Morgunblaðið - 13.11.1983, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1983
A
$
Skipið Víkingur í Chicago 1893 eftir sögulega siglingu frá Björgvin undir
stjórn Magnúsar Andersen.
efninu, átt heima í sjálfri skáld-
sögunni.
Eg vona þó að þarna muni les-
endur geta fundið mikinn fróðleik
um fyrri tíma, og ég hef mjög víða
aflað mér heimilda um þessa hluti
og kappkostað að hafa þar allt
sem sannast og réttast. Mér hefur
vitaskuld reynst notadrjúg sú
þekking, sem ég hef aflað mér með
námi mínu og starfi, en auk þess
kynnti ég mér mjög yfirgripsmikl-
ar heimildir eftir að vinna við
verkið hófst. Mikið af gögnum
kannaði ég í Bretlandi, en þó mun
meira í Konunglega bókasafninu í
Kaupmannahöfn. Til Kaupmanna-
hafnar fór ég í nokkra mánuði ár-
ið 1981 og lauk þá verkinu að
mestu leyti, hafði þar í borg að-
gang að frábæru húsnæði og naut
hjálpar starfsmanna bókasafns-
ins. Mér hefði líklega reynst
ómögulegt að vinna þetta verk
annars staðar, því á Konunglega
hafði ég aðgang að nánast öllum
nauðsynlegum heimildum. Næðið
skiptir heldur ekki svo litlu máli,
það fann ég best er heim kom, mér
ætlaði aldrei að takast að ljúka
því sem eftir var, þegar ég var
kominn hingað heim í mitt dag-
lega amstur."
Gróska í ritun sögu-
legra skáldsagna
— Sögulegar skáldsögur eru
ekki viðfangsefni íslenskra rithöf-
unda nú hin síðari ár, en hvernig
er þessu varið erlendis. Kemur þar
mikið út af þessháttar bókmennt-
um?
„Já, sögulegar skáldsögur, þetta
er í rauninni sérstök grein innan
bókmenntanna, njóta mikilla vin-
sælda erlendis um þessar mundir,
ekki síst í hinum engilsaxneska
heimi. í Bandaríkjunum hafa rit-
höfundar til dæmis mjög horft til
þrælatímabilsins í þessu skyni.
Þær sögur eru öðrum þræði ritað-
ar í ákveðnum tilgangi, til að boða
samúð með undirokuðum kynþátt-
um, berjast fyrir jafnfrétti
svartra og hvítra, eða þá til að
gagnrýna meðferðina á indíánum.
Gott dæmi um slíkar bókmenntir
er sagan Rætur, en eftir henni
voru gerðir frægir sjónvarpsþætt-
ir sem sýndir hafa verið um '’íua
veröld.
Á Norðurlöndum hafa einnig
komið út allmargar sögulegar
skáldsögur á síðari tímum, þeirra
frægust er líklega Kristín Lafr-
ansdóttir eftir Sigrid Undset. Hér
á landi höfum við ekki mikla hefð
í ritun slíkra sagna, en þó hafa
sum helstu bókmenntaverk okkar
verið af þessum toga. Til dæmis
má nefna íslandsklukkuna og
Gerplu eftir Halldór Laxness og
Svartfugl eftir Gunnar Gunnars-
son. Torfhildur Hólm er braut-
ryðjandi á þessu sviði, þótt sögur
hennar séu nú ekki mikils metnar.
Lestur sögulegra skáldsagna
Ragnar loðbrók ræðst á París árið 845. Teikningin er frönsk, gerð á 19. öld.
- Rætt við Jónas Kristjánsson
um nýja, sögulega skáldsögu hans
Hluti eldhússáhalda og annarra gripa úr hinu
svonefnda Ásubergsskipi, sem grafið var úr haugi í
Noregi.
grimmd og yfirgang víkinga, og
fóru þar eftir lýsingum erlendra
annálaritara, sem flestir voru
munkar og höfðu orðið harkalega
fyrir barðinu á þessum ræningj-
um. En á síðustu árum og áratug-
um hefur mikið verið gert að því
að „hreinsa" víkinga af þessum
illa orðrómi, og hefur þá verið
dregið fram að þeir voru öðrum
þræði góðir bændur, sem áttu
merkilega menningu og vildu
bygRja land með lögum, ekki að-
eins heima fyrir heldur líka I ný-
lendum sínum. Þetta sjónarmið
kemur vel fram í bókum Magnús-
ar Magnússonar um víkinga.
Höfundur Eldvígslunnar lætur
bæði þessi sjónarmið koma greini-
lega fram. Hann sýnir okkur inn í
heim danskra bænda sem höggva
skóg og erja jörð sína, og slær höf-
undur þá oft á hlýja strengi. En
síðan sýnir hann hvernig þessir
friðsömu bændur breytast í hálf-
gerða villimenn, þegar þeir fara að
„höggva strandhögg" í öðrum
löndum, fjarri heimilum sínum.
Þannig lifir aðalpersóna sögunn-
ar, Ubbi Ragnarsson, tvöföldu lífi
mikilla andstæðna. Og þessar and-
stæður verða enn skarpari vegna
þess að hann er kristinn maður,
sem hefur lært að ástunda frið og
gera öllum gott, en dregst þó með
bræðrum sínum og öðrum heiðn-
um víkingum til margvíslegra
hermdarverka."
Fornaldarsaga skrifuð
fyrir nútímafólk
— Margir munu sjálfsagt velta
þvf fyrir sér, hvort Eldvígslan beri
meiri keim af nýlegum skáldsög-
um eða hinum gömlu fornaldar-
sögum. Getur þú svarað því?
„Það er nú erfitt að svara því
fyrir aðra, sjálfsagt sýnist sitt
hverjum, en ég get þó sagt það, að
ég hef reynt að skrifa söguna eins
og fornaldarsögu, sem þó er miðuð
við að lesendur séu nútímafólk.
Án vafa ber sagan þess vitni að
hún er skrifuð af tuttugustu aldar
manni, en áhrif íslendingasagn-
anna eru ótvíræð. Ég reyni að
setja mig inn í hugsunarhátt þess
tíma sem sagan segir frá, og þann
tíðaranda sem þá ríkti. Nokkrum
harla ófögrum atburðum er lýst í
bókinni, vegna þess að heimur
söguhetjanna er að öðrum þræði
heimur ofbeldis og manndrápa. I
frönskum samtímaheimildum er
lýst afar ljótum aðförum Ragnars
víkingaforingja í herförinni til
Frakklands árið 845, og I mjög
gömlum heimildum er einnig frá
þvi sagt hvernig ívar lét pína til
dauða tvo enska konunga, í Jórvík
og East Anglia. Þessu verð ég auð-
vitað að lýsa eins og öðru sem ber
fyrir augu Ubba sögumanns."
Nokkrar þjóðháttalýsingar
— Er sagan fræðirit um tíma
þann sem hún gerist á, jafnframt
því að vera skáldskapur, er til
dæmis mikið um lýsingar á fatn-
aði, húsakosti og þjóðháttum ýms-
um?
„Talsvert er af þjóðháttalýsing-
um, já, en þó hef ég reynt að gera
þær ekki að neinu aðalatriði. Ég
hef til dæmis við hreinritun verks-
ins og endanlegan frágang fellt úr
ýmsar lýsingar af þessu tagi, hafi
þær ekki fallið nægilega vel að
Nítjándu aldar mynd frönsk, sem sýnir danska víkinga ráðast á franska
borg. Myndin er fengin úr bók Magnúsar Magnússonar um víkinga í stríði
og friði.
hefur alltaf heillað mig, og ég var
til dæmis að lesa sögu um Arthúr
konung þegar ég fékk hugmyndina
að Eldvígslunni."
Mjög lærdómsríkt að
semja skáldverk
— Nú ert þú bókmenntafræð-
ingur, og hefur auk þess þýtt
talsvert eftir aðra höfunda.
Hvernig er það svo að fara allt í
einu að skrifa eigin skáldskap?
„Það er að sjálfsögðu gjörólíkt
því sem ég hef fengist við áður.
Þýðingar eru að vísu skyld vinna,
en þó held ég að það sé engu líkt
að skrifa svona sögu sjálfur. Eftir
þessa reynslu finnst mér sem ég
skilji mun betur þann vanda sem
skáldsagnahöfundar eiga við að
glíma, og ég hef líklega lært meira
um bókmenntafræði við þessa iðju
en ég gerði í löngu námi. Mér
finnst ég hafa gengið í gegnum
mikinn lærdóm við þessa vinnu.“
— Og þú ætlar að halda áfram?
„Ég vil nú helst engu lofa um
það, hvorki af né á! Ætli það fari
ekki að einhverju leyti eftir þeim
viðtökum sem Eldvígslan fær?
Það má vel vera að ég reyni seinna
að gera eitthvað af svipuðu tagi, ef
ég get með góðu móti fengið tóm
til þess. En starfi mínu við Árna-
stofnun mun ég þó ekki sleppa
næstu árin, ef mér endist líf og
heilsa. Það starf hefur fært mér
mikla hamingju, og þá er líka von
um að ég hafi gert þar nokkurt
gagn. Framundan er því eitt og
annað, og síst af öllu kvíði ég verk-
efnaskorti," sagði dr. Jónas
Kristjánsson að lokum.
— AH.