Morgunblaðið - 26.02.1983, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 1983
Or tónlistarlifinu
eftir MARGRÉTI HEINREKSDÓTTUR
Hann leggur mikla áherzlu á
trúnað og hollustu hljóðfæraleik-
arans við tónskáldið; á nauðsyn
þess að leita þess, sem tónskáldið
vildi segja. Til þess þurfi meðal
annars að athuga eldri útgáfur
verka hans, handrit og fyrirmæli.
„Ef tónskáídið segir að spila eigi
einhvern kafla fortissimo, þá skal
það vera fortissimo, en ekki forte
eða pianissimo, — því enda þótt
trúnaður og hollustan við tón-
skáldið sé aðeins sá grunnur, sem
listamaðurinn byggir á sína eigin
sýn, eigin hugmynd um verkið, má
hún aldrei eyðileggja virðinguna
fyrir textanum eða því, sem tón-
skáldið sjálft ætlaðist til.
Sumir píanóleikarar nota tónlist
og breyta henni svo, að hún henti
þeirra eigin sjálfstjáningu, — það
er rangt. — Hjá öðrum er virðing-
in fyrir tónskáldinu svo rík, að
þeir fara út í öfgar á hinn bóginn,
leika ekkert nema nóturnar og það
er líka rangt. Góður hljóð-
færaleikari og listamaður hefst á
loft af eigin ímyndunarafli, án
þess að eyðileggja eðli og sann-
leika verksins eins og tónskáldið
sá það.“
Að öðlast alhliða þroska
Claudio Arrau leggur mikið upp
úr víðsýni listamannsins. „Það er
aldrei nóg að vera aðeins píanó-
Heldur
áttræðis-
aftnælið
hátíðlegt
með hljóm-
leikaferð
um allan
heim
Vinir, samstarfsmenn og að-
dáendur hafa um árabil kallað
hann „meistara", — nafngift, sem
yfirleitt aðeins hljómsveitarar fá,
— en í þetta sinn var brugðið út af
þeirri venju. Skýringin er sögð sú,
að hann hafi notið slíkrar virð-
ingar og vinsælda í senn að nán-
ustu aðdáendum hafi hvorki þótt
við hæfi að kalla hann Claudio —
það væri einum of kumpánlegt —
né herra Arrau — það væri einum
of stíft — svo að einhver byrjaði
að kalla hann „meistara" og því
var áfram haldið.
Fyrr í þessum mánuði, nánar
tiltekið 6. febrúar, varð meistar-
inn áttræður og afmælið heldur
hann hátíðlegt með óslitinni
hljómleikaferð um heim allan allt
afmælisárið. Er næsta víst, að
hann fari í ár talsvert fram úr
þeim 70—80 hljómleikum, sem
hann hefur haldið á undanförnum
árum. Hve marga hann hefur
haldið um ævina veit enginn, ekki
einu sinni hann sjálfur, en þeir
eru að minnsta kosti yfir fimm
þúsund, að hann telur.
Afmælisferðalagið hófst við
húsdyrnar i New York með sex
hljómleikum þar; í marz verður
hann í París og leikur Brahms-
konsertana með Daniel Baren-
boim, miklu eftirlæti sínu, sem
stjórnanda; í apríl spilar hann í
Berlín og Bonn, í maí heldur hann
tónleika til stuðnings alþjóða-
samtökunum Amnesty Internat-
ional og síðan verður áfram haldið
úr einu landinu í annað, — einni
heimsálfunni í aðra. Þá mun
Philips-hljómplötuútgáfan gefa út
sérstaka afmælisútgáfu á 59
hljómplötum Arraus, komin er út
viðtalsbók eftir Joseph Horowitz,
„Samræður við Arrau", og Bretar
og Þjóðverjar gera í sameiningu
Claudio Arrau
sjónvarpsþátt um hann í tilefni
afmælisins.
Tónlistarferill Claudios Arraus
er næstum jafnlangur árunum
hans áttatíu. Hann var ekki nema
fimm ára, þegar hann spilaði
opinberlega í fyrsta sinn í heima-
landi sínu, Chile, fyrst í heima-
borginni, Chillan, og síðan í höfuð-
borginni Santiago. Þá hafði hann
verið við píanónám, beint og
óbeint, svo til frá því að hann gat
setið við píanóið, því að móðir
hans, Lucretia, hafði hann gjarn-
an hjá sér meðan hún kenndi öðr-
um nemendum sínum. Hún vann
fyrir sér sem píanókennari eftir
að hún missti mann sinn af slys-
förum, þegar Claudio var ársgam-
all.
Drengurinn þótti fljótt mjög
efnilegur og sjö ára að aldri fékk
hann tíu ára námsstyrk frá ríkinu
til framhaldsnáms í Evrópu. Þetta
var afar óvenjulegt og var þó mik-
ið um styrkveitingar stjórnvalda í
Suður-Ameríkuríkjum á þeim ár-
um, að hann hefur sagt, því yfir-
völdum var í mun að stuðla að því,
að ungt og efnilegt listafólk bergði
af mennta- og menningarbrunn-
um gamla heimsins, og kæmi síð-
an aftur til að auðga lista- og
menningarlífið heima fyrir.
Fjölskylda Arraus fluttist með
honum til Þýzkalands og þar var
hann settur til náms hjá Martin
Krause, sem verið hafði nemandi
Franz Liszts. Fyrstu opinberu
tónleikana þar í landi hélt hann í
Berlín 1914, þá 11 ára. Krause
varð hans fyrsti og eini kennari
fyrir utan móðurina, en féll frá
þegar Arrau var aðeins fimmtán
ára að aldri og það hafði mikil
áhrif á hann bæði sem listamann
og ungling á viðkvæmum aldri.
Trúnaöur viö tónskáldið
Oft hefur verið um það rætt og
ritað hve mikilvægt sé að finna
tónlistarmanni upprennandi rétt-
an kennara. Um þetta hefur Arrau
sagt: Hann verður að vera hinn
rétti fyrir nemandann á svo marg-
an hátt, því að samband kennar-
ans og nemandans er svo náið; það
kallar á sterk tvíhliða samskipti,
gagnkvæm viðbrögð og skilning.
Þannig kennari varð Krause
fyrir Arrau og hefur hann mjög
rómað kennsluhætti hans í viðtöl-
um: „Ég dáði Krause," hefur hann
m.a. sagt, „og.gerði allt sem hann
sagði mér. Hann kenndi mér að
meta gildi snillinnar, sem hann
trúði á; — tæknikunnáttan varð
að vera fullkomin, en hún var samt
aðeins grundvöllur þess sem meira
máli skipti, að finna og fá fram
innihald tónlistarinnar; grund-
völlur túlkunarinnar á innsta eðli
tónverksins. Meðal þess, sem hann
kenndi, var, hvernig Liszt hefði
leikið trillur þannig að þær væru
ekki aðeins flúr, heldur skiptu
máli fyrir túlkun viðkomandi tón-
verks, — hraðar, hægar, sterkar,
veikar, mjúkar, — allt eftir eðli
tónverksins."
Hann kenndi Arrau einnig að
æfa tónstiga þannig, að handlegg-
irnir væru eins og snákar, sem
vefðust eftir hljómborðinu, svo að
tónarnir bylgjuðust áfram
hnökralaust, viðstöðulaust, fljót-
andi. Og til að fá fyllingu í hljóma,
brotna og óbrotna, skyldi stigið á
pedalinn áöur en fyrsta nótan í
hljómi væri slegin.
„En öll svona tækniatriði eru
ekki annað en tæki til tjáningar
þeirrar tónlistar, sem flytja skal,“
segir Arrau.
Claudio Arrau að heimili sínu í
New York, þar sem hann hefur
safnað að sér listaverkum og
helgigripum víðsvegar úr heim-
inum.
leikari, — hversu „flinkur", sem
hann er,“ segir hann. „Ég er þeirr-
ar skoðunar að píanóleikarinn
verði að þroska með sér alhliða
menningu jafnframt víðtækri
þekkingu og innsæi. Allir hæfi-
leikar hans verða að þroskast og
renna saman í persónuleika lista-
mannsins og frá honum út í tón-
listina, sem hann er að flytja. Það
er ekki nóg að einbeita sér aðeins
að músík, listamaðurinn verður að
drekka í sig allan heiminn til að
öðlast sem dýpstan skilning á list
sinni. Þegar ég kenni," heldur
hann áfram, „reyni ég ekki ein-
göngu að vekja og rækta tónlist-
argáfur nemandans heldur og að
sýna honum fram á mikilvægi
þess að öðlast alhliða menningar-
legan þroska, kynnast leikhúsi,
óperum, myndlist, sígildum bók-
menntum, jafnvel sálfræði."
Sjálfur segist Arrau aldrei hafa
gengið í venjulegan skóla, en þó
hlotið rækilega menntun í heima-
húsum og æ síðan haldið áfram
sjálfsnámi á mörgum sviðum. Ár-
in eftir að Krause féll frá voru
eldskírn hans í því efni; hann hélt
áfram sjálfur, fór ekki til annars
kennara, þótt það reyndist honum
afar erfitt, einkum fyrstu árin.
Um tíma fannst honum hann vera
að missa fótanna, bæði sem per-
sóna og píanóleikari, en greip þá
til þess ráðs að leita til sálfræð-
ings sem hjálpaði honum að finna
sína réttu braut.
Fjölbreytni viðCangsefnanna
dýpkar skilninginn
Claudio Arrau settist endanlega