Morgunblaðið - 26.02.1983, Page 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 1983
Þrjú munað-
arlaus hús
— eftir Unni
Pjetursdóttur
í viðtali Elínar Pálmadóttur í
Morgunblaðinu 20/2 við Leif
Blumenstein koma fram fullyrð-
ingar og getgátur sem vakið hafa
.undrun mína.
Það var á vitorði allra barna
Pjeturs Ingimundarsonar, húsa-
meistara og slökkviliðsstjóra, að
fyrsta hús, sem hann tók að sér að
byggja eftir að hann fékk meist-
araréttindi 1901, var Iðnskólinn
við Laekjargötu. Móðir mín sagði
mér, að hann hafi byrjað byggingu
skólans um líkt leyti og ég fædd-
ist, vorið 1903. Margar myndir
voru á heimili foreldra minna af
byggingu húss þessa. Man ég sér-
staklega eftir mynd, þar sem verið
er að slá saman grindina. Á mynd-
inni, sem er nokkuð stór, sjást fað-
INNFLUTNINGUR á vindlingum og
öðru tóbaki jókst, í magni talið, um
liðlega 18% á síðasla ári, en samtals
voru flutt inn 591,5 tonn árið 1982,
borið saman við 501,1 tonn á árinu
1981.
Verðmætaaukning innflutn-
ingsins milli ára var liðlega
73,9%, en verðmætið á síðasta ári
var tæplega 104,7 milljónir króna,
borið saman við tæplega 60,2
milljónir króna á árinu 1981.
Á síðasta ári voru flutt inn 469,8
tonn af vindlingum, borið saman
við 410,6 tonn á árinu 1981. Aukn-
ingin milli ára er því liðlega
ir minn og menn hans. Mynd þessi
hékk lengi yfir skrifborði hans.
Hið fljótfærnislega skraf Leifs
um fundi byggingarnefndar
Iðnskólans, „þar sem aldrei var
minnst á nafn meistarans", en þó
nefnt að Jón Þorláksson verkfr. og
Rögnvaldur Ólafsson hafi verið
viðstaddir. Voru það ekki vinnu-
plögg „meistarans", sem vildi hafa
fundarsamþykktir sér til halds og
trausts?
Rögnvald Ólafsson þekkti faðir
minn, talaði hann oft um hve mik-
ill mannskaði hafi verið að hon-
um. Rögnvaldur fór til Kaup-
mannahafnar árið 1901 til náms í
húsagerðarlist, en varð að hverfa
heim aftur árið 1904 vegna sjúk-
leika (berkla). Hann andaðist 41
árs að aldri árið 1917. Hann var
ráðgjafi stjórnarinnar um stór-
byggingar og aðrar eignir
14,4%. Verðmætaaukningin milli
ára var hins vegar tæplega 69,2%,
en verðmætið í fyrra var tæplega
85,7 milljónir króna, borið saman
við liðlega 50,6 milljónir króna á
árinu 1981.
Þá voru flutt inn um 121,7 tonn
af öðru tóbaki í fyrra, borið saman
við 90,5 tonn á árinu 1981. Aukn-
ingin milli ára var því tæplega
34,5%. Verðmætaaukningin milli
ára var um 99,1%, en verðmæti
innflutningsins á síðasta ári var
tæplega 19 milljónir króna, borið
saman við liðlega 9,5 milljónir
króna á árinu 1981.
(P.E.Ó.), hafði fengið styrk frá
ríkinu til utanfarar.
Öðlinginn Einar E. Pálsson
þekktum við öll, sem góðan ná-
granna og kunningja. Náinn ætt-
ingi hans, Páll Eggert Ólason tel-
ur hann fæddan 2. ágúst 1859.
Hann hafði lært trésmíði ungur í
Reykjavík. Páll Eggert telur hann
hafa verið í Kaupmannahöfn 1885
til að fullkomna sig í smíðum og
dráttlist, einnig síðar, eða 1902.
Páll getur ekki um hvenær Einar
hafi komið aftur heim. Ennfremur
segir hann: „Stóð fast að stofnun
fjelags Iðnaðarmanna í Reykjavík
og einkum Iðnskólans. Heiðursfje-
lagi Iðnaðarmannafélagsins," en
ekkert um að hann hafi verið
húsameistari Iðnskólans. Ekki
held ég að Einar hafi kært sig um
að honum væru þökkuð verk ann-
arra manna, ekki frekar en að fað-
ir minn mundi hafa skreytt sig
stolnum fjöðrum.
Um Jón Þorláksson verkfræðing
segir P.E.Ó. meðal annars að hann
hafi lokið prófi í verkfræði í
Kaupmannahöfn 1903 með fyrstu
einkunn, landsverkfr. 1905—1917.
Forstöðumaður Iðnskólans í
Reykjavík 1905—1911.
Margsinnis hefur verið talað um
viðgerð á Miðbæjarbarnaskólan-
um og byggingu suðurálmu hans,
aldrei hefur verið minnst á bygg-
ingarmeistara hennar, né heldur
til hvers hún var fyrst notuð.
Álman var byggð 1907 af Pjetri
Ingimundarsyni. Varð að hafa
hraðan á. Var það vegna þess að
hún varð að vera fokheld fyrir
komu Friðriks VIII Danakonungs,
sem von var á í heimsókn. Átti
móttaka hans og veisluhöld að
fara þar fram. Þessu hefi ég komið
á framfæri á öðrum stað.
Fyrir nokkrum árum voru tvö
hús, Tjarnargata 33 og 35, lýst
vernduð. Tjarnargata 33 hefur
verið margumtöluð og sagt frá því
hver hafi teiknað það hús, sem sé
Rögnvaldur Ólafsson, en aldrei
minnst á byggingarmeistarann að
þessum tveim húsum, en hann var
faðir minn. Mér er Tjarnargata 33
mjög minnisstæð, ekki síst vegna
þess að faðir minn flutti bát sinn á
Pjetur Ingimundarson
Tjörnina og ferjaði bæði menn og
efni frá Fríkirkjunni að Tjarnar-
götu.
Faðir minn teiknaði hús allt
fram í andlátið. Teikningar þær
sem voru á borði hans, þegar hann
varð veikur 17/6 1944, bað hann
Guðmund Þorláksson að fullgera.
Húsið Freyjugata 3 mun vera síð-
asta húsið sem hann teiknaði og
smíðaði, 1923, og bjó hann í því til
æviloka. Hann var á leið heim í
TRYGGVI Ágnarsson lögfræðingur
hefur verið ráðinn framkyæmda-
stjóri Iðnnemasambands íslands,
frá og með-16. febrúar sl. Starfið var
auglýst og voru umsækjendur átta
talsins. Tryggvi lauk laganámi vorið
1982 og hefúr síðan unnið að lög-
fræðistörfum í Reykjavík.
í fréttatilkynningu frá Iðn-
nemasambandinu segir, að ráðn-
mat, þegar hann fékk hjartatilfelli
og lá heima þar til hann andaðist
24/11 1944.
Hann hafði lagt svo fyrir að all-
ar (orginal) teikningar sínar yrðu
afhentar byggingarfulltrúa
Reykjavíkurborgar og var það
gert.
Þegar móðir mín andaðist og
húsið Freyjugata 3 var selt,
ákváðum við systkinin að myndir
föður míns af Iðnskólanum og aðr-
ar myndir ásamt vinnuskýrslum
hans og öðrum plöggum yrðu
afhent safni Reykjavíkurborgar
og framkvæmdi Olafur bróðir
minn það, að sögn Lilly ekkju
hans. Fór hún með honum, en beið
sjálf úti í bíl.
Mér finnst það sjálfsögð kurt-
eisi, að réttar upplýsingar um
teiknara og yfirsmiði séu alltaf
gefnar og jafnframt að allra upp-
lýsinga sé aflað af nákvæmni, þeg-
ar hús eru friðlýst eða vernduð,
hvort sem húsið er friðað vegna
útlits eða annars, því þessir menn
eiga sinn höfundarrétt eins og aðr-
ir. Það mundi hafa glatt föður
minn mikið að sjá hina miklu við-
gerð á Iðnskólanum við Lækjar-
götu.
Um Búnaðarfélagshúsið veit ég
lítið, því það var byggt seinna og
af öðrum aðilum. Það var ekkert í
sambandi við byggingu Iðnskól-
ans.
Reykjavík 23. febrúar 1983.
Unnur Pjetursdóttir
ing þessi sé í samræmi við áætlan-
ir nýkjörinnar stjórnar Iðnnema-
sambandsins um breytingar og
endurskipulagningu á starfsemi
allrar iðnnemahreyfingarinnar,
sem miði að stórfelldri eflingu alls
starfs hennar, betri tengslum
iðnnema og samtakanna, og auknu
starfi félagssamtaka, sem eru inn-
an vébanda Iðnnemasambandsins.
Tóbaksinnflutningur
jókst um 18% í fyrra
Nýr framkvæmdstjóri
Iðnnemasambandsins
Frysting
— eftir dr. Jón Úttar
Ragnarsson
Frá fyrstu tíð hefur draumur
mannkynsins verið sá að geta átt
kost á fjölbreyttu úrvali af
ferskum mat árið í kring með
öllu því öryggi og þægindum sem
af því myndi leiða.
Frystingin er sú vinnsluaðferð
sem hefur komist næst því að
uppfylla þessa ósk. Hún er und-
irstaða þess allsnægtaborðs sem
við blasir í matvörumörkuðum
nútímans.
Með því að halda fæðunni
frosinni langtímum saman tókst
manninum loks að leysa
geymsluþolsvandann til fram-
búðar, að vísu ekki án allmikils
kostnaðar af hans hálfu.
Frysting og saga
Sú þekking að kæla og frysta
matvæli er upprunnin í köldum
löndum. í köldu loftslagi urðu
menn snemma þess varir að
frosin fæða varðveittist
óskemmd þar til hún þiðnaði.
Sem dæmi um gagnsemi fryst-
ingar má nefna að tugþúsundára
gamlir mammútar hafa fundist
frosnir í jörðu í Síberíu og
reynst þokkalega ætir eftir að
hafa verið þíddir upp og mat-
rejddir.
Eftir því sem best verður vitað
voru Rómverjar fyrstir til að
nota ís og snjó til þess að varð-
veita mat. Voru gerðir út sendi-
menn upp á fjöll til að útvega
ísinn.
Um aldamótin 1800 var fyrst
farið að nota ís af fljótum og
stöðuvötnum til að kæla mat-
væli. Var ísinn geymdur í sér-
stökum íshúsum yfir sumartím-
ann.
Fyrsta kælivélin var sett sam-
an árið 1834 og á síðari hluta 19.
aldar fór að komast skriður á
framleiðslu kælivéla og kælingu
og síðar frystingu matvæla.
Frysting á íslandi
fslendingar fóru að frysta
matvæli fyrir alvöru eftir 1920.
Freðfiskframleiðsla í stórum stíl
hófst eftir síðasta stríð og leysti
saltfiskinn að mestu af hólmi.
Um svipað leyti hófst kæli-
skápsvæðingin á heimilum
landsmanna og í kjölfarið sigldu
svo frystikisturnar. Gerbreytt-
ust þá á skömmum tima fæðu-
venjur þjóðarinnar.
Með því að kældur og frystur
matur ruddi sér til rúms dró
mjög úr mikilvægi ýmissa hefð-
bundinna vinnslugreina á borð
við súrsun, reykingu og söltun
o.fl.
Gangur frystingar
Markmiðið með frystingu er
tvíþætt: að breyta vatni í ís og að
lækka hitastigið. Örverur í fæð-
unni þrífast þá ekki lengur
vegna kuldans og vegna vatns-
leysis.
Helsti galli við frystingu er sá
að vatn þenst út við að frjósa. Er
því hætt við að frumur springi
og vefjavessar tapist eftir fryst-
ingu og (enn meira) við þiðnun-
ina.
Auk þess má ekki gleyma að
frysta fæðu verður að geyma í
frystigeymslu frá frystidegi þar
til hún er þídd. Kostar þetta að
sjálfsögðu bæði rúm, orku og fé.
Þrátt fyrir þennan annmarka
er frysting, enn sem komið er að
minnsta kosti, sú aðferð sem
nýtur mestra vinsælda meðal
neytenda og gefur besta raun í
flestum tilvikum.
ingargildið sem er mest í frysta
matnum, heldur eru gæði frystra
afurða yfirleitt mun meiri en
annarra unninna afurða, t.d.
niðursoðinna og þurrkaðra.
Frystur matur
Frystur matur er nú þegar
stærsti flokkur unninna mat-
væla á markaðnum. Er líklegt að
þessir yfirburðir haldist um
langan aldur vegna þeirra kosta
sem þessi aðferð býr yfir.
Þær frystu afurðir sem við
leggjum okkur til munns nær
daglega eru m.a. fryst lamba-
kjöt, og frystur fiskur. Auk þess
eykst jafnt og þétt neysla á
frystu grænmeti.
Ýmislegt er hægt að gera til
þess að bæta gæði frystrar fæðu.
Sérstaklega er mikilvægt að allt
hráefni, sem notað er, sé sem
nýjast og gæðamest.
Hvað fryst kjöt varðar standa
nú yfir rannsóknir á Rannsókna-
stofnun landbúnaðarins á áhrif-
um meyrnunar á gæði kjöts. Er
ætlunin að athuga m.a. meyrnun
á frystu kjöti.
Frystitækni
Frysting er tiltölulega einföld
aðgerð. Fæðan er látin í snert-
ingu við kælimiðil sem ýmist er
kalt loft, kaldur vökvi eða kalt
yfirborð (oftast holar plötur
kældar að innan).
Einfaldasta frystiaðferð sem
er til er sú að stinga fæðunni í
frystihólf eða frystikistu, þ.e. í
snertingu við kalt og kyrrstætt
loft. Frýs fæðan þá smám sam-
an.
í iðnaði er þessi aðferð mikið
notuð, en þá er loftið látið vera á
hreyfingu með því að nota blás-
ara. Frýs fæðan þá miklu hrað-
ar. Er þetta nefnt blástursfryst-
ing.
Fyrir smærri stykki, t.d. fisk-
flök, er plötufrysting (sjá mynd)
oft betri lausn. Er flökunum rað-
að í box og boxunum raðað á
milli kældra platna og frýs fisk-
urinn á skömmum tíma.
Næringargildi
Af öllum unnum afurðum er
frystur matur sá sem kemst
næst nýmetinu að næringargildi
og gæðum. Á þessi staðreynd
ekki hvað minnstan þátt í vin-
sældum frystingarinnar.
f samanburði við niðursoðinn
og þurrkaðan mat má segja að
röðin sé þessi: frystur matur í
fyrsta sæti, niðursoðinn matur í
öðru sæti og þurrkaður í þriðja
sæti.
En það er ekki aðeins nær-
Lokaorð
Myndin hér á síðunni er tekin
í fullkomnasta frystihúsi íslend-
inga, ísbirninum, og sýnir plötu-
frystingu á þorskflökum. Hver
hefði látið sig dreyma um þessa
lausn fyrir 100 árum?
Ljóst er að frysting er sú að-
ferð sem nýtur mestra vinsælda
miðað við það langa geymsluþol
sem af henni hlýst. Jafnframt
hafa frystar afurðir mest nær-
ingargildi.
Heimildir m.a.
1. Páll Lúðvíksson. Kæling og
frysting matvæla. Ráðstefna
um matvælavinnslu. Fæðu-
deild RALA, desember 1982.
2. Hjalti Einarsson. Freðfisk-
framleiðsla. Ráðstefna um
matvælavinnslu. Fæðudeild
RALA, desember 1982.