Þjóðlíf - 01.07.1986, Blaðsíða 74

SÍÐASTA
Eftir Jón Baldvin Hannibalsson
Hvað getum við laert af sögu vinstri hreyfingarinnar á
íslandi?
Hvað getum við lært af mistökum sögunnar sem að gagni
má koma í dag og á morgun?
Hvarflar það í alvöru að nokkrum manni í Ijósi reynslunnar,
að rétta leiðin út úr ógöngum okkar þjóðfélags nú sé að
fjölga flokkum - að dreifa sífellt kröftunum frammi fyrir
sameinuðu ofurvaldi fjármagns og fjölmiðlunar í Sjálfstæðis-
flokknum?
Að læra af sögunni
Hvað getum við lært af sögunni? Meðal annars það að
hugmyndir, sem standast ekki dóm reynslunnar, eru kredd-
ur; þær eru ekki aðeins munaður sem við höfum ekki efni á
heldur beinlínis skaðlegar - í ætt við fíkniefni.
Þess vegna er það að við hljótum ævinlega að vera reiðu-
búin að endurskoða gamlar kennisetningar, úreltar hug-
myndir. Annars dagar hreyfinguna uppi og hún verður
áhrifalaus. Það sem var róttækt í gær getur verið íhaldsemi
dagsins í dag.
Kommarnir þóttust vera róttækir í gær. Nú eru þeir á flótta
frá fortíð sinni og málflutningur þeirra sveiflast milli rótleysis
og rótarskapar á stundum. Hvað er orðið af ölllum
kommúnistaflokkunum í V-Evrópu sem á sínum tíma brigsl-
uðu jafnaðarmönnum um uppgjöf og svik? Þeir eru smám
saman að þokast á fornminjasafn sögunnar, einangraðir,
áhrifa- og fylgislausir.
Vinstra megin við miðju
Jafnaðarmannaflokkarnir sem hafa endurmetið hugmynd-
ir sínar og reynslu, eru hins vegar víðast hvar að verða
allsráðandi sem sameiningarforystuafl, vinstra megin við
miðju stjórnmálanna. Þetta hefur gerst í Frakklandi; þetta
Serðist á Spáni; þetta gerðist í Portúgal; þetta er að gerast á
alíu - og þetta getur líka gerst á íslandi.
Við getum margt lært af hinni lifandi hugmynda-
fræðiumræðu jafnaðarmannaflokkanna í kringum okkur, af
tillögum félaga okkar í Svíþjóð um launþegasjóði, eða hug-
myndum flokksbræðra okkar í Frakklandi, á Spáni og í Þýska-
landi um fyrirtækjarekstur í eign starfsfólksins; eða hug-
myndum félaga okkar í Kanada um nýtt og einfalt skattakerfi.
í V-Þýskalandi hafa jafnaðarmenn sett fram róttækar tillög-
ur um orkuskatt sem hvetur mjög til orkusparnaðar. Um leið
er þannig aflað fjár til fjárfestingar í nýjum iðngreinum -
öflugum útflutningsgreinum til að vinna gegn mengun og
umhverfisspillingu. Við getum margt lært af hugmyndum
félaga okkar víða um lönd um að vinna bug á atvinnuleysi
með styttri vinnutíma og sveigjanlegum, sem tekur líka sér-
staklega mið af þörfum kvenna á vinnumarkaðnum.
Ekkert af þessu breytir sígildum hugsjónum jafnaðar-
manna um jöfnun tekjuskiptingar og pólitískt og efnahags-
legt lýðræði. Þetta eru hins vegar dæmi um tilraunir til að
útfæra nýjar hugmyndir, finna nýjar leiðir að sígildum mark-
miðum.
í endurnýjun lífdaganna . . .
Vitur maður hefur sagt: Stjórnmálaflokkur þarf ekki að
verða gamall þótt hann eldist í árum talið, m.a. vegna þess
að hann getur gengið í endurnýjun lífdaganna. Þetta getur
gerst með nýjum hugmyndum og nýju fólki. En það gerir
enginn sem hættur er að hugsa. Það gerir enginn sem staðn-
ar í kreddu. Til þess eru víti kommúnistaflokkanna að varast
þau.
Þess vegna skulum við vera ósmeyk við nýjar hugmyndir,
við að gagnrýna hið liðna, læra af mistökum fortiðarinnar. Ef
við ekki gerum það erum við ófær um að veita öðrum
leiðsögn á óvissum tímum.
í upphafi voru Alþýðuflokkurinn og Alþýðusambandið ein
og sama hreyfingin. Á sama tíma og hægri öflin náðu að
sameinast á íslandi, öfugt við það sem gerðist annars staðar
á Norðurlöndum, urðu skammsýnir menn þess valdandi hér
að eining Alþýðuflokksins og verkalýðshreyfingarinnar rofn-
aði. Þetta hafði fyrirsjáanlegar illar afleiðingar. Öll var þessi
klofningsiðja byggð á sögulegum misskilningi. Hver er þá
þýðingarmesti lærdómurinn sem við getum dregið af þessari
sögu?
Hann er tvímælalaust sá, að ágreiningur í röðum vinstri
manna um stundarfyrirbæri, eða um ólíkar leiðir að sam-
eiginlegu marki, má aldrei verða til þess að þeir sem eiga sér
sameiginlegar hugsjónir og sameiginleg markmið láti minni-
háttar ágreiningsmál glepja sér sýn og veiki þannig styrk
hreyfingarinnar með óvinafagnaði.
Bandalag jafnaðarmanna er dæmi um slíkt stund-
arfyrirbæri. Kvennalistinn mun heldur ekki festa rætur í ís-
lenskri pólitík til frambúðar. Hugmyndir þessara hópa og
áhersluatriði í málflutningi rúmast vel innan hugmyndafræði
lýðræðisjafnaðarmanna. Lýðræðisjafnaðarmenn hafa ávallt
og ævinlega verið baráttumenn fyrir kvenfrelsi. Hin alþjóð-
lega hreyfing jafnaðarmanna leggur nú sívaxandi áherslu á
aukna valddreifingu til smærri einingasamfélags í stað mið-
stjórnarvalds og ríkisforsjár. Báðir þessir hópar eiga því sitt-
hvað ólært af sögunni. Starfsemi beggja er óvinafagnaður -
til þess fallinn að dreifa kröftum íhaldsandstæðinga og
beinlínis færa Sjálfstæðisflokknum völdin.
Lærum af mistökunum
Á síðastliðnum vetri gerðist ýmislegt innan verkalýðshreyf-
ingarinnar í aðdraganda og í kjölfar kjarasamninga sem stað-
festir hugmyndalega samstöðu okkar og áhrifamikilla for-
ystumanna verkalýðshreyfingarinnar, sem hingað til hafa
ekki átt flokkslega samleið með okkur jafnaðarmönnum.
Ég spurði áðan: ímyndið ykkur hvernig umhorfs væri í
okkar þjóðfélagi ef Alþýðuflokkurinn hefði aldrei verið til. í
framhaldi af því spyr ég: ímyndum okkur hvernig umhorfs
væri í þessu þjóðfélagi ef við ættum nú jafnaðarmannaflokk
sem hefði að baki sér styrk verkalýðshreyfingarinnar eins og
forðum daga og eins og víðast hvar annars staðar í N-
Evrópu. Hugleiðið vel svarið við þessari spurningu. Framtíð-
in á mikið undir því komið að hver og einn móti svar sitt af
reynslu og mistökum sögunnar.
Sjálfur er ég ekki í vafa um mitt svar. Þá væri öðru vísi
umhorfs í íslensku þjóðfélagi en nú er. Þá hefði hreyfing
jafnaðarmanna nægan styrk til að taka forystuhlutverkið í
íslenskum stjórnmálum af Sjálfstæðisflokknum. Þá yrðu
næstu kosningar sigurhátíð þeirra sígildu hugmynda að sam-
eina jafnaðarmenn til pólitískrar baráttu: Hinna sígildu hug-
mynda um frelsi einstaklingsins, um jafnrétti allra manna til
lífsins gæða og um það bræðralag vinnandi fólks, sem vísar
okkur veginn til friðar og frelsis.
Ágreiningur í röðum vinstri manna má aldrei verða til þess
að þeir láti minniháttar ágreiningsmál glepja sér sýn.
Jón Baldvin Hannihalssan er formaður Alþýðuflokksins.
74 ÞJÓÐLÍF