Morgunblaðið - 16.12.1984, Blaðsíða 14

14 C
MQRGUNBLADID, SUNNUDAGUR 16- DESEMBER 1984

óla-
pakkinn
SPILIÐ
Spennandi fjölskylduleikur
Eykur ordaforöann
Þjálfar lestrarkunnáttuna
Eflir imyndunarafliö
Skerpir hugsunina
Sfmi 91-73411
Aldarspegill — Átök milli stríða:
HANNA
EINAR J. GÍSIASON
SfGr HOND
Einar J. Gíslason í Fíladelfíu rekur nokkrar
bernskuminningar í Hannasögum. Sögusviðið
er sjávarþorpið og sveitin, fjaran og fjöllin. Hanni
lendir í mörgum ævintýrum og flestum
broslegum. Þó er alvara lífsins
aldrei langt undan.
Teikningar Sigmunds Jóhannssonar tjá
listavel þá græskulausu kímni og lífsglefti, sem
er undirtónn Hannasagna.
Hannasögur eru góft lesning fyrir
fólk á öllum aldri.
l/erslunin
Molvr2 106 9cy*jov*
rnt 20736/2565
JÞW
rÍLADELTÍA
fORLAG
Þættir um atburði
á millistríðsárunum
Rætt við Elías Snæland Jónsson um bókina
Þetta verk flokkast víst undir það sem nefnt hefur verið alþýðusagn-
frsði, sagði Elías Snsland Jónsson, aðstoðarritstjóri Dagblaðsins Vísis
og höfundur bókarinnar Aldaspegils, er blm. Mbl. innti hann eftir efni
bókarinnar, sem bókaforlagið Vaka hefur gefið ÚL í bókinni eru frásagn-
ir af atburðum sem gerðust á fyrri hluta þessarar aldar — á árunum frá
1920 fram til síðari heimsstyrjaldar — og þeir atburðir sem fjallað er um
því orðnir 50 til 60 ára gamlir. Það er til töluvert af bókum, bæði gömlum
og nýjum, sem fengist hafa við þetta svið og margar eru vel gerðar, en
allar hafa seilst lengra aftur í aldir varðandi efni. Þessi bók beinir
sjónum að atburðum á þessari öld. Þetta eru atburðir sem eldri kynslóðin
man en sú yngri veit lítið sem ekkert um. Bókin er því ekki síst stíluð á
yngri kynslóðina, en þeir sem muna til þessara atburða hafa sjálfsagt
gaman af að rifja þá upp.
Stjórnmálaátök
í upphafi aldar
Fjallað er um atburði af ólík-
um toga. Fjórar frásagnir eru
alls í bókinni og allar ýtarlegar.
Tveir þættir eru um stjórnmála-
átök. Annar um það þegar
Hannibal lenti í sínu fræga
stríði í Bolungavík, það voru
önnur átökin sem Hannibal lenti
í við atvinnurekendur, þau fyrri
voru í Súðavik árinu áður. Þess-
ar rimmur voru fyrstu skrefin á
löngum ferli hans sem stjórn-
málamanns og verkalýðsleið-
toga.
Hinn stjórnmálaþátturinn i
bókinni er slagurinn um haka-
krossinn, sem reyndar voru
margþætt átök er urðu á árun-
um 1933—34, milli þjóðernis-
sinna (nasista) og kommúnista.
Kommúnistar höfðu nýstofnað
Kommúnistaflokk Islands, sem
var deild í alþjóðasambandi
kommúnista, vildu ekki þola að
sjá hakakrossinnn blakta. Þeir
tóku hann því niður með valdi á
Siglufirði og eins af flutninga-
skipum á Reykjavíkurhöfn. Urðu
út af þessu slagsmál og róstur,
og komu ýmsir við sögu sem síð-
ar urðu þekktir. T.d. var Steinn
Steinarr einn af þeim sem tóku
niður hakakrossfánann á Siglu-
firði. Þá lenti Þórbergur Þórð-
arson ( málaferlum að kröfu
þýskra stjórnvalda fyrir að kalla
Hitler „sadista", og var að lokum
dæmdur í fésekt af hæstarétti.
„Straum- og skjálfta-
lækningar“
Hinir þættirnir tveir eru óliks
eðlis. Annar þeirra lýsir einu
málaferlunum sem íslensk
stjórnvöld hafa staðið fyrir á
hendur andalæknum eða lækn-
ingamiðlum. Upphaf málsins var
að Vilmundur Jónsson land-
læknir kærði nokkra andalækna
fyrir skottulækningar. Af þessu
spunnust mikil málaferli bæði
hér í Reykjavík og í Skagafirði,
en segja má að ríkisvaldið hafi
um síðir farið halloka fyrir
lækningamiðlunum. Þessi rétt-
arrannsókn vakti miklar deilur,
Vilmundur og Halldór Laxness
skrifuðu mjög harkalega gegn
andalæknum í blöðin. Ýmsir
urðu þá til að taka upp hanskann
fyrir andalækna og skrifaði Ein-
ar H. Kvaran t.d. margar grein-
ar í Morgunblaðið þeim til varn-
ar. Þá skrifuðu fjölmargir sem
leitað höfðu til andalækna frá-
sagnir af persónulegri reynslu
sinni, og er margt af því stór-
fróðlegt, ég tók töluvert af þess-
um frásögnum upp í þáttinn les-
andanum til glöggvunar.
Stórsmyglarar
á bannárunum
Loks er svo þáttur um stór-
kostlegt áfengissmygl sem átti
sér stað á árunum 1920—26. Þá
voru gerðar stórfelldar tilraunir
til að smygla áfengi hingað til
lands, svo að ég held það eigi sér
engin dæmi I íslandssögunni.
Menn tóku upp á því að sigla
með heilu skipsfarmana af
áfengi hingað, venjulega hrein-
um spíra — dæmi voru til að
menn reyndu að smygla 15 til 20
tonnum í ferð. Svo átti að flytja
þetta í land á minni bátum en
gekk svona misjafnlega. Sumum
hefur eflaust tekist upp en þeir
voru fleiri sem voru teknir og
fóru slyppir út úr þessu.
Það var mikið tilstand og has-
ar við áfengissmyglið á þessum
tíma. Sumir reyndu að grafa
smyglbirgðir niður á Horn-
ströndum og Norðurlandi, en svo
var farið að sækja slatta á bát-
um eða hestum, og viðhaft mikið
laumuspil.
En auðvitað fréttist meira og
minna þar sem áfengi komst í
umferð. Skipulag og undirbún-
ingur virðist hafa verið í lág-
marki og smyglararnir blessun-
arlega miklir amatörar sem
gerði réttvísinni auðvelt að
fletta ofanaf þessu. — Þó kom
upp eitt mál þar sem smyglurum
virðist hafa tekist að koma um-
talsverðu magni inn í landið.
— Hvaða heimildir styðst þú
einkum við?
„Frásagnirnar eru allar
byggðar á samtíma heimildum.
Ég leitaði mikið fanga í dagblöð-
unum og einnig í gögnum dóm-
stóla frá þessum tíma. Þá studd-
ist ég við ýmislegt annað sem ég
komst yfir frá þessum tíma.“
— Hvað varð til þess að þú
réðst í þetta verk?
„Þessi bók á sér nokkurn að-
draganda. Það var fyrir nokkr-
um árum að það barst í tal milli
okkar ólafs Ragnarssonar for-
stjóra bókaútgáfunnar Vöku að
tímabært væri að gefa út bók
með frásögnum frá okkar öld. Ég
fékk mikinn áhuga fyrir að
vinna verkið en það var hins veg-
ar fyrst í fyrravetur að ég gaf
mér tíma til að sinna ritstörfun-
um. Þá stóð maður náttúrulega
frammi fyrir þeim vanda að
velja úr atburði til að skrifa um.
Það er mjög margt sem gerst
hefur á þessari öld, sérstaklega á
fyrri hluta hennar, sem hlýtur
að teljast einkar forvitnilegt. Ég
lagði áherslu á það I valinu að
frásagnirnar gæfu innsýn í þjóð-
lífið á þessum tímum — og í
þáttunum hef ég jafnan reynt að
draga upp mynd af því baksviði
sem atburðirnir vaxa útúr.“
— Er ætlunin að halda áfram
og gefa út fleiri bækur?
„Já, Það er von mín að þetta
verði upphaf að stærra ritverki.
Nafnið „Aldaspegill“ var m.a.
valið með það fyrir augum að
bindin yrðu fleiri og verkið gæfi
spegilmynd af áðurnefndu tíma-
bili. Verði undirtektir góðar er
það ásetningur minn og útgef-
andans að halda útgáfunni
áfram enda er mikill fjöldi mála
sem ástæða væri til að taka á
með þessum hætti.“
— bó