Morgunblaðið - 26.02.1983, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 1983
Málþing RKI
Miklar umræður
um mannréttindamál
Kauði kross íslands efndi til málþings í Norræna húsinu,
laugardaginn 19. febrúar þar sem fjallað var um mannrétt-
indi og mannúðarlög. Káðstefnan var fjölsótt og urðu miklar
umræður að loknum erindum ræðumanna. Benedikt Blöndal
hrl., formaður Kauða kross íslands, setti málþingið, en erindi
fluttu Guðmundur Eirfksson, þjóðréttarfræðingur, um
Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna, Þór Vil-
hjálmsson, forseti Hæstaréttar um Mannréttindasáttmála
Evrópuráðsins, dr. Gunnar G. Schram, prófessor, um tillögur
stjórnarskárnefndar um mannréttindaákvæði, dr. Páll Sig-
urðsson, dósent, um Genfarsáttmálana, Ólafur Mixa, læknir,
um stöðu heilbrigðisstétta á ófriðartímum, og Hrafn Braga-
son, borgardómari, um Amnesty International. Almennum
umræðum að loknum framsöguerindum stjórnaði Friðrik
Páll Jónsson, fréttamaður.
Guðmundur Eiríksson
l»ór Vilhjálmsson
í nýútkomnu hefti af fréttum
Rauða kross íslands er fjallað um
mannréttindasáttmála og sér-
staklega Genfarsáttmálana. í
heftinu segir m.a.:
Saga Genfarsáttmálanna fjög-
urra hófst árið 1864 er 12 Evrópu-
ríki samþykktu hinn fyrsta þeirra.
Síðar bættust þrír við. Allir eru
þeir samdir að frumkvæði Rauða
krossins til verndar friði og til að
draga úr skelfingum styrjalda.
Sáttmálarnir voru endurskoðaðir
árið 1949 og eru nú 152 ríki aðilar
að þeim. Við sáttmálana voru
gerðar tvær viðbótarsamþykktir
árið 1977.
Markmið Genfarsáttmálanna er
að draga úr þjáningum vegna
vopnaviðskipta hvort sem menn
eru teknir til fanga, veikjast eða
særast í bardögum. Þetta á jafnt
við um hermenn, óbreytta borgara
og stríðsfanga. Til þess ber að
stefna að koma mannúðlega fram
þótt styrjöld geysi. Mannúð á skil-
yrðislaust að auðsýna öllum sem
ekki taka þátt í styrjöldum.
Ríkin sem aðild eiga að Genfar-
sáttmálunum skuldbinda sig til að
annast vini sem óvini, virða hvern
einstakling, leyfa fulitrúum frá
Alþjóðanefnd Rauða krossins eða
frá hlutlausum verndaraðila að
heimsækja stríðsfanga. Þeim ber
að banna pyndingar, fjöldamorð
og aftökur án dóms og laga, nauð-
ungarflutninga og gripdeildir og
að sjá um að hernámsyfirvöld
ræki skyldur sínar við óbreytta
borgara.
Pyndingar eru bannaðar í öllum
mannréttindasamþykktum, Gen-
farsáttmálunum, Mannréttindayf-
irlýsingu Sameinuðu þjóðanna,
Mannréttindasáttmála Evrópu-
ráðs og Sáttmála Sameinuðu þjóð-
anna um borgaraleg og stjórn-
málaleg réttindi. Þrátt fyrir þetta
er vitað að skipulagðar pyndingar
eiga sér stað í fjölmörgum löndum
sem aðild eiga að Sameinuðu þjóð-
unum. Frá fornu fari hefur pynd-
ingum verið beitt í því skyni að fá
fanga til að gefa upplýsingar. Nú
eru pyndingar notaðar í vaxandi
mæli til að vinna bug á andstöðu
gegn valdhöfum.
Alþjóðanefnd Rauða krossins
gætir þess að farið sé eftir fyrir-
mælum Genfarsáttmálanna. Það
hefur nefndinni verið falið af þeim
ríkjum sem gerst hafa aðilar að
sáttmálunum.
Sendimenn frá Alþjóðanefnd
Rauða krossins eiga rétt á að
heimsækja stríðsfanga til að
fylgjast með því að þriðji sáttmál-
inn sé haldinn, til að geta talað
einslega við fangana og reyna að
auðvelda samskipti við fangaverð-
ina.
Alþjóðanefndin lætur einnig
heimsækja stjórnmálafanga í
mörgum löndum. Frá 1945 hefur
nefndin látið heimsækja rúmlega
þrjú hundruð þúsund stjórnmála-
fanga.
Hér fara á eftir kaflar úr erind-
um framsögumanna á málþinginu:
Kæruréttur einstakl-
inga er nýmæli
Þór Vilhjálmsson, forseti
Hæstaréttar og dómari í mann-
réttindadómstóli Evrópu, ræddi
um mannréttindasáttmála Evr-
ópuráðs. Minnti hann á að sátt-
málinn var saminn í anda þeirrar
stefnu, sem átti miklu fylgi að
fagna eftir heimsstyrjöldina, að
þjóðir Vestur-Evrópu yrðu að taka
höndum saman og hyggja sameig-
inlega að mannréttindavernd í
þessum heimshluta. Ræðumaður
sagði stuttlega frá mannréttind-
um þeim sem tryggð eru í Evrópu-
sáttmálanum, en skýrði síðan
ákvæði hans um kærurétt ein-
staklinga, sem hann sagði vera
merkasta nýmælið í honum. Lýsti
hann starfi mannréttindanefndar
Evrópu í Strasbourg og mannrétt-
indadómstóls Evrópu og sagði frá
nokkrum íslenzkum málum, sem
mannréttindanefndin hefur fjall-
að um, einnig málum sem til
dómstólsins hefur verið vísað.
Hann hefur ekki ennþá dæmt í
neinu máli frá íslandi.
Hvaö er Amnesty
International?
„f síðasta hefti bandaríska viku-
ritsins Newsweek er grein um
samvizkufanga," sagði Hrafn
Bragason í upphafi máls síns.
„Hún hefst á þessa leið: Klukkan
var átta að morgni í Moskvu, þeg-
ar dyrabjallan hringdi í íbúð
Georgi Vladimov, 51 árs rithöf-
undar og andófsmanns. Kona
hans, Natalya, fór til dyra og
spurði hver þar væri. Vinir
Georgi, hljómaði ólíkindalegt
svarið. Þegar konan opnaði ekki
byrjuðu komumenn að berja á
hurðina. Veggurinn í kringum
dyrakarminn byrjaði að gefa sig.
Rétt áður en hurðin féll kynnti
einn hinna vöðvuðu vina Georgi
sig loks. Hann kvaðst vera Dub-
insky, liðsforingi í KGB. Leiðin lá
síðan í fangelsi.
Georgi Vladimov er dæmigerður
fyrir þúsundir manna, sem gista
fangelsi heimsins fyrir stjórn-
mála- eða trúarskoðanir sínar, allt
frá nyrztu Síberíu til syðsta Chile.
Þeir eru í fangelsi vegna þess að
þeir neita að láta af skoðunum
sínum.
Margir eru í haldi án þess að
hafa nokkru sinni verið kærðir,
hvað þá að mál þeirra hafi komið
fyrir dóm. Margir hafa verið
pyndaðir, margir eiga á hættu að
láta lífið fyrir aftökusveitum eins
og fjöldi annarra á undan þeim.
Alþjóðlega, skipulagða hreyf-
ingu þarf til þess að bjarga þess-
um mönnum og gefa þeim von um
frelsi. Hér geta allir lagt hönd á
plóginn sem vinna vilja að virð-
ingu mannsins. Þessi alþjóða-
hreyfing er þegar starfandi og
hefur reynzt hafa erindi sem erf-
iði. Nafn hennar er Amnesty Int-
ernational.
Hver eru vinnubrögö
samtakanna?
Samtökin vinna fyrir alla, sem
fangelsaðir eru vegna skoðana
sinna, hverjar sem skoðanirnar
eru, en þau vinna ekki að frelsi
nokkurs sem beitt hefur eða hvatt
til ofbeldis. Þau vinna þannig ekki
að frelsi hryðjuverkahópa, upp-
reisnarmanna og annarra sem
valdi beita. Þau gera þó kröfu til
að þeir sem aðrir hljóti mannúð-
lega meðferð og mál þeirra rétt-
láta meðferð fyrir óháðum dóm-
stólum í takt við mannréttindayf-
irlýsingar og sáttmála.
Til að halda óhlutdrægni sinni
gera samtökin það að ófrávíkjan-
legri reglu að einstakir félags-
menn og landsdeildir hafi ekki af-
skipti af málum einstakra fanga í
heimalandi sínu. Þá eru í gildi
strangar reglur um að fjárframlög
til samtakanna verði að koma víða
að og ekki er ætlazt til að samtök-
in taki við beinum fjárframlögum
frá ríkisstjórnum.
Samtökin reyna að hafa áhrif á
afgreiðslur alþjóðastofnana með
sendingu erindisbréfa og upplýs-
inga. Þá hafa sendinefndir á veg-
um samtakanna bein samskipti
við fulltrúa á alþjóðaþingum. Þá
er verið að stuðla að samningu og
samþykkt alþjóðasáttmála um
mannréttindi og eftirlit með því
að þau séu virt. Þessum áhrifum
ná samtökin ekki nema upplýs-
ingar þeirra séu nákvæmar og
óhlutdrægar.
Samtpkki senda sendinefndir til
cíkja þar sem mannréttindi eru
brotin á föngum. Sendinefndir
þessar eru ekki sendar fyrr en að
vel athuguðu og undirbúnu máli.
Þær reyna að ná sambandi við yf-
irvöld, fanga og aðstandendur
þeirra, leita upplýsinga og koma á
framfæri óskum um mannúðlega
meðferð fanga.
Ber starf AI árangur
Um árangur af starfi AI sagði
Hrafn m.a. eftirfarandi sögu af
bréfi, sem sent var úr fangabúðum
á Filippseyjum 1976 af manni sem
fangelsaður var undir ríkjandi
herlögum stjórnar Marcosar for-
seta. Hann skrifaði: „Samtök ykk-
ar hafa gert mig að samvizku-
fanga. Stjórnmálafangar á Fil-
ippseyjum líta á samtök ykkar
sem vonareld sinn og verjanda
mannréttinda ... “
Orð þessa fanga bergmáluðu í
bréfum annarra fanga frá þessum
tíma. AI sendi nefnd til Filipps-
eyja og gaf út skýrslu um sannan-
ir fyrir skipulegum pyndingum
fanga. Samtökin tóku upp mál eft-
Gunnar G. Schram
Benedikt Blöndal
ir mál og alls staðar að bárust yf-
irvöldum á eyjunum áskoranir um
að stöðva pyndingar fanga.
Snemma árs 1977 kom bréf frá
fanganum, sem nefndur er hér að
ofan, með frekari fréttum. Hann
skrifar:
„Ég var látinn laus 14. desember
1976 ... Ég þakka það starfi sam-
taka ykkar. Strax eftir frelsun
mína var mér stefnt til skrifstofu
aðstoðarráðherrans, Carmelo
Barbero. Þar voru mér sýndar
möppur bréfa frá AI, þar sem
skorað var á stjórnvöld að láta
pólitíska fanga lausa. Ég vona að
samtök ykkar haldi áfram að
þrýsta á stjórnvöld. Enn finnast
hundruð pólitískra fanga í landi
mínu og einræðisstjórnin heldur
áfram að fangelsa og loka inni
stjórnmálaandstæðinga sína.“
Nokkur grundvallarat-
riöi Genfarsáttmálanna
Dr. Páll Sigurðsson sagði m.a. í
erindi sínu:
„Genfarsáttmálarnir byggjast á
virðingu fyrir einstaklingnum og
réttindum hans. Leitazt er við að
vernda þá menn fyrir þjáningum
af völdum stríðs, sem ekki taka
beinan þátt í ófriðaraðgerðum eða