Morgunblaðið - 26.02.1983, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 1983
25
Reykjavík.................................................. 18 þingsæti
Reykjanes .............................................. llþingsæti
Vesturland ................................................. 5 þingsæti
Vestfirðir ................................................. 5 þingsæti
Norðurland vestra........................................... 5 þingsæti
Norðurland eystra........................................... 7 þingsæti
Austurland.................................................. 5 þingsæti
Suðurland................................................... 6 þingsæti
Samtals 62 þingsæti
Auk þess er einu þingsæti úthlutað
til kjördæmis að kosningum loknum.
í eftirfarandi yfirliti er því lýst
hvaða breytingar á kjósendatölu
kynnu að færa þingsæti milli kjör-
dæma.
í þessu yfirliti er miðað við ein-
hliða fjölgun eða fækkun kjósenda í
viðkomandi kjördæmi:
í eftirfarandi töflu er gerður sam-
anburður á vægi atkvæða kjósenda
eftir búsetu. Miðað er við tölu kjós-
enda á kjörskrá 1959 og 1979. Búsetu-
jafnvægi bæði árin er sýnt eins og
það varð í reynd og jafnframt hvern-
ig það hefði orðið í kosningum 1979 ef
miðað er við tillögur þessa frum-
varps.
') Vægisvísir er 1,00 í því kjördæmi
þar sem fæst atkvæði eru að baki
hverjum þingmanni. I öðrum kjör-
dæmum sýnir vægisvísirinn hve
marga kjósendur þarf til að jafn-
gilda 1 kjósanda þar.
2) Með þingsætum er hér átt við
heildartölu þingsæta hvers kjör-
dæmis að uppbótarþingsætum
meðtöldum.
3) Með þingsætum er hér átt við
heildartölu þingsæta hvers kjör-
dæmis eftir að öllum þingsætun-
um 63 hefur verið ráðstafað til
kjördæma.
2. Úthlutun þingsæta
í kjördæmum
Tekin er upp ný regla við úthlutun
þingsæta í kjördæmum á grundvelli
atkvæðafylgis. Verður henni nánar
lýst hér á eftir, en fyrst verður vikið
að þeirri aðferð sem nú er í gildi.
Með hlutfallskosningum er stefnt
að því, að þingstyrkur þeirra, sem
fram bjóða, sé í beinu hlutfalli við
atkvæðastyrk. Gildandi úthlutunar-
regla nær trauðla þessu markmiði.
Hér er því gert ráð fyrir nýrri úthlut-
unarreglu þingsæta. Sú aðferð, sem
nú er beitt, var algeng á fyrri hluta
þessarar aldar en er nú aflögð í
mörgum grannlöndum okkar. Hún er
kennd við Belgíumann að nafni
d’Hondt. Henni er þannig lýst í gild-
andi kosningalögum (109. gr.):
„í kjördæmi skal telja saman, hve
margir hafi kosið hvern lista, og er
það atkvæðatala listanna hvers um
sig. Til þess að finna, hve margir
frambjóðendur hafa náð kosningu af
hverjum lista, skal skrifa atkvæðat-
ölur listanna hverja fyrir neðan sinn
bókstaf, þá helming talnanna, þá
þriðjung þeirra, þá fjórðung o.s.frv.,
eftir því, hve marga á að kjósa og
hverjum lista getur mest hlotnast,
þannig að útkomutölur þessar standi
í röð fyrir hvern lista. Síðan skal
marka hæstu útkomutölurnar, jafn-
margar og kjósa á þingmenn, og fær
hver listi jafnmarga þingmenn kosna
sem hann á af tölum þessum.
Standi ekki svo mörg nöfn á lista
sem honum ber fulltrúar eftir
útkomutölum, skal taka þau, sem
vantar, af hinum iistunum eftir sömu
reglu."
Samkvæmt þessu er aðferðin þann-
ig að atkvæðatölum hvers lista er
deilt með tölunum 1, 2, 3 o.s.frv. og
útkomutölum síðan raðað eftir lækk-
andi gildum. I fimm manna kjör-
dæmi segja fimm hæstu tölurnar í
þessari röð til um hverjir náð hafa
kjöri.
Sem dæmi um þessa úthlutunarað-
ferð þingsæta má taka eftirfarandi
kosningaúrslit þar sem gild atkvæði
eru 10 þúsund og kjósa á 5 þingmenn:
Úthlutunarröðin yrði þá þessi:
1. sæti til X-lista á 4300 atkv.
2. sæti til Y-lista á 2700 atkv.
3. sæti til X-lista á 2150 atkv.
4. sæti til Z-lista á 1700 atkv.
5. sæti til X-lista á 1433'/3 atkv.
Samkvæmt þessu fær t.d. X-listi
60% þingmanna — þrjá af fimm — á
43% atkvæða, en það er einmitt ein-
kenni þessarar aðferðar að
þingstyrkur þeirra framboða, sem
flest atkvæði hljóta, verður oft hlut-
fallslega meiri en atkvæðastyrkur
þeirra.
I annan stað er það einkenni þess-
arar aðferðar, að talsvert atkvæða-
fylgi þarf til þess að listi fái þing-
mann kjörinn. Það má líka orða svo
að í henni felist vörn gegn því, að
lítill atkvæðastyrkur dugi til
þingmannakjörs.
Samkvæmt þeirri aðferð, sem hér
er lagt til að upp verði tekin, er leit-
ast við að ná meira samræmi milli
atkvæðafylgis og þingstyrks, en jafn-
framt er spornað nokkuð gegn því,
með sérákvæðum um lágmarksfylgi,
að fá atkvæði dugi til að listi fái þing-
sæti.
Fyrsta þrep aðferðarinnar felur í
sér að reiknaður er þingsætahlutur
hvers framboðs, þ.e.a.s. sú tala þing-
sæta sem hverju framboði ber miðað
við hlutfallslegt fylgi. Sá listi, sem
hefur 40% fylgi í 5 manna kjördæmi,
á þá þingsætahlut sem nemur 40% af
5 eða þingsætahlutinn 2,000, en það
framboð, sem hefur 25%, hefur þing-
sætahlutinn 25% af 5, sem er 1,250.
Samkvæmt meginreglu er þingsæti
fyrst úthlutað á grundvelli stærsta
þingsætahlutar, sem síðan er lækkað-
ur um 1. Næst fer sæti til þess lista,
sem nú á stærstan þingsætahlut
o.s.frv.
Ef dæmið er skoðað að nýju verður
úthlutun þannig:
2.150.
2. sæti til Y-lista á þingsætahlut
1,350.
3. sæti til X-lista á þingsætahlut
1.150.
4. sæti til Z-lista á þingsætahlut
0,850.
5. sæti til Ö-lista á þingsætahlut
0,650.
Til þess að stuðla að jöfnuði milli
flokka er vikið frá þessari reglu að
því er varðar úthlutun síðasta þing-
sætis í fimm, sex og sjö manna kjör-
dæmum og tveggja til fjögurra síð-
ustu þingsæta í fjölmennustu kjör-
dæmunum. Er úthlutun þeirra háð
því skilyrði, að atkvæðastyrkur á
landinu í heild réttlæti að framboðið
hljóti þingsætið. Jafnframt eru sett
lágmarksskilyrði um atkvæðastyrk
til þess að til úthlutunar þingsætis
komi í þessum áfanga. Nánar tiltekið
eru reglurnar þær, að a.m.k. V* þing-
sæta í hverju kjördæmi eru óháðir
jöfnunarákvæðum. Þetta jafngildir
14 þingsætum af 18 í Reykjavíkur-
kjördæmi, 9 af 11 í Reykjaneskjör-
dæmi, en einungis eitt þingsæti yrði
háð jöfnunarákvæðum í kjördæmum
þar sem þingmenn eru 7 eða færri.
Varðandi þau þingsæti, sem óháð
eru jöfnunarákvæðum, er jafnframt
sett það skilyrði, að þingsætahlutur
sé ekki lægri en 0,8 eða framboðið,
sem um er að ræða, hafi fengið a.m.k.
5% atkvæða á landsvísu.
í fyrrnefndu dæmi hefðu þessi skil-
yrði engin áhrif haft. Fjórum þing-
sætum af fimm hefði verið úthlutað
án tillits til jöfnunar. Síðar hefði 5.
sætið getað fallið Ö-listanum í skaut
og væri þá m.a. undir því komið,
hvort sá listi hefði nægilegt fylgi á
landsvísu.
Ef þingsætahlutir hefðu hins vegar
verið eilítið frábrugðnir því, sem áð-
ur var rakið, hefðu þessi ákvæði get-
að orðið virk.
Gerum t.d. ráð fyrir að þingsæta-
hlutirnir hefðu verið þessir:
X ............................... 2,200
Y ............................... 1,400
Z ............................... 0,750
Ö ............................... 0,650
Nú fer fjórða sætið ekki til Z-lista
nema þau stjórnmálasamtök, sem að
honum standa, hafi hlotið a.m.k. 5%
atkvæða á landinu öllu. Ef því skil-
yrði er fullnægt hlýtur hann fjórða
sætið. Ef Z-listinn fullnægir því ekki,
heldur Ö-listinn, fer fjórða sætið til
þess lista í staðinn.
3. Úthlutun jöfnunarsæta
Eins og áður greinir er ákveðið
fyrir kosningar í hvaða kjördæmum
jöfnunarsætin, að einu undanskildu,
koma til úthlutunar. En þeim er ætl-
að að tryggja samræmi milli þing-
styrks og atkvæðafylgis. Viðfangs-
efnið er þá annars vegar að ákveða
hve mörg jöfnunarsæti hverjum
stjórnmálasamtökum ber og hins
vegar úr hvaða kjördæmum hvert
framboð skuli hljóta jöfnunarsæti.
Við úthlutun jöfnunarsæta er það
skilyrði sett, að stjórnmálasamtök
hafi hlotið 5% gildra atkvæða sam-
anlagt af landinu öllu. Sé fylgið
minna koma stjórnmálasamtökin
ekki til álita við úthlutun jöfnunar-
sæta, en sé það meira skulu þau eiga
rétt á jöfnunarsætum hvort sem þau
hafa einhvers staðar hlotið þingsæti í
kjördæmi án tillits til jöfnunar-
ákvæða eða ekki. Er þetta eitt ný-
mælanna í þessu lagafrumvarpi.
Til þess að ákveða, hve mörg jöfn-
unarsæti hver stjórnmálasamtök
skuli hljóta, er beitt sömu aðferð og
nú er í gildi um skiptingu uppbótar-
sæta. Er aðferðin fólgin í því að deila
atkvæðum hverra stjórnmálasam-
taka með tölunum 1, 2, 3, 4 o.s.frv.,
fella niður hæstu útkomutölur, jafn-
margar og nemur heildartölu þeirra
þingsæta sem framboðið hefur þegar
hlotið en úthluta síðan jöfnunarsæt-
unum á hæstu útkomutölur. Kemur
þá í ljós, hve mörg jöfnunarsæti hver
stjórnmálasamtök fá, með sama
hætti og nú tíðkast.
Liggur næst fyrir að ákveða úr
hvaða kjördæmum stjórnmálasam-
tökin, hver um sig, skuli hljóta jöfn-
unarsæti. Við þá ákvörðun eru lagðir
til grundvallar þingsætahlutir hvers
framboðs í hverju kjördæmi að lok-
inni úthlutun þeirra sæta sem óháð
eru jöfnunarákvæðum og lýst er í 2.
lið.
Þessi úthlutun fer fram í fjórum
áföngum. I hverjum áfanga koma
einungis til álita þeir listar sem enn
hafa ekki hlotið rétta tölu þingsæta
samkvæmt fyrrgreindi skiptingu
jöfnunarsæta milli stjórnmálasam-
taka. Að lokinni úthlutun hvers þing-
sætis er þingsætahlutur þess lista,
sem sætið hlaut, lækkaður um 1 sem
fyrr.
I fyrsta áfanga koma til álita þeir
listar og þau kjördæmi þar sem þing-
sætahlutir eru 0,8 eða hærri. Er þing-
sætum úthlutað á alla slíka
þingsætahluti, uns stjórnmálasam-
tök hafa hlotið nægilega mörg jöfn-
unarsæti. Fyrsta sætinu er úthlutað
á stærsta hlut, öðru sæti á hinn
næststærsta og þannig koll af kolli.
Með því að þingsætahlutir eru
bundnir kjördæmunum ræðst jafnóð-
um í hvaða kjördæmi er verið að út-
hluta jöfnunarsæti. Þingsæti í þess-
um áfanga koma einkum í hlut
tveggja fjölmennustu kjördæmanna,
Reykjavíkur og Reykjaness. Er talið
sanngjarnt og eðlilegt að svo sé, enda
má benda á að minnsti þingsætahlut-
ur í þessum áfanga, 0,8 samsvarar
um 2150 atkvæðum í Reykjavík mið-
að við kjósendatölur frá 1979. í hin-
um fámennari kjördæmum hefur
þegar verið úthlutað sætum á þing-
sætahlut, sem er 0,8 hið minnsta, áð-
ur en kemur til úthlutunar jöfnun-
arsæta. Tilraunaúthlutanir sýna að
oft er 4. sæti í fimm manna kjördæm-
um úthlutað á grundvelli þingsæta-
hlutar í grennd við 0,7, sem samsvar-
ar um 750—1100 atkvæðum í þessum
kjördæmum.
Þegar komið er að úthlutun jöfnun-
arsæta samkvæmt öðrum áfanga
skortir að jafnaði 1 þingsæti á fulla
þingsætatölu í öllum kjördæmum
nema í Reykjavík, þar sem enn skort-
ir um 2—3 sæti á rétta tölu. Með
ráðstöfun jöfnunarsæta er ekki ætl-
unin að víkja frá eðlilegri úthlutun i
fámennustu kjördæmunum nema
brýna nauðsyn beri til. í samræmi
við það fer úthlutun í þessum áfanga
þannig fram að byrjað er að úthluta í
því kjördæmi þar sem fæstir kjós-
endur eru á kjörskrá. Því næst er tek-
ið fyrir kjördæmi með næstfæsta
kjósendur og þannig koll af kolli. Við
úthlutunina koma til álita þau
stjórnmálasamtök, sem hafa ekki enn
hlotið tilskilda tölu þingsæta, og þeir
listar sem hlotið hafa a.m.k. 7% at-
kvæða í sínu kjördæmi. Einu jöfnun-
arsæti er ráðstafað til hvers þeirra
kjördæma sem hafa ekki hlotið fulla
þingsætatölu.
Skorti enn á tilskilda þingsætatölu
í einhverju kjördæmi fer fram þriðji
áfangi úthlutunar. I honum er þing-
sætum úthlutað þar sem þingsæta-
hlutir eru nú stærstir og síðan gengið
á röð lækkandi þingsætahluta. En
eins og áður er einungis úthlutað til
þeirra stjórnmálasamtaka sem hafa
ekki enn hlotið öll jöfnunarsæti sín.
Uthlutun i þessum áfanga verður
nær einungis í Reykjavíkur- og
Reykjaneskjördæmi.
í fjórða áfanga er úthlutað síðasta
þingsætinu og þá til þeirra stjórn-
málasamtaka, sem enn skortir þing-
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Tilfærsla til RV frá RN ef kjósendum í RV fjölgar um
Tilfærsla til RN frá RV ef kjósendum á RN fjölgar um
Tilfærsla til VL frá RV ef kjósendum á VL fjölgar um
Tilfærsla til VF frá RV ef kjósendum á VF fjölgar um .
Tilfærsla til NV frá RV ef kjósendum á NV fjölgar um
Tilfærsla til NE frá RV ef kjósendum á NE fjölgar um
Tilfærsla til AL frá RV ef kjósendum á AL fjölgar um
Tilfærsla til SL frá RV ef kjósendum á SL fjölgar um
Tilfærsla frá RV til RN ef kjósendum í RV fækkar um
Tilfærsla frá RN til RV ef kjósendum í RN fækkar um
Tilfærsla frá NE til RV ef kjósendum í NE fækkar um
11.2%
8.4%
19.0% |
70.9%
63.0%
18.4%
37.2%
22.9%
7.8%
10.4%
12.5%
Úthlutunarröðin yrði nú þessi:
1. sæti til X-lista á þingsætahlut