Morgunblaðið - 13.11.1983, Blaðsíða 34

82
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1983
Afmæliskveðja:
Svavar Árnason,
Grindavík
Á morgun, mánudag, verður
sjötugur suðrí Grindavík Svavar
Arnason, útgerðarmaður og fyrr-
um sjómaður þar og búsettur alla
ævi, nær því upp á dag.
Svavar Árnason fæddist í
Grindavík 14. nóvember árið 1913,
sonur hjónanna Petrúnellu Pét-
ursdóttur og Árna Helgasonar,
sjómanns og organista í Grinda-
víkurkirkju.
Svavar Árnason var elstur 17
barna þeirra Petrúnellu og Árna,
er þar bjuggu allan sinn búskap;
eða í þeirri Grindavík sem róið var
úr á opnum skipum í hafnleysu,
þar sem hafið barði hina svörtu
strönd alla daga. Og menn hreins-
uðu steina eftir brimið með berum
höndunum. Stóðu við þau verk í
sjó upp í háls; og síðar báru þeir
upp annað grjót á sjálfum sér og
opnuðu í Hópið, þar sem nú eru
bólverk og öruggt skipalægi.
Sú Grindavík er Svavar frændi
minn var borinn til, var með þessu
forna lagi. Eða á þeirri tíð, er
Grindavík var afskekktur staður.
Þar var þá stundaður blandaður
búskapur, eins og það heitir. Hag-
iendi var nokkuð, en engjar litlar,
því hraun ganga alstaðar í sjó
fram, eins og kunnugt er.
Bæir stóðu þá í þorpum, margir
saman og þá helst þar sem voru
lendingar.
Ekki kann ég skil á þéirri
Grindavík, en úr þessum byggða-
kjörnum varð sú Grindavík til, er
við nú þekkjum svo vel. Nútíðar-
bær með hitaveitu og banka,
skuldum og miklum fiski.
Svo lengi sem menn muna var
útræði aðalbjargræði manna í
Grindavík, þrátt fyrir mikil brim,
og svo sterk, að fiskar réðu oft
ekki ferðum sínum á grunnsævi og
rotuðust á boðum og skerjum,
undir illvígum himni, að því að
munnmælin herma. Fiskreki var
þá algengt fyrirbrigði í Grindavík
og víðar á þessari lábörðu, svörtu
strönd, er teygir sig vestur í
Reykjanesröst, að Húlli.
En sjórinn gaf ekki einasta með
þessum hætti, heldur gekk einnig
á land í flóðum. Og til marks um
það, þá drukknaði sauðfé í fjár-
húsum í Grindavík árið 1925.
Fiskhús og saltskúra tók út í haf-
róti, er þá gekk yfir, og margir
bátar brotnuðu í spón.
Ekki veit ég hversu lengi útræði
hefur verið frá Grindavík, en
Skálholtsbiskupar gerðu þar út,
höfðu þar öldum saman sitt aðal-
útræði og fengu þeir kaupstað
settan snemma, vegna skreiðar
sinnar. Komu framaskip þeirra í
Grindavík allt fram til ársins
1602, en þá fórst skip staðarins og
með því hálfur þriðji tugur
manna.
Þetta var sú Grindavík, er Svav-
ar Árnason og systkini hans fædd-
ust inn í og þeirra jafnaldrar. Eða
sú kynslóð, er átti eftir að móta og
Iifa nýja betri tíma á flestan
máta. Ekki að þetta sé eins manns
verk — öðru nær, en svo sam-
tvinnuð er saga Svavars Árna-
sonar og nokkurra manna þar
syðra, að eigi verður um þá skrif-
uð grein, án þess að hún fjalli að
meira eða minna leyti um þorpið.
Um brimið, hinn stöðuga næðing
og hinn salta storm.
Svavar Árnason hóf ungur sjó-
róðra, en var í húsi foreldra sinna
áfram, ef undanskilið er að hann
fór í Samvinnuskólann, þar sem
hann tók verslunarpróf árið 1937,
þá 25 ára að aldri.
í Samvinnuskólanum, hjá Jón-
asi Jónssyni frá Hriflu, lauk hann
skólagöngu sinni á því, að mér
hefur verið sagt, að rita lærða rit-
gerð um jafnaðarstefnuna, eða Al-
þýðuflokkinn, er á þeirri tíð hefur
án efa ekki verið það albesta rit-
smíðaefni er fundið varð í þeim
skóla, þrtt fyrir að samvinnumenn
og verkamenn ættu að ganga
nokkurnveginn samsíða í vissum
greinum.
Jónasi mun þó hafa líkað þessi
ósvífna grein úr Grindavík allvel,
og varð hún ekki að steini í
námsbraut nemandans, eða skóla-
meistarans, sem hélt upp á önnur
félög.
Að loknu námi hélt Svavar yfir
hraunbreiðurnar þar sem Átl-
antshafið var enn að berja landið.
Hann stofnaði Alþýðuflokk og
fleiri uppreisnarfélög, þegar við
komuna suður. Einnig kaupfélag
og árið 1942 var hann kjörinn í
hreppsnefnd Grindavíkur. Og þar
sat hann, og sem oddviti og síðar
forseti bæjarstjórnar, eftir að
Grindavík fékk kaupstaðarrétt-
indi, uns hann hætti opinberum
afskiptum af stjornmálum árið
1982, að mig minnir.
Formaður Verkalýðsfélags
Grindavíkur var hann frá
1939-1962.
Svavar Árnason hóf útgerð
sjálfur nokkuð snemma en frá ár-
inu 1949 hefur hann stýrt útgerð-
arfélagi þar og átt hlut í fisk-
vinnslu, eða í frystihúsinu. Ekki
þekki ég þá sögu til neinnar hlítar,
en það var þó á þessum útgerðar-
árum, sem ég kynntist þessum
frænda mínum fyrst. Hann þá
oftast með einhverja brotna vél-
arhluti úr bátnum í bílnum, elleg-
ar hann var í öðrum vélfræði-
legum erindum, sem oft eru svo
nauðsynleg, þar sem krúntappinn
snýst um Atlantshafið, og allri
verkfræði er ofboðið svo að segja í
hverjum róðri.
Faðir minn og móðir hans voru
hálfsystkini. Og það, að Grindavík
var þá lengra í burtu en núna,
varð eflaust til þess, að fundum
okkar bar ekki oft saman, þótt
föðurbræður mínir og þau systkini
ræddu oft um frændfólkið í
Grindavík.
Ég geng út frá því sem gefnu, að
lífsbaráttan hafi verið örðug alla
daga í Grindavík. Og líklega hefði
flestum fundist að listir og menn-
ing ættu örðugt uppdráttar við þá
fjörubeit, sem var svo mögnuð, að
jafnvel fiskbragð var af hangiketi
þeirra Grindvíkinga — og er víst
enn, og góður kostur og betri þeim
er við það hafa alist upp.
En heimiii þeirra Petrúnellu og
Árna Helgasonar var ekki ómegð-
in ein. Þar bjó listrænt fólk og
söngelskt. Og þegar Grindavík-
urkirkja (gamla kirkjuhúsið nú)
var byggð og fullgerð árið 1909,
varð Árni Helgason sjómaður þar
organisti og söngstjóri, þar til
sonur hans, Svavar, tók við árið
1950 og hefur leikið þar síðan, og
nú í nýrri kirkju, þar sem er vand-
að hljóðfæri, sem ég hefi heyrt að
organistinn hafi lagt í helftina til
kaupanna.
Svavar Árnason hefur ekki leik-
ið á orgel í launavinnu, fremur en
faðir hans, né haft kaup fyrir það,
sem hann hefur unnið fyrir sinn
bæ. Þó væri vissulega á marga
aðra hailað, ef Grindavík hefði um
dagana alfarið verið mál þessa
sósíaldemókratíska byltingar-
manns og organista, Svavars
Árnasonar. í Grindavík greinir
menn á, en þar er jörðin þó heilög
og óskipt sameign, eins og fiskur-
inn í sjónum, brimið og stormur-
inn.
Ég vildi að ég kynni alla þá
miklu sögu. Mannlífssöguna úr bæ
í hrauninu, þar sem Sigvaldi S.
Kaldalóns læknir kompóneraði út-
sæ og fegurð himinsins og Gunn-
laugur Scheving hafði skjól til að
mála veðurfræði og það mannlíf,
er ekki er lengur til nema í
skáldskap, hjá okkur, sem yngri
erum.
Gamla Grindavík nýtur sín vel í
málverki og í þeirri fögru tónlist,
er þar varð til. Og eins og við hin
njótum þessara verka, þá njóta
aðrir nú góðs af óeigingjörnu lífs-
verki Svavars oddvita í Grindavík
og þeirra er undir árum voru með
honum á þeirri örðugu tíð, er
þorpið á ströndinni bjargaðist og
varð að þeim myndarstað er það
er núna.
Framfarir eru oftast af hinu
góða, og svo vel þekki ég til í
Grindavík, að ég hygg að enn sé
þar, sem betur fer, nóg eftir af því
veganesti sem þeir Grindvíkingar
NyKronu prentari
FACIT 4560 er búinn hinu snjalla NyKronu leturhjóli. Með því móti er hægt að
skipta um leturgerðir og bréf líta út eins og þau komi beint úr ritvélinni sjálfri.
Þannig verða fjölfölduð bréf persónulegri og fallegri.
FACIT 4560 er fljótvirkur, mjög lágvær og gengur við flestar tölvur. Hægt er að
fá pappírsmatara og fleiri aukabúnaði.
Sænsk gæðavara á verði
sem kemur á óvart.
EZ33E3
framtíðarþekking i nútímaþágu
NyKronu leturhjól Með pappírsmatara
GISLI J. JOHNSEN
SKRIFSTOFUBÚNADUR SF
Smiðjuvegi 8 - Simi 73111