Morgunblaðið - 11.12.1984, Page 24
24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 1984
ARMAPLAST
Brennanlegt og tregbrennanlegt.
Sama verð.
Steinull — glerull — hólkar.
Armúla 16 síml 38640
ÞORGRIMSSON & C0
LISTASAFN
Einars Jónssonar
>fsteypur af höggmynd Einars Jónssonar „Ung
móöir“ eru til sölu í Listasafni Einars Jónssonar.
Nánari upplýsingar í síma safnsins 13797 kl.
13—15 daglega.
pílu
i
RÚLLUGLUGGATJÖLD
Keflavík:
Akranes:
Ólaísvik:
Sty kkishólmu r:
Patreksfjórður:
Bolungarvik:
ísafjórður:
Hólmavik:
Hvammstangi:
Blönduós:
Skagaströnd:
Sauðárkrókur:
Akureyri:
Egilsstaðir:
Seydisf jörður:
Reyðarfjörður:
Eskifjorður:
Vestmannaeyjar:
Dropinn, Hafnargötu 90
Málningarþjónustan, Stillholti 16
Litabúðín
Vöruhúsið Hólmkjör
Kaupf. V-Barðstrendinga, vefnaðarvörud.
Byggingarvöruverslun Jóns Fr Einassonar
Sería s.f., Vörumarkaðinum Ljoninu
Bryndís Sigurðardóttir, Kópnesbraut 7
Kaupféiag V-Húnvetninga
Kaupfélag Húnvetninga, byggingavörud.
Kaupfélag Húnvetninga, byggingavörud.
Kaupfélag Skagfirðinga, vefnaðarvörud.
Kompan, Skipagötu 2
Kaupfélag Héraðsbúa, byggingavörudeild
Vélsmiðjan Stál, Stálbúðin
Kaupfélag Héraðsbúa, byggingavörud.
Pöntunarfélag Eskfirðinga, vefnaðarvörud.
Brimnes, Strandvegi
Simi 2652
simi 1799
simi 6313
simi 8305
simi 1202
simi 7353
simi 4072
simi 1370
simi 4200
sími 4700
simi 5200
simi 25917
simi 1200
simi 2301
simi 4200
simi 6202
simi 1220
Pílu-rúllugluggatjöld eru framleidd
eftir máli.
Úrval af gluggatjaldaefnum í stíl við
Pílu-rúllugluggatjöld.
Pílu-rúllugluggatjöld,
Suðurlandsbraut 6, sími 83215
Vextirnir og
efnahagslífið
— eftir Finn
Geirsson
Árið 1984 er þriðja árið I röð
sem þjóðartekjur dragast saman.
Ytri aðstæður, bæði aflasamdrátt-
ur og lágt verð útflutningsvara á
erlendum mörkuðum, eiga drjúg-
an hlut að máli. Hinu er þó ekki að
leyna, að fjármagnsstýring stjórn-
valda á undanförnum árum á
einnig stóran þátt í því hvernig nú
er komið.
Misheppnuð fjár-
magnsstýring
Fjármagnsstýringin hefur átt
sér stað með ýmsum hætti. Seðla-
bankinn hefur jafnan ákveðið
vextina einhliða með þeirri afleið-
ingu að raunvextir hafa yfirleitt
verið neikvæðir og svarað seint
breyttum aðstæðum. Eðlileg af-
leiðing neikvæðra raunvaxta er
annars vegar, að lántakendur, þeir
sem hyggjast fjárfesta, sjá sér hag
í lántöku, jafnvel þótt fjárfesting-
in skili engum arði, Fyrir þann
sem fjárfestir er í sjálfu sér nóg
að fjárfestingin skili eingungis
broti umfram kostnaðinn af lánt-
ökunni. Hins vegar leiðir neikvæð
raunávöxtun til þess að sparifjár-
eigendur sjá ekki tilgang í pen-
ingalegum sparnaði. Það fé, sem
fólk gæti og vildi spara, leitar
annað, t.d. í verðmæti sem standa
verðbólguna vel af sér. Annars
vegar er um að ræða fjárfestingu,
sem borgar sig frá sjónarhóli ein-
staklingsins en ekki heildarinnar,
og hins vegar fjárfestingu, sem
menn eru reknir út í vegna þess að
hún er þó skárri en peningalegur
sparnaður. í þessu felst sóun sem
birtist okkur nú í lækkandi þjóð-
artekjum á mann.
Fjármagnsstýringin á sér aðra
hlið. Ríkið hefur ekki aðeins greitt
niður fjármagnið fyrir hvern sem
vill fjárfesta, það hefur greitt það
misjafnlega mikið niður eftir því
hvaða atvinnugrein á í hlut, eftir
því hvar menn búa á landinu og
eftir því hvernig nota skal féð, til
náms, íbúðabygginga o.s.frv. Með
þessu móti brenglar ríkisvaldið
viðmiðanir, sem nauðsynlegar eru
til að teknar séu þjóðhagslega
skynsamlegar ákvarðanir um hag-
kvæmni fjárfestinga og sparnað-
ar.
Þriðja hliðin á fjármagns-
stýringunni kemur fram í því, að
ríkisvaldið ráðstafar fé beint til
ákveðinna verkefna. Dæmi um
þetta eru ýmis gæluverkefni, rík-
isfyrirtæki, ríkisábyrgðir o.s.frv.
Til að fjármagna þetta eru í sívax-
andi mæli tekin erlend ián á háum
vöxtum, eða ruðst er inn á inn-
lendan lánamarkað og þá boðnir
hærri vextir en gengur og gerist.
Mörg dæmi eru til vitnis um
slæmar afleiðingar þeirrar fjár-
magnsstýringar sem birtist í
framkvæmdum á vegum ríkisins.
Nægir að nefna byggðalínur,
Kröhu, Krísuvíkurskóla og Lands-
smiðjugrunninn.
Vaxtafrelsi
Með þeirri tilhögun við vaxta-
ákvarðanir, sem var tekin upp í
ágúst sl., þar sem innlánsstofnun-
um var gefið frelsi til að ákveða
vexti að miklu leyti, er brotið blað
í sögu íslenskra fjárfestingar-
mála. Þótt ekki verði þar með tek-
ið fyrir öll fjárfestingarmistök af
því tagi, sem hér hafa verið nefnd,
er stigið skref í þá átt að vextir
gegni því grundvallarhlutverki
sínu að vera leiðbeinandi um það í
hverju borgi sig að fjárfesta. Um
leið er stuðlað að innlendri spari-
fjármyndun, sem dregur úr þörf-
inni að leita til erlendra sparifjár-
eigenda um lánsfé.
Frelsi til vaxtaákvarðana gerir
það að verkum, að innlánsstofnan-
ir nota vexti í samkeppninni um
hylli sparifjáreigenda. Undir eðli-
legum kringumstæðum stuðlar
þetta að því að raunvextir verði
jákvæðir og að þeir breytist í sam-
ræmi við breytilegar markaðs-
aðstæður. Þessi sveigjanleiki
vaxta er afar mikilvægur til að
jafnvægi ríki á lánamarkaði.
Þegar vextir á sparifé eru já-
kvæðir verður ekki lengur verjan-
legt að veita eða taka lán, nema
arðsemi fjárfestingarinnar sé við-
unandi. Og lánveitendur verða
ekki í því skömmtunarhlutverki
sem ójafnvægi á lánamarkaðnum
býður heim. Eftir sem áður er sú
Finnur Geirsson
„Raunvextir í dag eru
óneitanlega háir. Sú
staöreynd endurspeglar
fyrst og fremst, að ein-
ungis á þessum vöxtum
fæst sparifé til að mæta
eftirspurn eftir lánsfé.
En háir vextir hér á
landi eru ekkert eins-
dæmi.“
hætta vissulega fyrir hendi, að
stjórnvöld geri upp á milli ein-
stakra hópa lántakenda og geri
mistök í beinum fjárfestingum.
En með breyttri og raunsannri
markaðsviðmiðun, sem vaxtafrels-
ið myndar, má búast við meira að-
haldi með afskiptum stjórnvalda
af fjárfestingum yfirleitt. Gjafir
til fjárfestingaraðila koma þá
skýrt fram í mun markaðsvaxta
og niðurgreidds lánsfjár.
Vextir hér og erlendis
Raunvextir í dag eru óneitan-
lega háir. Sú staðreynd endur-
speglar fyrst og fremst, að einung-
is á þessum vöxtum fæst sparifé
til að mæta eftirspurn eftir lánsfé.
En háir vextir hér á landi eru ekk-
ert einsdæmi. Lætur nærri að
raunvextir lána séu svipaðir hér
og í mörgum viðskiptalöndum
okkar, ef ekki lægri, þegar haft er
í huga að erlendir bankar bjóða
mjög misdýr lán eftir stöðu lán-
takanda. I Bandaríkjunum, til
dæmis, er svokallað „prime rate“
eða lánakjör sem bjóðast betri
viðskiptavinunum 11,25%, en al-
gengari eru kjör á bilinu 15—20%
og það í verðbólgu sem er aðeins
4,4%. Og í Bretlandi er algengt að
lán til einstaklinga séu með
20—21% vöxtum þegar verðbólg-
an er 3,8%.
Háir raunvextir valda auðvitað
áhyggjum víðar en hér, en tæplega
er þar þó talað um þann mögu-
leika, sem mönnum virðist hér
nærtækastur, að stjórnvöld ákveði
upp á sitt eindæmi hvaða vexti
innlánsstofnanir mega greiða
sparifjáreigendum og taka af lán-
takendum. Þess í stað snýst um-
ræðan gjarnan um það hvernig
draga megi úr eftirspurn ríkisins
eftir lánsfé, en fyrst og fremst
með því móti er von til þess að
vextir lækki. Raunvextir eru svo
háir sem raun ber vitni vegna
mikillar eftirspurnar eftir lánsfé
og lítils sparnaðar, en stóran þátt
í hinni miklu eftirspurn á sjálft
ríkisvaldið, sem fjármagnar þann-
ig umframeyðslu sína.
Ríkið og vextirnir
í þessu sambandi er athyglis-
vert að skoða umsvif ríkisins á ís-
lenskum fjármagnsmarkaði.
Hvort sem litið er á spariskírteini
ríkissjóðs eða ríkisvíxlana kemur í
Ijós, að ríkið er leiðandi í þróun
vaxta. Ef borin eru saman vaxta-
kjör á spariskírteinum ríkissjóðs
og á 6 mánaða verðtryggðum
reikningi í banka og þróun þeirra
á árinu 1984 kemur fram, að ríkið
gengur á undan og býður ávallt
betur.
í janúar báru spariskírteini rík-
issjóðs rúmlega 4% vexti, þegar
vextir á 6 mánaða verðtryggðum
bankareikningi voru 1,5%. í
febrúar hækkaði ríkissjóður sína
vexti í 5% en bankar fengu að
hækka sína í 2,5% i maí. Þegar
vaxtaákvörðun var gefin frjáls í
ágúst urðu bankavextirnir frá 4 og
upp í 6,5%, en áður en mánuður-
inn var á enda hafði ríkissjóður
hækkað sína vexti í 8%.
Sama er uppi á teningnum með
ríkisvíxlana. I mars sl. var fyrst
gerð tilraun til útboðs ríkisvíxla
og reyndist ársávöxtun vera á
milli 25 og 26%. Næstu mánuði á
eftir var hún áfram á þessu bili,
en á sama tíma var ársávöxtun
almenns skuldabréfs 22%. f ágúst
hækkuðu skuldabréfavextir til
samræmis við vexti ríkisvíxlanna
en við útboðið í september hækka
víxilvextir ríkisins í 28% og bank-
arnir svara með því að hækka sína
vexti í 26—27%.
Vaxtafrelsi og hávaxtastefna
eru tvö óskyld fyrirbæri, þótt þau
hafi verið notuð jöfnum höndum í
umræðunni. Helsta ástæða fyrir
háum markaðsvöxtum um þessar
mundir er mikif eftirspurn ríkis-
ins eftir lánsfjármagni, jafnt hér
sem erlendis, og helsta von til þess
að þeir lækki er að minnka þessa
eftirspurn og efla sparnað.
Lokaorð
í stuttu máli býður einhliða
ákvörðun vaxta heim fjárfest-
ingarmistökum og samdrætti í
sparnaði, en þar með freistast
menn til að taka erlend lán.
Vaxtafrelsið stuðlar að því að
jafnvægi náist á fjármagnsmark-
aði miili framboös og eftirspurnar
eftir lánsfé, sem aftur stuðlar að
hagkvæmni í fjárfestingum og
nægu framboði sparifjár.
Vissulega eru hinir háu raun-
vextir þung byrði á lántakendum,
en vert ér að hafa í huga á hverra
kostnað einhliða lækkun þeirra
yrði. Sú spurning vaknar í þessu
sambandi hvort réttlátt sé að ís-
lenskrr sparifjáreigendur eigi ein-
ir að bera uppi kostnaðinn af vaxt-
aniðurgreiðslum á meðan t.d. erl-
endir sparifjáreigendur njóta góðs
af háum vöxtum erlendra lána
okkar.
Ef það er hins vegar niðurstaða
kjörinna fulltrúa fólksins að létta
beri vaxtabyrði einstakra hópa er
skynsamlegra að kostnaðinum af
því verði dreift á skattgreiðendur
og aðstoðin verði þá í formi beinna
styrkja. Markaðsvextir væru þá
ákveðin viðmiðun um það hverju
til væri kostað og gegndu þannig
vissu aðhaldshlutverki og fólk sem
sparar fengi sína umbun.
l)r. Finnur Geirsson er hagíræðing-
ur Verslunarráðs íslands.