Þjóðlíf - 01.07.1986, Blaðsíða 11

Z. Lækning sjúkra og slasaðra í þennan flokk fellur
allt dæmigert læknisstarf, s.s. greining og rannsóknir
á sjúkdómum, ásamt skurðaðgerðum, lyfjagjöf eða
annarri læknismeðferð, svo og hjúkrun þeirra sjúkl-
inga sem hér um ræðir. Oft er hér talað um „bráðatil-
felli“.
3 Hjúkrun sjúklinga sem þurfa á aðstoð heilbrigðis-
stéttanna að halda, en krefjast ekki venjulegrar
læknismeðferðar. Hér er einkum um að ræða hópa
eins og aldraða, fatlaða og andlega vanheilt fólk, sem
gjarnan eru olnbogabörn heilbrigðisþjónustunnar.
Þessir hópar eiga það sameiginlegt að vandi þeirra
verður ekki leystur með tæknilegum hætti, heldur
felst umönnun þeirra í því að sinna margvíslegum
þörfum sem útheimta skilning, þolgæði og aðrar
dyggðir af hálfu starfsfólksins.
Það er samdóma álit margra gagnrýnenda á starfsemi
heilbrigðisþjónustunnar, að læknisstarfið undir lið 2) hafi haft
algjöran forgang á kostnað hinna þáttanna tveggja. Þetta
hefur margvíslegar afleiðingar fyrir samfélagið og þá alvarleg-
asta að „heilsuþarfir“ þorra fólks eru vanræktar. Kostnaður
við tækjabúnað, starfslið og fleira, sem nauðsynlegt er við
lækningu sjúkra og björgun slasaðra, tekur til sín meginskerf-
inn af því fjármagni sem veitt er til heilbrigðisþjónustu. Tækni-
væðingin bitnar því óhjákvæmilega á umfangi forvarnarstarfs
og á aðbúnaði allra annarra sjúklinga en þeirra sem þarfnast
líkamlegra lækninga. Úr þessu misræmi verður að draga og
stórauka heilsuvernd.
Langalgengasta svar lækna við þessari gagnrýni er, að hún
sé skiljanleg frá sjónarhóli þeirra sem fylgjast með heilbrigðis-
þjónustu úr hæfilegri fjarlægð. í eyrum þeirra sem starfa á
vettvangi hljómi hún sem háleitt en óraunsætt tal. Fyrsta
skylda hjúkrunarfólks sé að sinna einstaklingum sem krefjast
skjótrar læknishjálpar og hana megi aldrei vanrækja vegna
óljósra þarfa almennings. Þeir viðurkenna, að oft hafi fjárfrek
sjúkdómsgreining og læknismeðferð lítil áhrif í bataátt, en
benda á að gæði læknisþjónustu séu dæmd eftir því hvort allt
sé gert sem mögulega er hægt að gera. Læknirinn hljóti að
þjóna sjúklingnum sem til hans leitar, en það sé hins vegar á
valdi stjórnvalda að beina fjármagninu meira í forvarnarstarf
og almenna heilsugæslu. það megi því ekki rugla saman hlut-
verki heilbrigðiskerfisins og þar með stjórnvalda annars vegar,
og hlutverki lækna hins vegar.
Mikilvægi þess að halda þessu tvennu aðskildu blasir við
þegar rætt er um forgangsverkefni í heilbrigðisþjónustu. Það
getur verið hæpið að ætla heilbrigðiskerfinu að leysa vanda
aldraðra og fatlaðra, því vandamál þeirra eru oft af félags-
legum toga fremur en læknisfræðilegum. Það er á valdi stjórn-
valda að veita þeim sem besta félagslega aðstoð. Eins er á það
bent, að margir læknar og aðrir innan heilbrigðisstéttanna
leggja mikla áherslu á mikilvægi forvarnarstarfs, berjast ötul-
lega gegn reykingum og notkun vímuefna, fyrir auknu öryggi í
umferðinni og á vinnustöðum, að ekki sé minnst á stöðvun
vígbúnaðarkapphlaupsins og útrýmingu kjarnorkuvopna. Þeir
hafa bent á að flytja þurfi fé og áherslur frá hernaði til
lífsframfæris fólks, sem býr við hugnursneyð í fátækustu
Iöndum heims. Gegn slíkum umbótum vinni hagsmunaöfl á
sviði stjórnmála og efnahagsmála, sem erfitt sé að sporna við.
Sama máli gegni um forvarnarstarf og fræðslu almennt. í grein
eftir Matthías Halldórsson lækni á Hvammstanga, um „Breyt-
ingar á heilbrigðisfræðslu í grunnskólum,“ koma fram eftirfar-
andi upplýsingar:
Gro Harlem Brundtland, [ ... ] forsætisráðherra Noregs,
sem er sérfræðingur í félagslækningum, hefur sagt að íNoregi
sé varið um 1.3 millj. norskra króna til heilbrigðisfræðslu, en
100-föId sú upphæð árlega notuð til auglýsinga á heilsuspill-
andi afurðum. Þarmá nefna aðfjöldi fólks hefur atvinnu sína
afframleiðslu heilsuspillandi varnings. Spyrja má hvernig
ástandyrði á atvinnumarkaði ef ráðum heilbrigðisstarfsfólks
væri fylgt út íystu æsar. Sumir fræðimenn hafa gengið svo
langt að telja að kerfinu sé nauðsyn á að viðhalda ákveðnu
heilsuleysi.
Sú gagnrýni, sem leitar orsakanna að röngum forgangsverk-
efnum í heilbrigðiskerfinu í viðhorfum lækna, ristir því alls
ekki nógu djúpt. Hér spila skammsýni stjórnvalda og sinnu-
leysi almennings einnig inn í. Árangur forvarnarstarfs skilar
sér yfirleitt ekki fyrr en nokkrum árum eða áratugum eftir að
lagt er í oft kostnaðarsamar aðgerðir. Stjórnmálamönnum og
öðrum ráðamönnum í opinberum málum er því oft meira í
mun að veita fé til verkefna, sem skila skammtíma árangri, og
því getur verið auðveldara að fá fé til meðferðar á alvarlegum
sjúkdómum, en til ráðstafana sem ætlað er að fyrirbyggja þá.
Einnig verða einstaklingar að vakna til vitundar um það, að
þeir bera sjálfir hvað mesta ábyrgð á heilsufari sínu, einfald-
lega með því hvernig þeir lifa frá degi til dags. Það er þó ekkert
einfalt mál að finna áhrifaríkar leiðir að þessu marki. Þar
verða að fara saman stefna stjórnvalda og yfirvalda heilbrigðis-
mála, átak hjá starfsfólki heilbrigðis- og uppeldisstétta — og
hugarfarsbreyting hjá öllum almenningi.
Læknavísindi á villigötum?
Þótt villandi sé að leita orsaka alls sem miður fer í heilbrigð-
iskerfinu í viðhorfum og valdi læknastéttarinnar, þá væri það
líka ofureinföldun að halda því fram að allt sem þurfi sé ný
stefna stjórnvalda og þá muni upphefjast blómaskeið heilsu-
verndar og forvarna. Þvert á móti eru ýmsar ástæður til þess að
telja, að töluverð tregða gegn slíkri stefnubreytingu sé eins og
innbyggð í núverandi heilbrigðiskerfi. Þótt því sé haldið fram,
að „hin nýja stefna“ sé einungis viðbót við þá heilbrigðisþjón-
ustu sem fyrir er og alls ekki sé ætlunin að draga úr henni, þá
ÞJÓÐLÍF 11