að stöðva Lönguvitleysu inn-
byrðis flokkabaráttu til vinstri. Mark-
mið okkar hlýtur síðan að vera stofn-
un nýrrar stjórnmálahreyfingar í
landinu, lýðræðishreyfingar. Þá gæti
ræst sú lýsing á kosningarúrslitunum
1991 sem sett var fram í upphafi þess-
arar greinar.
Möguleikarnir á nýsköpun í ís-
lenskum stjórnmálum eru ólíkt betri
nú en áður. Að fjórflokkakerfinu er
nú sótt samtímis úr mörgum áttum.
Hugmyndir eru uppi um sameiningu
til vinstri, vaxandi andstaða er gegn
flokksræði fjórflokkanna og konur
krefjast þátttöku og áhrifa sér til
handa. Þessa strauma þarf að leiða
saman í einn breiðan farveg, ef takast
á að hnekkja núverandi flokkakerfi
og drottnun Sjálfstæðisflokksins í ís-
lenskum stjórnmálum.
Ég tel hvorki æskilegt né mögulegt
að gefa nákvæma forskrift fyrir slíkri
samstillingu. Víst er, að hana er ekki
að finna í fortíðinni, a.m.k. ekki í
fortíð íslenskrar vinstri hreyfingar.
Helst væri hér á landi að leita til
Sjálfstæðisflokksins um fordæmi. Ég
fullyrði t.d. að hin nýja lýðræðis-
hreyfing þarf ekki nema hluta af þan-
þoli Sjálfstæðisflokksins, sem tengir
saman „sjálfstæðis-framsóknar-
menn“ á borð við Pálma Jónsson frá
Akri og markaðshyggjutrúboða af
tegund Hannesar Hólmsteins Gissur-
arsonar.
Verkefnið er stórt og vandasamt.
Víst er að flestir í forystu flokkanna
munu berjast gegn þessari hugmynd,
— sumir opinberlega og opinskátt en
aðrir bak við tjöldin. Frumkvæðið
þarf að koma frá óbreyttum flokks-
mönnum og, ekki síður, frá þúsund-
um manna og kvenna um land allt
sem standa utan fjórflokkakerfisins
og hafa þar engra hagsmuna að gæta.
Fyrst í stað er hyggilegast að þróa
áfram þá samvinnu sem er til staðar
nú í sveitarstjórnum. í síðustu
byggðakosningum kom í ljós, að þar
sem félagshyggjuöflin stóðu saman
unnu þau á, t.d. í Kópavogi og á
Siglufirði. Eftir kosningarnar mynd-
aðist meirihluti félagshyggjuafla í
fjölmennum bæjarfélögum eins og í
Hafnarfirði og Vestmannaeyjum. í
Reykjavík átti samstilling félags-
hyggjuaflanna sér ekki stað fyrir
kosningarnar, — og Sjálfstæðisflokk-
urinn jók nokkuð fylgi sitt þar. Einn-
ig þarf að auka samvinnu þessara afla
í félagasamtökum (t.d. Málfundafé-
lagi félagshyggjufólks), í verkalýðs-
hreyfingunni og í útgáfustarfsemi.
Sameiginlegar málefnaáherslur af
ýmsu tagi eru þegar til staðar: hags-
36 ÞJÓÐLÍF