Morgunblaðið - 12.06.1982, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. JÚNÍ 1982
11
Kemur smásagan aftur?
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
I danska tímaritinu Kritik (útg.
Gyldendal) er hugleiðing eftir rit-
stjórana um þróun danskra sam-
tímabókmennta. Eins og áður er
um töluverða grósku að ræða.
Upphafið var játninga- og kvenna-
bókmenntir, framhaldið hrökk-
prósinn (knækprosaen) og ljóða-
vakning sem hafði það í för með
sér að bókmennagrein sem aðeins
var metin af fáum varð almenn-
ingseign. Önnur grein bókmennta
sem lítið hefur farið fyrir hefur nú
verið endurvakin í Danmörku:
smásagan. Á þessu vori kemur út
nýtt smásagnasafn eftir Klaus
Rifbjerg, Niels Barfoed kveður sér
hljóðs sem smásagnahöfundur og
Hans-Jörgen Nielsen sendir frá
sér þáttasafn á mörkum smásögu
og ritgerðar. Fyrr á árinu komu út
smásagnasöfn eftir Peter Seeberg
og Ib Lucas.
Ritstjórarnir halda því fram að
smásagan sé heimspekilegasta
grein fagurbókmenntanna. í smá-
sögunni verða ýmsir smáárekstrar
daglegs lífs mikilvægir, í brenni-
depli er ekkert minna en heimur-
inn sjálfur. Sögurnar gerast á
mörkum hins kunna og ókunna, en
leita ekki langt yfir skammt í efn-
isvali. Þær geta snúist um jafn
hversdagslega hluti og síma sem
hringir og lest sem rýfur kyrrð
friðsæls þorps. Ritstjórarnir
skrifa að skýrleiki og vandleg upp-
bygging sagnanna geri þær ólíkar
hefðbundnum smásögum, en
minni á hápunkta undanfarinna
áratuga: Tredie halvleg eftir Tage
Skou-Hansen, og andre historier
eftir Klaus Rifbjerg og Agerhönen
eftir Martin A. Hansen.
Áberandi eru smásögur í rit-
gerðarformi eða öfugt þegar vikið
er frá kunnum aðferðum smá-
sagnahöfunda.
Þróunin í Danmörku er ekki
alltaf sú sama og hjá okkur. Það
er til dæmis ólíklegt að hin rnikla
útbreiðsla ljóða sem varð í Dan-
mörku fyrir nokkrum árum geti
endurtekið sig hér. Þetta gilti að
vísu um féinar ljóðabækur þar
sem farnar voru nýjar leiðir jafnt
í túlkun sem yrkisefnum, Ijóðið
gert frásagnakenndara en áður.
Tilhneigingar í þessa átt hér
heima urðu ekki jafn vinsælar og í
Danmörku, aðeins hin óþekkta
ljóðaunnendastærð tók við sér og
sumir treglega. Það er eins og ís-
lendingar vilji hafa ljóðið í föstum
skorðum. Útgefendur kvarta yfir
því að ljóðabækur seljist ekki.
Sama er að segja um smásagna-
söfn. En Ijóðabækur koma út
þrátt fyrir þetta og nú er eins og
einhver hreyfing sé í smásagna-
gerð. Ég nefni tvö nýleg dæmi:
Sögur til næsta bæjar eftir Stein-
unni Sigurðardóttur og Ofsögum
sagt eftir Þórarin Eldjárn. Þetta
eru hvorttveggja boðleg smá-
sagnasöfn.
En skyldi blómatími smásög-
unnar koma aftur? Á sjötta ára-
tugnum var mikil gróska í smá-
sagnagerð. Þá komu út smásagna-
söfn eftir Guðmund G. Hagalín,
Guðmund Daníelsson, Ólaf Jó-
hann Sigurðsson, Indriða G.
Þorsteinsson, Jón Dan, Elías Mar,
Jónas Árnason, Jón Óskar, Stein-
ar Sigurjónsson og Jóhannes
Helgason svo að fáeinir séu nefnd-
ir. Á þessu tímabili komu líka út
smásagnasöfn eftir Halldór Stef-
ánsson og Geir Kristjánsson, höf-
unda sem fyrst og fremst eru smá-
sagnahöfundar. Ég veit ekki hvort
kalla má Thor Vilhjálmsson smá-
sagnahöfund, en nokkrar bækur
eftir hann eru frá þessum áratug.
Einn listrænasti smásagnahöf-
undur okkar, Ásta Sigurðardóttir,
var virk á þessum tíma þótt smá-
sögur hennar kæmu ekki út í bók
fyrr en 1961. Margir birtu smásög-
ur í blöðum og tímaritum. Næsti
áratugur, hinn sjöundi, var líka
frjór. Þá komu smásögur Ingi-
mars Erlends Sigurðssonar út í
bók, en sumar þeirra höfðu vakið
athygli áratugnum á undan. Svava
Jakobsdóttir, Jakobína Sigurðar-
dóttir og Guðbergur Bergsson
settu hvað mestan svip á tímabil-
inu.
En þetta var í raun útúrdúr því
að ætlunin var að segja frá tíma-
ritinu Kritik. Á skálda- og gagn-
rýnendaþingi í Biskops Arnö í Svi-
þjóð í fyrra, lýsti sænski gagnrýn-
andinn, Mats Gellerfelt, því yfir
að dönsk bókmenntagagnrýni
væri best á Norðurlöndum. Þessu
má taka með fyrirvara eins og
öðrum yfirlýsingum. Samt held ég
að Danir séu mjög fræðilegir í
gagnrýni sinni og kasti ekki hönd-
um til verksins. Kannski arfur frá
Brandes? Það er til dæmis athygl-
isvert hve margar bækur um rit-
höfunda og skáldskap koma út í
Danmörku, sumar hverjar skrif-
aðar af skarpskyggni og oft íþrótt.
En Danir eru eins og ljóst má vera
þegar Kritik er lesið mótaðir af
þýskættaðri bókmenntakönnun og
kenningum sem ýmsir Evrópugyð-
ingar hafa haldið fram (flestir
tengdir Þýskalandi). Þetta getur
stundum orðið þreytandi lestur,
einkum við hæfi þeirra sem leggja
fyrir sig bókmenntanám í háskól-
um eða kenna bókmenntir. Um að-
gengiieg bókmenntaskrif er naum-
ast að ræða. En það ætti að vera
ljóst að bókmenntir þurfa í senn á
fræðilegri umræðu að halda og
þeirri tegund umsagna um bækur
sem dagblöð, heima og erlendis,
bjóða upp á.
Jóhann Hjálmarsson
l + í
Kammersveit
Listahátíðar
heldur tonleika i Háskólabíói
sunnudaginn 13. júní kl. 15.00
Nýja 10-línan frá Ford
FYRIRTÆKIÐ Þór hf., Ármúla 11, hefur að undanförnu verið
með kynningu á nýju 10-línunni frá Ford traktorsverksmiðjun-
um. Helstu nýjungar í Nýju 10-línunni eru stærri mótorar, betri
eldneytisnýting, öflugra vökvakerfi, 4-hjóladrif og al-samhæfðir
gírkassar. Þá hafa orðið breytingar á „nefi“ traktorsins sem til
kemur vegna stærri loftsíu en áður.
Fyrir nokkrum áratugum vofði
eyðilegging yfir skóginum sök-
um uppblásturs og viðarhöggs,
en til allrar hamingju var hon-
um bjargað fyrir tilstuðlan vit-
urra og framsýnna manna. Nú
fær hann að vaxa í friði og sýni-
legt að sú friðun ber ávöxt. En
merki um hættuna miklu sjást
enn í efri jaðri skógarins. Þar
hefur hinn þykki jarðvegur fokið
burtu og blásið og bert grjótið
blasir við. En trjáræturnar
standa naktar út úr gróðutorf-
unum og halda sér fast í þann
jarðveg sem eftir er.
Dvölin í Bæjarstaðaskógi ætti
að vera öllum lærdómsrík og
vekja menn til umhugsunar um
þá skuld sem þjóðin á vangoldna
við landið.
Áður fyrr var byggð í Mors-
árdal og meðfram Jökulfellinu.
Þar stóð bær sem hét Jökulfell
og vitað er, að það var heimiiis-
kirkja á 14. öld. Rústir af þessum
bæ sáust fram undir aldamótin
1800. Telja menn, að þær hafi
staðið nokkuð fyrir framan
skógarjaðarinn, en fyrir nálega
tveimur öldum huldi Skeiðará
þær með aur og leðju. Kannske
verða þær einhvern tímann
grafnar upp.
Eftir að hafa dvalið góða
stund í Bæjarstaðaskógi ganga
flestir vestur aurana meðfram
Jökulfellinu, að upptökum Skeið-
arár. Það er stórkostleg sjón að
sjá ána brjótast fram undan jök-
ulsporðinum. Að vísu eru iðuköst
vantsins mismikil, en í sumar-
leysingunum eru þau líkust bull-
andi hver, þar sem vatnsstrók-
arnir þeytast hátt í loft upp,
kolgráir og hrollvekjandi. Allir
ættu að nálgast ána með fullri
gát, því undir gráum aurnum á
bakkanum kann að leynast
hætta, óbráðinn ís, sem veitir
litla fótfestu, sé á hann stigið.
Degi er tekið að halla og mál
að halda heim. Við göngum sömu
leið til baka, þakklát fyrir þenn-
an góða dag.
Að þessu sinni verða þessir
pistlar frá Skaftafelli ekki fleiri.
En margt er enn ókannað. Heill
dagur fer í að ganga inn í Kjós-
arbotn og að Morsárjökli, skoða
hann og lónið, sem er þar fyrir
framan. Kunnugir telja, að Kjós-
in og Kjósarbotninn séu fegursti
staðurinn í þjóðgarðinum, ekki
síst sökum stórbrotins landslags
og mikillar litadýrðar. Og ekki
má gleyma að skoða gilin, Bæj-
argilið og Austaragilið, gróður-
inn þar og fossana.
Margir fullyrða að það sé
minnst viku verk að kynna sér
þjóðgarðinn í Skaftafelli svo
eitthvert gagn sé að. Það er ekki
ofmælt.
Richard Strauss: Duo Concertino.
Alberto Ginastera: Variationes
Concertantes.
Stórkostlegt tækifæri
til að kynnast yngstu kynslóð
íslenskra tónlistarmanna
Guðmundur
Stjórnandi og skipuleggj-
andi tónleikanna:
Guömundur Egilsson.
Einleikarar:
Sigurlaug Eövaldsdóttir og
Ásdís Valdimarsdóttir (Moz-
art) og Sigurður I. Snorrason
og Hafsteinn Guðmundsson
(Strauss).
Þorsteinn
Miðasala í Gimli v/Lækjargötu
frá kl. 14.00 til kl. 19.30. Sími: 29055