Morgunblaðið - 12.06.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. JÚNÍ 1982
Komið að skuldadögum
eftir Sólmund Tr.
Einarsson fiski-
frœðing
í Morgunblaðinu þann 18. mars
sl. gat að líta athyglisverða grein
er fjallaði um fjölgun sela við
landið og hugsanleg áhrif hennar
á hringormavanda í fiskiðnaði.
í greininni er í fyrsta sinn
kynnt opinberlega svokölluð
„hringormanefnd" og hugmyndir
þeirra nefndarmanna m.a. um að-
gerðir til að stemma stigu við
tíðni hringorma í fiskholdi.
Hvernig er svo þessi nefnd til
komin og hversvegna eru nefnd-
armenn nær eingöngu fulltrúar
hagsmunaaðila í fiskiðnaði án
nokkurra tengsla við þá stofnun
sem lögum samkvæmt á að veita
ráðgjöf um rannsóknir og há-
marksnýtingu sjávardýra við ís-
land? Skýringa er að hluta til að
leita hjá Hafrannsóknastofnun og
stjórn hennar, sem ekki hefur
treyst sér til að veita fjármagni í
þessar rannsóknir. Auk þess taldi
fiskiðnaðurinn og sölusamtök
hans fé sínu betur varið til ann-
arra rannsókna en þeirra sem
fyrirhugaðar voru af hálfu stofn-
unarinnar. Með stofnun hring-
ormanefndar er brotið blað í sögu
rannsókna á íslandi. Nefndinni,
sem skipuð er af
sjávarútvegs-.ráðuneytinu, er
nánast veitt alræði um skipan og
tilhögun selarannsókna hér á
landi, eða eins og segir í skipun-
arbréfi: „Nefndinni er ætlað að
hafa yfirumsjón með rannsóknum
og tilraunum sem fyrirhugaðar
eru til að leita lausnar á þeim
vanda sem hringormur veidur ís-
lenskum fiskiðnaði. Að skoða sem
gleggst aila þætti þess máls þar
með lífsferil hringormsins, tímg-
un og leiðir til að stemma stigu við
aukinni ormatíðni. Ennfremur
alla möguleika á því að finna orma
í fiskholdi og fjarlægja þá. Nefnd-
inni er einnig ætlað að hafa yfir-
umsjón með rannsóknum sem þegar
eru hafnar á vegum
Hafrannsóknastofnunar á selastofn-
unum við ísland.“
í nefndinni eiga sæti Björn
Dagbjörnsson, forstjóri Rann-
sóknastofnunar fiskiðnaðarins
(form.), Hjalti Einarsson, Sölu-
miðstöð hraðfrystihúsanna, Árni
Benediktsson, Sambandi ísl. sam-
vinnufélaga, Friðrik Pálsson,
Sambandi ísi. fiskframleiðenda,
Þorsteinn Gíslason, Coldwater
Seafood Corp., og Guðjón B.
Ólafsson, Iceland Seafood. Þetta
þýðir í raun að hendur Hafrann-
sóknastofnunar eru bundnar og
skrúfað fyrir fjármagn til rann-
sókna á selastofnunum á hennar
vegum og nefndinni falið að vinna
að þeim alfarið. Hringormanefnd-
in hefur síðan í tæp 3 ár haft líf-
fræðing og aðstoðarmann á fullum
launum til að vinna að verkefnum
þessum í húsakynnum Rann-
sóknastofnunar fiskiðnaðarins á
Skúlagötu 4 og ekkert til sparað,
enda hafa fyrirtæki þau sem
nefndarmenn standa að greitt all-
an kostnað.
Rannsóknir þessar hafa staðfest
ýmsa þætti sem gert var ráð fyrir
áður, eins og það að selurinn er
lokahýsill hringorma og að útselir
eru sýktari en landselir að jafnaði.
Einnig er talið að á Breiðafjarð-
arsvæðinu sé sýkingartíðni hærri
en annars staðar og selurinn sé
stærsti sýkingarvaldurinn. Aðrar
staðreyndir eru þær, að undanfar-
in ár hafa kópaveiðar hér við land
minnkað töluvert vegna sölu-
tregðu á skinnum erlendis og þar
af leiðandi stækkar landselsstofn-
.. „hringormanefnd“
virðist ætla að fara sínu
fram og draga selinn í
dilk með meindýrum og
leggja fé til höfuðs hon-
um án þess að spyrja
kóng eða prest. Siðleys-
ið er algjört og ekkert
hugsað um afleið-
ingarnar, hvorki fyrir
selastofnana né okkar
viðkvæmu fiskmark-
aði.“
inn meira en ella. Veiðar á út-
selskópum hafa ekki verið stund-
aðar um árabii, þannig að sá stofn
er í örum vexti. Selirnir virðast
vera tækifærissinnar í fæðuvali
eins og rannsóknir staðfesta, en
erfitt er að henda reiður á hve
mikið af sjófangi þeir taka ár
hvert og hafa ýmsar tölur verið
nefndar í þeim efnum. Stofn-
stærðir hafa verið metnar og eru
menn ekki á eitt sáttir um niður-
stöður, enda ýmsum aðferðum
beitt. Niðurstöður rannsókna
hringormanefndar sýna töluvert
lægri tölur en áður var talið.
Hafrannsóknastofnun hefur
ávallt hvatt til aukinnar nýtingar
íslenskra selastofna og talið að
brýnna aðgerða væri þörf til að
auka fjölbreytni í vinnslu selaaf-
urða. Jafnframt hefur verið talið,
að hvers konar aðgerðir þar að
lútandi þurfi að fá efnislega um-
fjöllun milli þeirra aðila sem þetta
mál varðar. í fyrrnefndri blaða-
grein eru þrjár hugmyndir reifað-
ar sem geta beint eða óbeint ieitt
til aukinnar selveiði við landið: Að
greiða sérstakar uppbætur til
bænda á selskinn, að ráða menn
til að vinna sel í látrum og í þriðja
lagi að gera út selfangara er
veiddi ákveðinn fjölda sela á ári.
Að lokum er í greininni rætt um
verðlaunafé til bænda fyrir hvern
unninn sel.
Engin afstaða hefur verið tekin
af opinberum aðilum til þessara
tillagna né um þær rætt. Hins
vegar hefur töluvert baktjalda-
makk einkennt vinnubrögð þess-
arar nefndar. Nefndin sendi ný-
verið bréf til hlunnindahafa sel-
veiða víðs vegar um landið, þar
sem menn eru hvattir til að vinna
sel í látrum sínum gegn greiðslu
sem fer eftir tegund og aldri sela.
Greiðslur eru 700 kr/útsel, 500
kr/landsel, 250 kr/útselskóp og
100 kr/landselskóp. Þá geta menn
losnað við hræin fyrir 50 aura á kg
og er fyrirhugað að vinna þau til
loðdýrafóðurs.
Hvað þýðir þetta í reynd? Jú,
þessi margrædda „hringorma-
nefnd" virðist ætla að fara sínu
fram og draga selinn í dilka með
meindýrum og leggja fé til höfuðs
honum án þess að spyrja kóng eða
prest. Siðleysið er algjört og ekk-
ert hugsað um afleiðingarnar,
hvorki fyrir selastofnana né okkar
viðkvæmu fiskmarkaði. Nefnd-
armenn láta sem ekkert sé og virð-
ast halda að slíkt athæfi verði lát-
ið afskiptaiaust með öllu. Tíminn
er valinn af kostgæfni þar sem
landseisurtur eru nú að hópast í
látrin til að kæpa og því viðkvæm-
ar fyrir hvers konar röskun. Þess-
ar aðgerðir verður því að skoða
sem tilraun til að valda sem mest-
um skaða á selastofnunum án til-
lits til aðstæðna og getur á engan
hátt talist til vísindalegra eða
hagkvæmra aðgerða til nýtingar
stofnanna. Slíkri herferð, sem rek-
in er stjórnlaust meira af kappi en
forsjá, hlýtur hver ábyrgur líf-
fræðingur að mótmæla harðlega,
þar sem hans hlutverk er að stuðla
að hagkvæmri nýtingu dýrastofna
en ekki útrýmingu.
Hver er svo lagaleg staða þessa
máls? Lögfróðir menn telja, að
engin íslensk lög nái til herferðar
á hendur selnum og öll lög og
lagagreinar varðandi sel við land-
ið fjalli fyrst og fremst um sel-
veiðar sem hlunnindi, verndun
látra og réttindi hlunnindahafa og
landeigenda. Selveiði hefur ávallt
verið talin mikil búbót og aukið
gildi bújarða til muna og þvfi hef-
ur löggjafanum aldrei komið til
hugar að nokkurn tíma þyrfti að
vernda selinn gegn slíkri herferð
með sérstakri reglugerð. Þetta er
talandi dæmi um það hvern sess
selveiðar og -nytjar hafa skipað
frá fornu fari. Þeir sem nú geta
tekið ábyrga afstöðu til málsins
eru einkum landeigendur sjálfir
og þeirra hagsmunafélög. Vissu-
lega þarf að gera bændum kleift
að stunda selveiðar á arðbæran
hátt, t.d. með því að greiða uppbót
á vel verkuð skinn og aðrar afurð-
ir sem síðan yrðu eftir föngum
fullunnar hér á landi. Þá þyrfti að
hafa virkt eftirlit með veiðunum
og auka til muna rannsóknir og
gagnasöfnun, þannig að jafnan
væri hægt að gefa hlutlaust mat
og ráðleggingar um hagkvæma
nýtingu þessara dýrastofna.
Að lokum er það von mín að
þetta mál fái fyrr en seinna þá
umfjöllun sem það á skilið og
verði farsællega til lykta leitt án
ofstækis eða fordóma.
Er stefiit að því
að útrýma selum?
Eftir Svein Guð-
mundsson, Miðhúsum
í Morgunblaðinu 18. mars sl. er
grein í samantekt Ágústs I. Jóns-
sonar um fjöigun sela og orma-
vanda í fiskiðnaði.
Margt er í þeirri grein sem þarf
athugunar við og þar eru nær ein-
göngu túlkuð sjónarmið hags-
munaaðila í fiskiðnaðinum.
Nú er selveiði landbúnaðargrein
og er því dálítið undarlegt að ekki
skuli hafa verið leitað eftir sam-
starfi við aðila sem hafa yfirráð
yfir sellátrum, en mér er ekki
kunnugt um að reynt hafi verið að
hafa nokkurt samráð við þá.
Nú er vitað að selveiði hefur
dregist saman og þar af leiðandi
hefur sel fjölgað óeðiilega mikið.
Stundum getur fáfrótt fólk gert
ótrúlegan skaða þegar það í nafni
hugsjóna fer að framkvæma hluti
sem það hefur minna en hundsvit
á og á ég þar við Brigitti Bardott,
þá þekktu persónu. í staðinn fyrir
að leysa vandamál býr hún þau til.
Það hefði verið hægt að nýta sela-
stofninn skynsamlega, en hún hef-
ur gert þetta að nær óleysanlegu
vandamáli.
Talið er að selur éti um 5 kg af
fiskmeti á dag og er það mikið
fiskmagn sem selastofnarnir éta
hér við land yfir árið. Einn selur
étur um 1800 kg af fiskmeti yfir
árið. Þessa tölu ætla ég ekki að
framreikna vegna þess að ég hef
ekki nema áætlaðar tölur um
stofnstærðir.
Þá er komið að ormavandamái-
inu. Ekki efa ég það að Breiða-
fjarðarsvæðið sé mesta orma-
svæðið, en hins vegar kemur mér
það spánskt fyrir sjónir að fiskur
sem kemur frá Grænlandi er því
nær ormalaus. Ég hélt nefnilega
að selir væru ekki færri við Græn-
land en hér við land. Ef til vill eru
hér aðrar tegundir millihýsla en
við Grænland. Gæti verið að fleiri
tegundir bæru hringorminn en
selurinn, hnísan og búrhvalurinn?
Ég ætla ekki að hætta mér frek-
ar út í umræðu um fræðilega
hluti, til þess hef ég ekki fræðiiega
þekkingu, en ég hef þó það mikla
innsýn í þessi mál að ég er viss um
að frekari rannsókna er þörf áður
en einhverju er slegið föstu.
Nú hafa ónafngreindir hags-
munaaðilar í fiskiðnaði tekið sig
saman um að verðlauna selveiði-
menn og greiða þeir 700 krónur
fyrir kjálka úr fullorðnum útsel,
500 krónur fyrir kjálka úr full-
orðnum iandsel, 250 krónur fyrir
kjálka úr haustselskóp og 100
krónur fyrir kjálka úr vorselskóp.
Þessar verðlaunagreiðslur vil ég
gagnrýna vegna þess að þær
stuðla að ævintýramennsku, þó að
það sé von þeirra sem fjármagnið
leggja til að græðgi selveiðimanna
verði það mikil að þeir útrými hið
snarasta selastofnunum hér við
land. Sennilega hafa „hagsmuna-
aðilar" haft afdrif síldarinnar og
loðnunnar í huga þegar þessi verð-
launaveiting var ákveðin.
En það kemur fleira til sögunn-
ar sem vert er að athuga nánar.
Til þess að fá verðlaunin þarf að
skila kjálka eða kjálkum úr veidd-
um sel. Ekki er nóg að telja kóp-
askinnin. Hægt mun vera að fá 50
aura fyrir kg af selkjöti sé því
komið á áfangastað, en ég hef þá
skoðun að kjálkarnir yrðu skornir úr
selnum á veiðistað og hræið myndi
svo reka á fjörur og verða þar auð-
velt æti fyrir örninn, en eins og
kunnugt er þá hefur mikið og merkt
starf verið unnið til þess að örninn
hverfí ekki úr lífríki íslands. Sel-
grútur sest í flugfjaðrir og fiður og
veldur þannig dauðn á viðkomandi
fugli.
„Tillögur mínar eru
þessar: Hagsmunaaöilar
f landbúnaöi og sjávar-
útvegi komi sér saman
um leiöir til þess aÖ
halda selastofninam
innan eðlilegra marka.
Þaö er staðreynd aö
selastofnarnir fóru
stækkandi eftir að verö-
fall varð á selaskinnum.
Þá orsök má rekja til
misskilinna hugsjóna.“
Nú er það svo, í öllum samfélög-
um að taka verður tillit til margra
þátta og hygg ég að til þess að
þessi mál verði leyst þá þurfi sam-
komulag, en ekki einstefnuaðgerð-
ir þeirra sem yfir fjármagni búa.
Tillögur minar eru þessar:
Hagsmunaaðilar í landbúnaði og
sjávarútvegi komi sér saman um
leiðir til þess að halda selastofnin-
um innan eðiilegra marka. Það er
staðreynd að selastofnarnir fóru
stækkandi eftir að verðfall varð á
selskinnum. Þá orsök má rekja til
misskilinna hugsjóna. Hins vegar
eru selveiðar ekki skemmtileg bú-
grein frá mínum sjónarhóli séð, en
ef tekið er tillit til þess að öllu
drápi fylgja viss leiðindi er erfitt
að setja mörkin hvaða búgreinar
eru skemmtilegastar.
Til þess að átta sig betur á til-
lögum mínum hef ég númerað
þær.
1. Koma skal á fót samstarfs-
nefnd til þess að halda útsel og
landsel innan eðlilegra stofn-
stærða. í þessari nefnd ætti að
eiga sæti einn maður tilnefndur
af landbúnaðarráðuneytinu.
Einn maður tilnefndur af sjáv-
arútvegsráðuneytinu og einn
maður frá Náttúruverndarráði
og skal hann vera formaður
nefndarinnar.
2. Banna skal þegar í stað verð-
launaveitingar fyrir dráp á
fullorðnum selum vegna þess að
það kemur í veg fyrir að menn
séu að drepa sel sem eytt getur
öðru lífríki til dæmis arnar-
stofninum.
3. Best er að láta bændur, sem
sellátur hafa, veiða kópana,
vegna þess að þá er minni
hætta á ofveiði. Þeirri veiði er
hægt að halda uppi með því að
greiða ákveðið verð fyrir hvert
kópaskinn eftir gæðum þess.
Auðvelt ætti að vera að fylgjast
með veiðinni með því að telja
skinnin og fari stofninn niður
fyrir ákveðið lágmark þá er
ekkert auðveldara en að banna
kópaveiði þar til æskilegri
stofnstærð er náð.
4. Komist nefndin að því að æski-
legt sé að fækka selum þegar í
stað þá skal sú fækkun gerð af
sérþjálfuðum mönnum, sem
fjarlægja öll hræ. Nefndin skal
hafa yfirumsjón um það að
verkið sé heiðarlega unnið.
Að lokum þetta. Eg vil að nátt-
úruverndarmenn og hagsmunaað-
ilar taki höndum saman og leysi
þetta mál á eðlilegan hátt, því að
hafi maðurinn raskað jafnvægi
ber honum að gera sitt til þess að
það verði eðlilegt á ný.
Á hvítasunnu 1982.