Morgunblaðið - 13.11.1983, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1983
65
gerðustu, sem geta hafið landnám.
Sumum sjálfbjarga bakteríum og
þörungum hefur tekist það, þar
sem rakt var og volgt við gígaop og
glufur, útskýrir Sturla. Fjöldi
mosategunda barst að og mosinn
lagði smám saman undir sig
hraunið. Hann er sérstaklega
gróskumikill í bollum og sjálfum
hraungígnum. Fróðlegt er líka að
fylgjast með því hvernig breiðurn-
ar þykkna. Og mosategundum hef-
ur verið að fjölga jafnt og þétt í
allmörg ár. En þegar einhverjum
hömlum við fjölgun er náð virðast
tegundirnar komast í jafnvægi. í
hrauninu hafa hefðbundnar mosa-
tegundir náð yfirhöndinni, svo sem
gamburmosi. Hann þekur mest af
hrauninu, en fléttur hafa líka num-
ið land í Surtsey. Kannski mætti
ætla að fjörukálið hefði haft mesta
möguleika þar sem það var fyrsti
landneminn. En það reynist ekki
svo. Fjöruarfi kom til Surtseyjar
1967 og hefur lagt undir sig sand-
lendi Surtseyjar. Sérstaklega þar
sem sandur hefur borist út í hraun-
ið. Eftir því sem meiri sandur berst
í hraunið flýr mosinn þaðan, en
fjöruarfinn vinnur á. Móbergið er
aftur á móti svo hart og dautt að
allar plöntur eiga erfitt með nema
þar land, svo að móbergskeilurnar
mega heita gróðurlausar.
Þáttaskil í þróun lífs verða ekki
fyrr en einstaklingur fer að eignast
afkvæmi á eynni, heldur Sturla
áfram skýringum sínum. Þegar
landneminn er orðinn svo fastur í
sessi að honum fer að fjölga þar.
Til dæmis þegar fjöruarfinn fer að
bera fræ á eynni þarf hann ekki að
vera upp á aðra kominn. Þá verður
stundum ofurfjölgun. Eldri ein-
staklingar eiga afkvæmi, sem setj-
ast að í kringum móðurplöntuna.
Fjöruarfinn stendur að því leyti vel
að vígi að hann ber svo mikið af
fræjum. Sama gildir um mosann.
Þegar hann fór að verða gróbær,
varð mikil fjölgun. En ótal óhöpp
geta komið fyrir landnema, þótt
þeir hafi náð þolanlegri rótfestu.
Til dæmis varð túnvingulstorfa
fyrir því eitt sumarið að aðgangs-
harður svartbakur reif upp þennan
landnema. Ýmsar plöntur hafa líka
farist í roki, sjógangi eða annarri
óáran. En gróður heldur áfram að
leggja undir sig land. Má sjá fram
á að fjöruarfinn muni nema allt
sandsvæðið í hrauninu. Landnemar
eru sérhæfðir einstaklingar. Sumir
ríða á vaðið sem landnemar og gera
landið lífvænlegra fyrir eftirkom-
endur. Einn hópur kemur í kjölfar
annars, svo að samfélagið þróast
stig af stigi. Nú er einmitt kominn
vísir að plöntusamfélagi, þar sem
fjöruarfi býr í sambýli við melgres-
ið. Þessar tvær tegundir hafa
myndað samfellda torfu og í hana
blæs sandur, svo að kominn er
sandhóll. Þetta er fyrsti vísirinn að
samfélagi æðri plantna í Surtsey.
Súlnasker
Ekki verður talað svo um líf í
Surtsey að ekki sé getið eina spen-
dýrsins sem þar er. Á fyrsta ári
Surtseyjar komu selirnir, sem mik-
ið er af á þessum slóðum, í land í
Surtsey. Hóparnir liggja þar oft á
ströndinni og þeir kæpa þar. Þar er
nú selalátur. En selurinn er líka
eina spendýrið sem þar er enn að
finna.
Surtsey er friðlýst og ekki ætlast
til að þar séu mannaferðir. Vís-
indamönnunum sjálfum er gert að
hlýta reglum í eynni, svo sem að
traðka ekki meira en nauðsynlegt
er, hreinsa úr skóm sínum og
buxnabroti, hafa ekki mat um hönd
utandyra, ganga frá úrgangi við
húsið o.fl. Og Sturla segir að
raunverulega sé lítið um manna-
ferðir þar. Hann telur æskilegt að
halda eynni friðlýstri til að hægt
verði að fylgjast með framvindu
lífs á útey frá upphafi og þar til
hámarki samfélags er náð við þessi
skilyrði.
En hverju spáir hann þá um
framtíðarþróun þarna? — Eftir
hundruð eða þúsundir ára má
hugsa sér að lífríki Surtseyjar hafi
þróast á svipaðan hátt og gerst hef-
ur á öðrum skerjum og úteyjum,
svarar Sturla. Þar sem súlan er
allsráðandi og grastegundir á borð
við túnvingul ráðandi í jurtaríkinu.
- E.Pá
N
ÚLPUR
Kristilegar bækur
og hljómplötur
Nýkomnar enskar bækur og Biblíu-
handbækur.
„Þú reistir mig upp“, nýja platan meö
Anne og Garöari er komin.
Úrval af fallegum^^^^x^-
jólakortum.
l/erslunin INT4
Hatun2 105 Reykjavik M
simi: 20735/25155 ■
tUDERMWGT4DSJÍÍ
AMSItRDAM
Hún er borq andstæðnanna - ævaforn nútímaborq,
risastór smábær
Og einmitt þessar undarlegu andstæður gera hana svo spennandi, og
svo tilvalinn áfangastað stuttrar skemmtiferðar til útlanda.
Fortíðin blasir við í sölum hinna 40 safna í borginni og í húsagerðarlist-
inni einstöku. En mannlífið á litríkum götunum, stemmningin á allra
þjóða veitingastöðunum, og fjörið á skemmtistöðunum óteljandi - það
tilheyrir 20. öldinni.
Amsterdam er milljónaborg með öllu því lífi og krafti sem einkennir
stórborgir. En samt er miðbærinn svo lítill að á einum mildum vetrardegi
ferð þú auðveldlega um hann allan fótgangandi, og hefur samt nægan
tíma til að kíkja í verslanir og á markaðina fjölskrúðugu.
Þessveqna eru stuttar ferðir til Amsterdam svo upplaqðar
Helgar- og vikuferðir. Brottför þriðjudaga og föstudaga
VCRD rm KR. 10.908 Barnaafsláttur kr. 4.800.
Innifalið: Flug og lúxusgisting með morgunverði.
Flugfélag með ferskan blæ
4RNARFLUG
Lágmúla 7, sími 84477
Leitið til söluskrifstofu Arnarflugs
eða ferðaskrifstofanria