Morgunblaðið - 24.07.1984, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. JÚLÍ 1984
Vandí laxeldis og
nýjungar í fiskirækt
— eftir Össur
Skarphéðinsson
í því tilfelli væri því
æskilegt aÖ framleiða
geldstofna, sem aldrei
kynþroskast en vaxa án
afláts fram aö slátur-
dægri. Þetta hefur verið
draumur laxeldismanna
um langt skeið, því með
því að losna við kyn-
þroskann er talið að
fiskurinn kynni að vaxa
hraðar, þar sem allt að
40% af heildarorku
hans fara í byggingu
kynkirtlanna.
Þann áttunda júlí birti Morgun-
blaðið frétt um að Norðmenn föl-
uðust eftir miklu magni af ís-
ienskum laxaseiðum til slátureldis
í Noregi. I fréttinni var jafnframt
rætt við Björn Jónsson, fram-
kvæmdastjóra hjá Norðurlaxi á
Laxamýri í Þingeyjarsýslu, en
Noðurlax er ein þeirra eldisstöðva
sem hyggjast selja seiði til Nor-
egs. 1 viðtalinu við Björn kom sú
skoðun fram, að þess væri ekki að
vænta að „íslensk laxaseiði reynd-
ust vel í eldi, þau yrðu of fljótt
kynþroska og hentuðu einfaldlega
ekki til eldis".
Gæði íslenskra seiða
Það er að sönnu rétt, að íslensk
laxaseiði sem flutt hafa verið til
Noregs hafa ekki ævinlega reynst
vel, mest fyrir þá sök að talsverð-
ur hluti þeirra hefur tekið út bráð-
geran kynþroska. En bráðger kyn-
þroski er mjög óæskilegur í laxi,
sem alinn er til slátrunar, því í
kjölfar hans sigla gjarnan lélegur
vöxtur — stundum alger stöðvun
vaxtar, slæm fóðurnýting og oftar
en ekki há dánartíðni, einkum í
sjávareldi, því kynþroska laxfisk-
um gengur oft erfiðlega að halda
uppi réttum saitbúskap.
Af reynslu sinni af íslenskum
seiðum hafa því norskir vísinda-
menn viðrað þá skoðun að erfða-
vísar í íslenskum löxum valdi hin-
um ótímabæra kynþroska í seiðum
af íslandi og hérlendis má raunar
komast í tæri við svipaðar skoðan-
ir meðal fiskeldisfrömuða. Sjálfur
hefi ég hvergi séð neinum fræði-
legum stoðum skotið undir getgát-
ur af þessu tæi og tel fráleitt
tímabært að íslendingar séu sjálf-
ir að gefa því undir fótinn að seiði
héðan séu verri en úr öðrum átt-
um. Rétt er að minna á, að hér á
landi eru margir ólikir laxastofn-
ar með mismunandi kynþroska-
aldur og því erfitt að dæma ís-
lensku stofnana sem eina heild.
Ég er raunar þeirrar skoðunar
að íslensk seiði séu að arfgerð ekki
líklegri til að taka út bráðgeran
kynþroska en laxaseiði annarra
þjóða. Sú staðhæfing byggist þó á
rökum sem eru of rúmfrek til að
þeirra sé hér getið. Þess má þó
geta að hvað varðar bráðgeran
kynþroska í hængseiðum, sem hér
á landi er vandamál eins og víðar,
þá virðast norskir stofnar til að
mynda ekki betri en þeir islensku:
Tvennar rannsóknir sem mér eru
kunnar á villtum stofnum leiddu í
ljós að tíðni kynþroska í hæng-
seiðum var 85 prósent 1 öðrum
stofninum en 65 prósent í hinum.
Það er síður en svo betra en gerist
með öðrum þjóðum.
Brigöult ráð
I sjálfu sér skiptir þetta þó ekki
svo miklu máli, heldur hitt, að það
er vel þekkt að þegar laxaseiði eru
tekin og flutt til eldis þá kyn-
þroskast stór hluti þeirra of
snemma fyrir smekk laxabænda.
Þetta stafar einfaldlega af því að
umhverfisaðstæður breytast,
kaupandinn vill að sjálfsögðu fá
seiðin í sláturstærð sem fyrst og
neytir því þeirra bragða sem hann
telur vænlegust til að hvetja vöxt
seiðanna, þ.e. eykur Ijós, hita og
fóðurgjöf. Þetta veldur að vonum
aukningu á vaxtarhraða — en í
mörgum tilvikum líka mikilli tíðni
ótímabærs kynþroska sem alltof
oft er fylgikvilli hraðs vaxtar.
Þetta er einfaldlega staðreynd
sem ekki verður breytt og rann-
sóknir sýna að gildir jafnt í eldi
sem úti í náttúrunni. Þannig sýna
nýbirtar niðurstöður kanadískra
tilrauna að séu laxastofnar grisj-
aðir í ám, þannig að seiðin verði
færri og því meira fóður á sér-
Hemlar og hemlakerfi er mikilvægasti öryggisþátturinn í öllum
akstri og meðferð ökutækja og vinnuvéla. Þetta vita allir.
í því sambandi skiftir mestu, sé fyllsta öryggis gætt; að vel sé séð
fyrir viðhaldi og umhirðu allri. Þetta vita líka allir.
Við erum sérfræðingar í allskyns hemlum og hemlakerfum.
Orginal hemlahlutir í allartegundir bifreiða
ÓTRÚLEGA HAGSTÆTT VERÐ.
NOTK) ÞJÓNUSTU FAGMANNA, ÞAÐ TRYGGIR ÖRYGGIÐ.
LLINGf
Sérverslun með hemlahluti.
Skeifunni 11 Sími: 31340,82740,
Össur Skarphéðinsson
hvert þeirra, þá eykst vaxtarhrað-
inn að mun. Tíðni bráðgers kyn-
þroska stóreykst á hinn bóginn
líka.
í frétt Morgunblaðsins komu i
ljós eðlileg vonbrigði fram-
kvæmdastjóra Norðurlax, sem sér
dýrmætan markað fyrir islensk
seiði í Noregi og vill að sjálfsögðu
tryggja hlutdeild sína í honum. í
viðtalinu kemur þannig fram, að
til þess að sneiða hjá búsifjum
ótímabærs kynþroska og búa til
stofn sem fellur betur að þörfum
útflutningsmarkaðsins, þá vill
hann flytja inn stofn frá Noregi og
blanda við þann íslenska. Út úr
þeirri kynblöndun vonar svo Björn
Jónsson, framkvæmdastjóri Norð-
urlax i Þingeyjarsýslu, að komi
stofn sem ekki þjáist af bráðger-
um kynþroska og verði Norð-
mönnum fullboðlegur.
Mér er til efs að þetta gangi hjá
Birni og félögum og fylgja þó
frómar óskir mínar um gengi
þessarar lofsverðu viðleitni.
Vert er að benda á, að umhverf-
isþættir eins og ljós og hiti ráða
mjög miklu um þróun eðlisþátta á
borð við kynþroskaaldur, sumir
sérfræðingar segja mun meiru en
arfgerðin. Það er því allsendis
óvíst, að norskir laxar sem alast
upp við íslenskar aðstæður kyn-
þroskist síðar en frændur þeirra
sem eftir urðu í Noregi. Mér er að
sönnu ekki ljóst hvernig aðstæður
þeirra breytast við flutninginn til
íslands, en aukist hiti og ljós frá
hinum norsku aðstæðum, þá er ég
þess fullviss að mun hærra hlut-
fa.ll þeirra kynþroskast snemm-
endis en meðal frænda i Noregi.
Hvað gera bændur þá?
Enn er svo þess að geta að í
Kanada leiddi blöndun ólíkra
laxastofna í tilraunastöð til þess
að fyrsta kynslóð afkvæma hafði
mun hærri tíðni bráðgers kyn-
þroska í hængseiðum en foreldra-
stofnarnir.
Hrygnustofnar
og geldstofnar
Ég er því fráleitt viss um að
kynblöndun sé besta — eða fljót-
legasta — leiðin til að losna við
ótímabæran kynþroska. Hins veg-
ar get ég bent íslenskum laxa-
bændum á óbrigðult ráð, sem mun
losa þá við öll vandræði af kyn-
þroska í sleppiseiðum og slátur-
fiski.
í rauninni er hægt að benda á
tvo kosti. Sá fyrri byggist á því að
búnir eru til sláturstofnar sem
samanstanda eingöngu af hrygn-
um, eru m.ö.o. algerlega án
hænga! En vandræðin sem stafa
af kynþroskanum eru að mestu
leyti bundin við hængana sem oft
kynþroskast sem seiði — andstætt
hrygnum sem eru ævinlega ókyn-
þroska á seiðastiginu og kyn-
þroskast að öðru jöfnu síðar en
hængamir eftir að fullorðinsaldri
er náð. Þetta er unnt á tiltölulega
auðveldan hátt og aðferðinni til
þess hefi ég áður lýst í Sjávarfrétt-
um, 2. tbl. þessa árs.
í sumum tilvikum er nauðsyn-
legt að framleiða stóran sláturfisk
en þá þarf að ala laxinn það lengi
að hætta er á að hrygnurnar kyn-
þroskist líka. í því tilfelli væri því
æskilegt að framleiða geldstofna,
sem aldrei kynþroskast en vaxa án
afláts fram að sláturdægri. Þetta
hefur verið draumur laxeld-
ismanna um langt skeið, því með
því að losna við kynþroskann er
talið að fiskurinn kynni að vaxa
hraðar, þar sem allt að 40% af
heildarorku hans fara í byggingu
kynkirtlanna.
Nú hefur verið fundin upp að-
ferð sem gerir þetta kleift án mjög
mikils tilkostnaðar.
Gífurlegir möguleikar
Sú er raunar svo glæný af nál-
inni að fullnaðarniðurstöður hafa
enn ekki verið birtar. Þær hafa þó
vakið mikla athygli i hópum eld-
ismanna beggja vegna Atlants-
hafsins, því segja má að geldfiskur
sé í rauninni paradísarfiskur laxa-
bóndans: hann er algerlega laus
við búsifjar hins ótímabæra kyn-
þroska og ætti samkvæmt kenn-
ingunni að nýta fóður miklu betur.
Þess má geta að þessar aðferðir
voru að verulegu leyti þróaðar í
fiskeldisstöð breska fiskimála-
ráðuneytisins á Englandi, þar sem
ég dvaldi við rannsóknir um fjög-
urra ára skeið.
Að lokum er vert að undirstrika,
að framleiðsla á hreinum hrygn-
ustofnum og geldstofnum eru nýj-
ar aðferðir sem ekki hafa enn ver-
ið teknar upp i miklum mæli í
nágrannalöndum okkar. Slíkir
fiskar eru hins vegar afar verð-
mætir og reynsla breskra eldisst-
öðva sem selja geld eða kvenkyns
regnbogasilungsseiði sýnir að
fyrir þeim er mikill markaður.
Haldi Islendingar vel á spöðunum
kynni hér að vera möguleiki til að
vinna miklu stærri útflutnings-
markað fyrir kvenkyns eða geld
laxaseiði en við hefðum ella nokk-
urn tíma von um að ná. Er þá
ótalinn sá fjárhagslegi ávinningur
sem innlent laxeldi gæti haft af
því að taka þessar aðferðir í sína
þjónustu.
Óssur Skarphéðinsson er doktor í
riskalífeðlisfræði og stundaði rann-
sóknir í fiskeldi um fjögurra ira
skeið í rannsóknarstöð brezka
fiskimálaráðuneytisins í Lowestoft.
Hann starfar nú sem blaðamaður
rið Þjóðriljann.
Rússar gera sér
mat úr fjöldamorðum
Mookru, 21. júlí. AP.
SOVÉSKA fréttastofan TASS
greindi í smáatriðum frá
fjöldamorðunum í borginni
San Ysidoro á dögunum þar
sem atvinnulaus öryggisvörð-
ur myrti á þriðja tug manna
og særði marga til viðbótar.
Sovétmenn hafa verið fljótir
að gera sér mat úr fréttum
sem borist hafa um glæpa-
mennsku frá Los Angeles,
ákvörðun sinni um að taka
ekki þátt í Ólympíuleikunum
til stuðnings.
„Svona martröð getur orðið
hvar sem er og hvenær sem er,
ekki síst á íþróttaleikvöngum,"
ritaði TASS í dag og hæddist að
því að Bandaríkin teldu sig geta
tryggt öryggi íþróttamanna eftir
því sem kostur væri. Tónninn
var á þá leið að menn skyldi ekki
undra þó Sovétmenn hefðu tekið
þann kost að vera ekki með á
leikunum, þar eð „svona nokkuð
gæti hent hvern sem er í Kali-
forníu hvenær sem er,“ eins og
TASS sagði.