Morgunblaðið - 24.02.1981, Síða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. FEBRÚAR 1981
19
Stefán Valgeirsson i ræðustóli í neðri deild alþingis þegar rætt var þar utan dagskrár í siðastliðinni
viku um Þórshafnartogarakaupamálið. Sverrir Hermannsson framkvæmdastjóri Framkvæmdastofn-
unar í forsetastóli, lengst til hægri.
Togarakaupin til Þórshafnar
er áreiöanlega einhver mesta
hringavitleysa sem upp hefur I
komiö hér á landi. Hverjir bera I
ábyrgbina, spyrja nú allir. Hlutur |
heimamanna sjálfra er þó varla
bestur, eins og allt þetta mál |
hefur þróast. Þingmenn kjör-
dæmisins mæltu meö togara-
kaupunum og ætluöu þá aö kaup-
verö skipsins yröi um einn millj-
aröur gamalla króna og rikis-
stjórnin samþykkti kaup af þeirri
stæröargráöu eftir aö byggöa-
deild framkvæmdastofnunar
haföi veriö látin mæla meö þeim.
Umboðsmaöur einn i Reykjavik
taldi sig lika vera buinn aö ganga
frá kaupum á frönskum togara, |
Marie Catharine, systurskipi
Hólmatinds á Eskifiröi, i nafni
heimamanna en heyrði hins
vegar aldrei frekar frá hetsta
tengilið sfnum meöal heima-
manna, ólafi Kjartanssyni. for-
svarsmanni hins væntanlega Ut
geröarfélags skipsins. Kaupverö
þess skips var einmitt 1.1 millj-
aröur auk 3—400 milljóna vegna
breytinga á skipinu og þaö voru
þær tölur sem flestir þingmenn
kjördæmisins og sjávarUtvegs-
ráöherra sjálfur gengu Ut frá.
ólafur fór hins vegar til Noregs
meö Benedikt nokkrum Sveins
svni, lögmanni og umboösmanni I
ým'sum fyrri togarakaupum
hingaö til lands og festi kaup á
norska togaranum af Iversen-
bræörum, einhverjum höröustu
skipabröskurum Noregs, fyrir
litla 3,6 milljaröa króna — meö
breytingum og gengissigi á tima-
bilinu og mætti ekki á boöaö
stefnumót viö annan norskan
skipamiölara, Halfdan Backer,
sem vildi sýna honum mun ódýr-
ara skip. Sumir gruna StefánVal
geirsson að hafa verið meö I
ráöum eöa aöhann hafi amk. ekki
latt heimamenn i þessum
kaupum Ur þvi aö leyfi rikis- ]
stjórnar til togarakaupa var
fengið. Það er kannski ekki aö
undra þótt gróusagnir séu farnar
aö blómstra i kringum allan
þennan málatilbUnaö — meira aö
segja innan veggja hins háa
Alþingis og I hinni rætnustu
þeirra er þvi haldiö fram aö bráö-
lega muni þrir ónefndir menn
skipta meö sér 150 milljónum
króna
Greinin i Helgarpóstinum 20.
febrúar sl„ sem fjallað er um i
meðfylgjandi viðtölum.
af hálfu lánastofnana og af hálfu
heimamanna, geti þetta kerfi, sem
samanstendur af togurunum tveim-
ur og frystihúsunum tveimur, staðið
undir því fjármagni sem í þeim er
bundið sem heild."
— Hver eru svör þín við þeirri
ádeilu og yfirlýsingum um að ekki sé
allt með eðlilegum hætti við þessi
togarakaup?
„Framkvæmdastofnun ríkisins
starfar samkvæmt sérstökum lög-
um, sem öðluðust gildi 1. janúar
1972. Áttunda grein laganna hljóðar
á þessa leið:
„Deildin gerir áætlanir um þróun
byggða og atvinnulífs víðs vegar um
land, með það fyrir augum að skapa
landsmönnum öllum fulla atvinnu og
eðlileg lífsskilyrði og stuðla að
heilbrigðri byggðaþróun."
Og í 29. greininni segir:
„Hlutverk Byggðasjóðs er að
stuðla að jafnvægi í byggð landsins
með því að veita fjárhagslegan
stuðning til framkvæmda og efl-
ingar atvinnulífs með hliðsjón af
landshlutaáætlunum, sbr. 8. gr., og
til að bæta aðstöðu til búsetu í
einstökum byggðarlögum og koma i
veg fyrir að lífvænlegar byggðir fari
í eyði.“
Lítið annað en
pappírsgagn
Sá maður, sem lagði grundvöllinn
að þessari lagasetningu var Gísli
Guðmundsson, sem var sjálfur frá
Langanesi, en þegar hann lagði
frumvarp sitt fram hét það: „Frum-
varp til laga um Byggðajafnvægis-
stofnun ríkisins og ráðstafanir til að
stuðla að verndun og eflingu lands-
byggðar og koma í veg fyrir eyðingu
lífvænlegra byggðarlaga. Enginn
vafi leikur á því, að Gísli var ekki
síst með í huga, með flutningi þessa
frumvarps, að gerðar yrðu ráðstaf-
anir til að styðja við og efla
atvinnulíf í Norður-Þingeyjarsýslu,
enda flytur hann þingsályktunartil-
lögu skömmu síðar en frumvarpið
var lagt fram um að gerð verði
sérstök landshlutaáætlun fyrir
Norður-Þingeyjarsýslu. Var þessi
tillaga samþykkt á Alþingi 25. apríl
1972. Byggðaþróunaráætlun Norð-
ur-Þingeyjarsýslu kom út í apríl
1976, en því miður enn sem komið er,
verið lítið annað en pappírsgagn.
Á þessum tvímælalausu lagafyr-
irmælum hefur Framkvæmdastofn-
unin byggt starf sitt fyrir Norður-
Þingeyinga eins og fyrir aðra lands-
hluta. Störf af þessu tagi hófust
reyndar áður en þessi stofnun varð
til.
Fyrir um það bil 20 árum höfðu
menn miklar áhyggjur af þróun
byggðar á Vestfjörðum og óttuðust
jafnvel að þær færu í eyði, ef ekkert
væri að gert. Þá ákvað Alþingi að
gerð skyldi áætlun um eflingu
byggðar í þeim landshluta. Mikið
fjármagn var útvegað og gert var
stórt átak í samgöngumálum Vest-
firðinga, sem gjörbreytti öllum að-
stæðum til búsetu þar.
Þá voru það Vest-
firðingar — nú ...
Ekki voru allir sáttir við þessa
byggðastefnu og töldu margir höfuð-
borgarbúar fávíslegt að henda fjár-
munum í krummavíkur og afdali á
Vestfjörðum, líklega til þess eins að
auðvelda flutninginn í sæluríkið hér
syðra. En hvernig eru Vestfirðir nú?
Þar er nú rekinn einhver arðsamasti
atvinnurekstur á landi hér og tekjur
almennings þar eru meðal þess
hæsta sem hér þekkist. Dettur
nokkrum manni nú i hug, að illa hafi
verið farið með almannafé þegar
þjóðfélagið hjálpaði Vestfirðingum
til sjálfshjálpar? — Fyrir 20 árum
voru það Vestfirðingar, nú er það
Ljósm. Mbl. ÓI.K.Magnúsxon.
Norð-Austurland. — Ég má hafa það
eftir starfsmönnum Byggðadeildar,
að þeir álíti að Norður-Þingeyjar-
sýsla, ásamt tveimur nyrstu hrepp-
um Norður-Múlasýslu, vera þann
landshluta, sem nú eigi hvað mest í
vök að verjast. Telur Byggðadeildin
nauðsynlegt að gera samræmt átak í
samgöngumálum og atvinnumálum i
þessum landshluta tjl að tryggja
eðlilega byggð þar og lífskjör, sem
samræmast lífskjörum annarra
landsmanna.
Sem fyrr stendur ekki á ýmsum, er
telja sig spekinga, að leggjast gegn
stuðningi við fólkið í þessum byggð-
um. Aldrei hefur söngurinn verið
háværari um krummavíkur og afdali
og að fólkið á Norð-Austurlandi sé
byrði á höfuðborginni. Þessir menn
eru búnir að gleyma öllum auðnum,
sem rann á land, t.d. á Raufarhöfn
og þaðan suður, þegar fólkið flykkt-
ist þangað hvaðanæva að, til að
eignast mikið af peningum á stutt-
um tíma. — Síðustu árin hefur verið
á brattann að sækja á þessum
stöðum. Síldin horfin og loðnuveiðin
hefur dregist saman. Auk þess hafa
stjórnvöld lokað öllum næstu fiski-
miðum fyrir þeim veiðarfærum, sem
þar dygðu að vetrarlagi, og munu
ekki aðrir staðir hér á landi þurfa að
þola slíkt. Þetta er gert vegna
þjóðarhagsmuna að sagt er. En sé
það ástæðan, eiga þessar byggðir þá
ekki siðferðislegan rétt á aðstoð í
staðinn til að halda uppi mannsæm-
andi lífskjörum? Þessu til viðbótar
brugðust bátamiðin á Þistilfirði, sem
talin höfðu verið árviss, að afli sem
var yfir 3100 tonn á árunum 1971, ’72
og ’73 fór niður fyrir 1000 tonn árið
1976. Þessi afli hefur að vísu aukist
ögn aftur. Þannig hefur ofveiði
annarra og friðunaraðgerðir í þágu
alþjóðar bitnað á íbúum Norður-
Þingeyinga, og þá á Þórshafnar-
búum sérstaklega.
Samkvæmt hraðfrystihúsaáætlun
Framkvæmdastofnunarinnar var á
árunum 1973—1976 byggt hrað-
frystihús á Þórshöfn. Byggingu þess
lauk sama árið og heimamiðin
brugðust alveg.
Þremur árum áður höfðu Raufar-
hafnarmenn eignast togarann
Rauðanúp. Eftir svipaða byrjunar-
örðugleika og víða annars staðar er
útgerð þess skips orðin traust og
meginhluti áhafnar hans eru heima-
menn.
Orðið að leita aðstoðar
Á Þórshöfn blasti hins vegar við
atvinnuleysi og miklir rekstrarerfið-
leikar hins nýja frystihúss. Ég ætla
ekki að rekja alla þá sögu, sem síðan
hefur gerst. íbúar Þórshafnar hafa
leitað margra leiða til að bjarga við
atvinnumálunum. Þeir hafa oft orðið
að leita aðstoðar ríkisvaldsins. Hver
leiðin af annarri hefur verið reynd
til að tryggja frystihúsinu hráefni.
Reynt hefur verið að efla bátaútgerð
og allir muna eftir bv. Fonti, sem
keyptur var nýkominn úr 8 ára
flokkunarviðgerð, sem var svo svik-
in, að skipið var ónothæft, þrátt
fyrir hana. Þegar var búið að
standsetja skipið með aðstoð Fram-
kvæmdastofnunar varð bilun í spili,
sem leiddi til þess að útgerðarfélagið
varð gjaldþrota og Þórshafnarbúar
misstu skipið. Áður en Fontur var
keyptur, höfðu Þórshafnarmenn
reynt að fá nýjan togara erlendis
frá, en náðu þá ekki eyrum stjórn-
valda. Meðan á þessu stóð, voru þeim
gefin nokkur vilyrði fyrir að Síldar-
verksmiðjur ríkisins keyptu og
standsettu síldarverksmiðjuna á
staðnum fyrir matsverð, til að
bjarga fjárhagsstöðunni. En ekkert
varð úr því, og sátu hraðfrystihúsið
og sveitarsjóður eftir með verulegan
skuldabagga vegna ábyrgða sinna á
skuldum Fonts-útgerðarinnar. Þá
var með aðstoð ríkisstjórnar gerður
samningur við eiganda ákveðins
skuttogara um reglulegar landanir á
Þórshöfn í þeim mánuðum, sem
frystihúsið fengi minnst hráefni. En
það samkomulag var svikið. Hins
vegar hefur tekist að ná frábærum
tökum á rekstri frystihússins, þann-
ig að afköst og nýting hráefnis eru í
besta flokki.
Á Raufarhöfn hefur tekist vel til
um útgerð togarans Rauðanúps. En
eitt skip, sem að jafnaði landar
tvisvar í mánuði heldur ekki uppi
stöðugri atvinnu. Aðra vikuna verð-
ur að vinna fram á nótt hvern dag,
en hina vikuna vantar verkefni. Af
þessari ástæðu óskaði útgeröaraðili
Rauðanúps að fá að kaupa annan
togara. Reynsla Þórshafnarbúa
sýndi, að miðað við óbreytt ástand er
ekki mögulegt að tryggja frystihús-
inu hráefni án öruggs aðgangs að
togarafiski. Byggðadeild Fram-
kvæmdastofnunar var orðin sömu
skoðunar. Því óskuðu Þórshafnar-
menn einnig eftir heimild og aðstoð
til að fá að kaupa togara. Það var við
þessar aðstæður, sem upp komu
hugmyndir í Framkvæmdastofnun,
um að sameina aðila á báðum
stöðunum um útgerð eins viðbótar-
togara og koma á fiskmiðlun milli
beggja frystihúsanna, á þann hátt
yrði rekstur þeirra mun hagkvæm-
ari en nú er. Báðir útgerðaraðilarnir
fengu þau svör hjá Framkvæmda-
stofnuninni, að skilyrði fyrir með-
mælum og aðstoð stofnunarinnar við
togarakaupin væri, að um kaup og
rekstur skipsins yrði myndað út-
gerðarfélag. Einn aðili gerði út hið
nýja skip, ásamt Rauðanúp, og
samið yrði fyrirfram um fiskmiðlun
til beggja staðanna úr báðum togur-
unum. Heimamönnum leist misjafn-
lega á þessa lausn til að byrja með,
en hér var um að ræða skilyrði frá
þeirri stofnun, sem lögum sam-
kvæmt átti að gera úttekt á allri
stöðu þessara staða og gera tillögur
til úrbóta. Ekki var sýnileg önnur
leið, til að bæta ástandið í atvinnu-
málum. Atvinnuleysið var þá í janú-
armánuði 1980 um 35% á Þórshöfn.
Norðanmenn litu svo á, að allar
líkur væru fyrir því að þeir yrðu
aðstoðaðir við að kaupa togara, ef
þeir yrðu við þessum skilyrðum.
Samkomulag á milli Þórshafnar og
Raufarhafnar um kaup og rekstur
skuttogara var undirritað 25. febrú-
ar 1980 og félagið formlega stofnað í
maímánuði. Stofnendur auk fyrr-
nefndra aðila, eru Svalbarðshreppur
og Sauðaneshreppur. Þann 12. maí
sl. skrifuðu allir kjördæmakjörnir
þingmenn ríkisstjórninni bréf, sem
stílað var til forsætisráðherra, og tel
ég rétt að birta það bréf hér með.
Öfunda þá ekki að starfa
undir slíkri stjórn
Á sama tíma og þetta gerðist, var
haldinn fundur með formanni og
framkvæmdastjóra Framkvæmda-
stofnunar og þeim fengnar möppur
með afriti af bréfi til forsætisráð-
herra ásamt ýmsum öðrum gögnum,
sem þetta mál varða.
Það næsta sem gerðist í málinu, er
að forsætisráðherra óskar eftir að
Framkvæmdastofnunin gefi ríkis-
stjórninni skýrslu um þetta mál og
leggi fram tillögur til ríkisstjórnar-
innar. Og auðvitað voru skýrsla og
tillögur Framkvæmdastofnunar í
fullu samræmi við fyrri tillögur
hennar í þessu máli.
Hitt hlýtur að vera ráðgáta venju-
legum mönnum, hvernig stjórn þess-
arar stofnunar hefur tekið á þessu
máli, eftir það sem á undan er
gengið, og þeim lögum sem þessi
stofnun á að starfa eftir. Eða hafa
sumir stjórnarmenn aldrei kynnt sér
þróun þessa máls og lögin um
Framkvæmdastofnun ríkisins? Ég
öfunda hvorki framkvæmdarstjór-
ann eða starfsfólkið að starfa undir
slíkri stjórn, en það ræði ég ekki
frekar að sinni.
Starfsaðferðir
sýna manntegund
Stefán Valgeirsson sagði að lok-
um:
„Öll umræða um þetta mál er á
þann veg, að engu er líkara en þetta
sé eini togarinn sem bætist í okkar
veiðiflota á þessu ári. A.m.k. hef ég
ekki orðið var við, að uppi hafi verið
mótbárur um komu annarra togara.
Ekkert orð heyrðist í þá átt, þegar
togari Reykvíkinga var sjósettur,
liklega mun hann ekki veiða fisk frá
öðrum. Það er bara Þórshafnartog-
arinn, sem gerir það. Og enginn
talaði um það, að sá togari væri dýr,
og að engin leið yrði að standa undir
rekstri hans. En hvað mun sá togari
kosta? — Hvað kostar sambærilegt
skip og Norður-Þingeyingar eru að
kaupa, væri það byggt á þessu ári?
En auðvitað er mér ljóst, að engar
rökræður duga við þau öfl, sem
standa fyrir mótmælum á þessum
togarakaupum, og starfsaðferðir
þeirra ættu að sýna, hvers konar
manntegund það er, sem ræður
ferðinni í þessu máli.
Hitt er ég að vona, að hávaðinn og
brigslyrðin rugli ekki svo dómgreind
almennings, að það sjái í gegn um
allt moldviðrið, þó að vísu máltækið
segi: Að sannleikurinn sé ekki kom-
inn nema upp að Elliðaám, þegar
lygin sé komin norður á Langanes.“
Sverrir Hermannsson
framkvæmdastj. Framkvæmdastofnunar:
„Ovíst hvort afhending togar-
ans fer nokkurn tíma fram
66
„HÉR VAR ekki um riftun að
ræða, aðeins krafa um að 10%-
ábyrgðin yrði greidd samstundis
inn á bankareikning. Við erum
búnir að svara og höfum neitað
öllum greiðsium á þessu stigi,“
sagði Sverrir Hermannsson,
framkvæmdastjóri Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins. um
fréttir þess efnis. að Norðmenn
hafi sent skeyti þar sem þeir
sögðu upp samningum um tog-
arakaupin til Þórshafnar og
Raufarhafnar.
„Þetta var ákveðið skeyti og ég
tek það sem undanfara riftunar af
þeirra hálfu. Við neituðum slíkum
greiðslum því ábyrgðin var skil-
yrt, og átti ekki að koma til fyrr en
við afhendingu togarans, og eins
og staðan er nú er óvíst hvort sú
afhending fer nokkurn tíma fram.
En það mun vera rétt, að afhend-
ingin átti samkvæmt samningum
að fara fram 20. janúar síðastlið-
inn.“
— Hvað vilt þú segja um um-
ræður og skrif um að þú hafir
sagt, að þér hafi verið boðnar
mútur og hverjir eru það sem þú
sagðir í sjónvarpi „að girða ætti
niður um“?
„Það eina sem ég vil segja um
mál það er hið sama og Arneus
sagði við Snæfríði íslandssól:
„Ekkert hefur gerst, nema hægt sé
að sanna það,“ en það hafa margir
frægir samkvæmismenn haft
gaman af því að rifja upp þessa
setningu mína.“