Morgunblaðið - 03.02.1984, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. FEBRÚAR 1984
31
Afhjúpun eða orðskrök?
— eftir Ólaf ísleifs-
son og Tór Einarsson
Furðuhljótt hefur verið um
meintar uppljóstranir Þjóðviljans
á skúrkinum og talnafalsaranum
mikla í heimi hagfræðinnar.
Hannes H. Gissurarson svarar þó
áburðinum í ýmsum atriðum í
Morgunblaðsgrein 26. janúar. í
þeirri grein sem hér fer á eftir
verður reynt að varpa ljósi á fleiri
hliðar málsins.
Á vettvangi hagfræðinnar er
alltítt að deilt sé um kenningar og
rannsóknaaðferðir og mætti mörg
dæmi tilfæra í því sambandi. Deil-
ur prófessors Milton Friedmans
og ýmissa andmælenda hans hafa
í gegnum tíðina vakið meiri at-
hygli en ýmsar deilur aðrar. Á það
sér eflaust margs konar skýr-
ingar. Ein er eflaust sú, að kenn-
ingar Milton Friedmans um pen-
ingamál snerta mjög efni sem iðu-
lega brenna á stjórnvöldum og al-
menningi, verðbólgu og atvinnu-
leysi. Önnur skýring er trúlega sú,
að hann hefur kvatt sér hljóðs á
stjórnmálavettvangi svo að eftir
hefur verið tekið, meðal annars
með því að gefa út bækurnar
Frelsi og framtak (Capitalism and
Freedom) og Frelsi til að velja
(Free to Choose), en í þeim lýsir
hann stjórnmálaskoðunum sínum
tæpitungulaust.
Ráðgjafar Englandsbanka
Á árinu 1982 kom út bók þeirra
Milton Friedmans og Önnu J.
Schwartz, Þróun peningamála í
Bretlandi og Bandaríkjunum
(Monetary Trends in the United
States and the United Kingdom),
en hún er eins konar framhald
bókar þeirra, Peningamálasögu
Bandaríkjanna 1867—1960 (A
Monetary History of the United
States, 1867—1960), sem út kom
árið 1963. Fyrri bókina má nú
telja klassískt verk á sviði hag-
fræðinnar, og ber þar margt til.
M. a. er í henni hrakin sú kenning,
sem um skeið virtist viðtekin, að
heimskreppan mikla ætti rætur að
rekja til þess, að markaðshagkerf-
ið væri hvikult í eðli sínu og því-
líkar kreppur yrðu ekki umflúnar.
Bæði ritin hafa að geyma rann-
sókn á efnahagsmálum yfir langt
tímabil og skýra þau með hliðsjón
af þróun peningamála.
f október sl. komu akademískir
ráðgjafar Englandsbanka saman
til fundar í því skyni að ræða bók
þeirra Friedmans og Schwartz,
enda hefur Friedman ekki fyrr
fjallað svo ítarlega um efna-
hagsmál í Bretlandi. Ráðgjafar
bankans hittast reglulega til að
ræða ákveðin málefni hverju
sinni. Á þessum fundi voru lagðar
fram greinar um bók Friedmans
og Schwartz eftir A.J. Brown,
prófessor við háskólann í Leeds,
annars vegar og hins vegar eftir
þá David Hendry prófessor og
N. R. Ericsson, sem báðir eru við
háskólann í Oxford. Að venju voru
greinarnar birtar með þeim fyrir-
vara af hálfu Englandsbanka, að
skoðanir þær og ályktanir, sem fram
koma, séu á ábyrgð höfunda, en
ekki bankans.
Grein Hendrys og Ericssons
Gera verður greinarmun á hag-
fræðikenningum annars vegar og
tölfræðilegum rannsóknum hins
vegar. Bók Friedmans og
Schwartz og grein Hendrys og Er-
icssons eiga það sammerkt að vera
af síðara taginu. Niðurstöðum
þessara tveggja rita ber ekki sam-
an um allt, enda hafa höfundarnir
haslað sér völl á ólíkum sviðum.
Friedman er nafntogaður fyrir
skrif sín á sviði fræðilegrar hag-
fræði, einkanlega um hagstjórn og
peningamál. Hendry hefur hins
vegar getið sér orð fyrir tölfræði
og hagrannsóknir öðru fremur.
Gagnrýni Hendrys á Friedman
og Schwartz er af tvennum toga
spunnin. Annars vegar færir hann
fram athugasemdir um, hvernig
þau vinna úr gögnum sínum áður
en leitað er að sambandi milli ein-
stakra hagstærða. Á hinn bóginn
telur hann þau ekki prófa niður-
stöður sínar með fullnægjandi
hætti.
Um fyrra atriðið er það að
segja, að í stað þess að nota tölur
einstakra ára hráar, ef svo má
segja, beita þau Friedman og
Schwartz meðaltölum fyrir nokk-
ur ár í senn. Þetta gera þau m.a. í
því skyni að eyða mælingar-
skekkjum. Þessi vinnubrögð telur
Hendry óheppileg og bendir á, að
með því móti glatist upplýsingar.
Fyrir bragðið verði óhægara að
álykta um skammtímaáhrif einn-
ar stærðar á aðra. Taka má undir
með honum í þessu efni. Þá hefur
Hendry áhyggjur af vali þeirra á
mælikvarða á peningamagn (en
þeir eru fleiri en einn), svo og því,
að þau leiðrétta verðmælingar á
þeim tímum þegar vörur eru
skammtaðar. Hins vegar sýnist
okkur slikar leiðréttingar mega
styðja gildum rökum, enda líklegt
að opinberar skýrslur vanmeti
verðhækkanir á tímum skömmt-
unar.
Um þá gagnrýni Hendrys að
Friedman beiti ekki tiltækum
tölfræðiprófunum á niðurstöður
sínar er það að segja, að Friedman
og Schwartz, sem bæði eru fyrrum
starfsmenn Þjóðhagsstofnunar-
innar bandarísku (National Bu-
reau of Economic Research), er
tamt að nota rannsóknaraðferðir,
sem þar þróuðust, en þykja e.t.v.
ekki sérlega nútímalegar. Gætu
þau Friedman og Schwartz gert
betur í þessu efni. Það eru sjálf-
sögð sannindi, að vilji menn nota
hagtölur á tilteknu tímabili til aö
styðja kenningar um samband
hagstærða, verður að leggja niður-
stöður undir ströng próf. Hendry
bendir á ýmis próf, sum hver ný af
nálinni, sem hann álítur að eigi
hér við. Niðurstaða hans er á hinn
bóginn sú, að tölfræðisambönd
„Að venju voru greinarnar
birtar með þeim fyrirvara
af hálfu Englandsbanka,
að skoöanir þær og álykt-
anir, sem fram koma, séu
á ábyrgð höfunda, en ekki
bankans.“
„Dylgjur um falsanir er
hvergi að finna í grein
Hendrys og Ericssons.“
Friedmans og Schwartz standist
fæst þessara prófa.
En Hendry hættir e.t.v. eins og
öðrum tölfræðingum til að gleyma
því, að hagfræðikenningar eru oft
almennari en eitthvert stærð-
fræðilegt jöfnukerfi, sem prófað
er á hagtölur. Svo er ótvírætt í
þessu tilviki. í annan stað er þess
að gæta, að auk þeirra prófa, sem
Hendry og Ericsson beita, eru til
ýmsar aðferðir aðrar, sem mörg-
um fræðimönnum þykja engu að
síður ómissandi í rannsóknum
sem þessum. Athugun þeirra
Hendrys og Ericssons, þó rækileg
Tnm
Málgagn sósialisma, verkalýðs-
hreyfingar og þjóðfrelsis
mm -aa
Hneykslið í hag-
frœoih eiminum:
Friedman er
svindlari!
1 tuman jr.itug luía Sjalístaðisíkikkunnn. Moigun-
lilaðið og Vcrsluruiraðið lillvðið kcimm(;ar Miltuns
1-ricdm.tns Ásjmt I lawk hclur liann vcuð p.itmn wni
Kuðspjall markaðskrcddunnar og tiul-oo pcnm :.i
Ii\4-Cjunnar hcfur I jy-l a tcxt.i h\cr-» ciuasta d.r
Slcína himiar islcnsku hxgri Islkmgar hclur s«.tt luiin
stcina sína i nt f-ricilni.in. i.imiciðjrhiipurmuiucii l*«>r
stcin Pálsson. Davið OdJsson. Mj^nus Ciunnjrsson oj*
llanncs Hólmsicin i fararbroddi hcfnr krafist \alda i
Sjjllstxðisflokknuni og fcncið þau mcð Hlvisunum til
þcss að | un vari oðruin nionnum hctur trcyslandi ul
að tramkvxma kcnnmgar mcistau Fricdmjiis
l’cpar vii tir íraðmicnn og rcyndir stjórncndur i
atvinnuhfi og fj árnialum haf j drcgið i cíj sannlciksgildi
Fncdnianssjickinnar haía Vcrslunarraðið. Morgun
hlaðið og hin nýja íorysta i Sjállst.iðisflokknuni \.sað
»Hn slikn gagnrym i ínig. lianncs Ifolnistciun licfur
ntað nuirg liundruð dalkmctra i h.cgri prcssuiM til að
ford.cma alla cfascnidarmcnn; pati griMð.iguðs|.jallan\
Milton Fricdm.ui mcrkislicn sjiinlcik.uis. Kikis
stjórn fslands xtti að framkvxma stcínu luns; Siall
st,i ðisflokkurinn að fylgja lorsknltmni an luns minnsia
l.aviks
Milton Fricdtnan hcfur Vcnð hornstcmnum i kr. fu
gcrð lixgri aflanna um andlcga. ik.iJciniska
Ijornmjialcgjíorystu. Nu hcfur|H.-ssili.iriistcinn\i rið
•rotinn i þúsund mola Virlasti lugfrxðiprolcssor \ ,ð
h.iskolann i Oxford David licndry licfur sann.ið nicð
nákvxmum rannsóknum að Incdman cr lura onuiki
lcgur svmdl iri sein fals.ir staðrcvndir visvitandi. i'cssi
afhjupun a Milton Fricdman cru stxrstu uðuidi i li.ig
li.cðilicimmuni i áraraðir. Musicri |K‘ning.ihscitjunii «r
nðar til falls llmar andlcgu stoðir rcyndusl loltrxði
lcgar falsanir og sjalfur páfinn stcndur Ivistripaður
fyrir altarinu
Próícssor i)a\id llcndry hcfur asjnit N U l rics-m
framkvxmt nákvxma konnun a þvi hscimg Milton
Fncdnur. not.ir lolur og haglra-ðiskyishir til að
..saniw" kcnnmgar situr Niðurstoðui prolcsvus
I icndrvscru að I ricdiiun li.ili hcitt \ is\itatidi lalnafols-
unum. i jngf.cr Jum ðg Mckkmgum tii að fa ut þa uiður
stoðu að kcnnmgm vxn rctt Domur |>rofcss*ir-. 11 n I
tvs cr að þcssar rangíxrslur Fricdmans scu svo ótrulcg
ar að i raun sc Fricdman kommn i hop „hókus-poku -
skurka scm luli oðljst trxgð j ómcrk.Icgum lolsunuin
•g hiind.ikunstum 1‘cssar mðurstoður profcssors I).,
• uls I lcndiys f»\kja s\o iiK ikilcg.ii að I ngl utd»l>.i1Tki
lioluðsiofiiun ciiska ivningakcrfisins og lykilh.mki •
fja.nulakcili hcimsuis. hcfur akwðtðaðgcíaiit IIcikI
rys út. Aflijuj'uun a Irictlman uytur þvi luUiufgis
mikiivxgustu stofnunar i tj.iriii.ilahcuiii lirctl.nuK
l’joð .iljinn huti um hclgm.i Irasogn hrcska st»»ih|.,.>s
ms Thc (iuardun á þvi hscrnig prólcssor David ilcn
dry lýsir kjanuiuim i svindli l-ncdnuns \uiustu !»!.«>
Brctlands hala oll sknfað lcjðara um fvssa afhjupun
Ihe Ohscrscr hciulu a að llcndrv lciði i Ijos að hwi
cinasta stchiutallyrðing i hotuðnti iricdnians sc tol
íraðdcga roag. Falsanir ITicJnum a t-|milviuiit toitutt
scu cntsdxint i lugfrxðisogu siðjn aratugj lilaðið \ ck
ur cuinig athygh a þcim slaðrcynd að Milttin FncJm.ni
lufi þ.igað þunnii hljotli siðan mðurstt.ður prolcss»»rs
HcnJrys \<>ru hirtar
F.n það cru flciricn I i icdnun scni lufa þagað Moi •
tmblaðið hclur ckkcrt hirt um þcssa albjupun. Ilanncs
llólmstcinn scm dvelur i ()xft»rJ liefur gxtt |k*ss vjnd
lcga að fcla þcssi stortiðmJi Vcrsluiuruðið liclui
aldrci þcssu vant ckki gcfið út fréttjtilkynnmgu I .»gn
ssara aðdácnda Fncdinans hér a Islandi cr hrojumh
sé á ýmsa lund, er því hvergi nógu
víðtæk að hún dugi til að hnekkja
kenningu Friedmans.
Hagfræði og tölfræði
í framhaldi af þessu er rétt að
minna á, að ekki er unnt að sanna
hagfræðikenningar (fremur en
aðrar fræðikenningar) með hjálp
tölfræðinnar. Hins vegar er hugs-
anlegt að hafna kenningum með
því móti. Hagfræðin er að þvi leyti
frábrugðin eðlisfræðinni, svo
dæmi sé tekið, að ekki er um það
að ræða að unnt sé að gera endur-
teknar tilraunir, þar sem aðstæð-
ur eru óbreyttar milli tilrauna.
Regla verður ekki sönnuð með því
að vísa til þess, að hún gildi í ein-
stökum tilvikum, heldur verður að
sýna fram á, að hún gildi almennt
miðað við þær forsendur sem
stuðst er við. Á þessu gefur hag-
fræðin ekki færi. Það lengsta sem
komist verður með tölulegun’
rannsóknum á vettvangi hagfræð-
innar er því að álykta sem svo, að
tiltekin gögn renni stoðum undir
kenningu eða ekki.
Kjarninn í deilum fræðimanna
um peningamagnskenninguna
svonefndu snýst e.t.v. um tvær
spurningar. Sú fyrri er hvort pen-
ingamagn sé sjálfstæður orsaka-
valdur í efnahagslífinu eða hvort
það iagi sig einfaldlega að hag-
þróuninni á hverjum tíma. Það
mundi æra óstöðugan að henda
reiður á öllu því, sem um þetta
efni hefur verið ritað. Hvað
Bandaríkin varðar liggja fyrir
traustar tölfræðirannsóknir sem
styðja fyrri skoðunina. Nægir að
, nefna t.d. rannsóknir Christopher
Sims, prófessors við Minnesota-
háskóla í Bandaríkjunum, um
orsakasamhengi milli peninga-
magns og þjóðartekna, sem marg-
ir hagfræðingar munu kannast
! við.
| Hin spurningin snýr að veltu-
hraða peninganna. 1 kenningu
Friedmans felst. ekki, að hann sé
óbreytanlegur hvað sem á gengur.
Hann eykst t.a.m. á verðbólgutím-
um eins og mörg dæmi eru um. Þá
hefur Friedman og haldið því
fram, að veltuhraðinn sveiflist til
og frá, ekki síst vegna hringlanda-
háttar í peningamálastjórn.
Kenning Friedmans og niðurstaða
Hendrys rekast naumast á í þessu
efni, þó að Hendry nánast geri
Friedman upp þá skoðun, að veltu-
hraðinn sé fastur og sýni svo fram
á, að gögnin vitni um annað.
bjóðviljinn og
prófessor Hendry
Síst mun of djúpt í árinni tekið
þótt sagt sé, að sumum fjölmiðl-
ungum láti ýmislegt betur en að
fjalla um hagfræðikenningar,
gildi þeirra og takmarkanir. Um
það vitna t.d. „afhjúpanir" þær,
sem birst hafa á síðum Þjóðvilj-
ans að undanförnu þar sem visku-
garpar blaðsins ráðast í að „fletta
ofan af Friedmanssvindlinu" —
bersýnilega án þess að hafa lesið
grein Hendrys og Ericssons. Þjóð-
viljinn mun ekki hafa annað fyrir
sér en palladóma í breska blaðinu
The Guardian, þótt ætla mætti að
völ væri traustari heimilda. Með
skrifum þessum hafa þeir Hendry
og Ericsson verið dregnir „inn í
umræðuna" niður á plan, sem
sæmilegum blaðamönnum er fjar-
lægt og fræðimönnum ekki bjóð-
andi.
Dylgjur um falsanir er hvergi
að finna í grein Hendrys og Er-
icssons, enda gefur rannsókn
Friedmans og Schwartz ekkert til-
efni til slíks. Tal um svindl, fals-
anir og blekkingar er því mark-
leysa ein.
Eiga grandalausir lesendur
Þjóðviljans ekki rétt á, að „um-
ræðunni" sé lyft á eilítið hærra
pian?
Ólaíur Ísleiísson lauk M.Sc.-prófi í
hagfrædi frá London Sehool of
Economics og starfar í alþjóAadcild
Seðlabanka Islands.
Tór Einarsson rinnur ad doktors-
verkefni í hagfræói vid háskólann í
Essex í Englandi.
GOÐUR
ODYR
LIPUR
SÆLL
AFBRAGÐ
ARMARHÓLL
Opnuni kl. 11.30
SÝNISHORN ÚR
MATSEÐLI
Flæskesteg
Rifjasteik
að dönskum
hætti
Hvíldarstaður
í hádegi
höll að kveldi
Velkomin