Morgunblaðið - 16.12.1984, Blaðsíða 26

26 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1984
Ætti raunar að vera fallinn að mati „dómbærra“.
MANNVIRKI:
Eiffel-turninn
var að kikna undir byrðinni
Nærri eitt hundrað milljónum
króna hefur verið varið til að
endurnýja og endurbæta Eiffelturninn
í París, sem er einhver vinsælasta
byggingin um víða veröld. Þau 95 ár,
sem liðin eru frá þvi turninn var reist-
ur, hafa samt verið geröar á honum
margs konar breytingar og ýmsu bætt
við hann að auki. Að þvi leyti má lfkja
honum við gamalt hús, sem hefur sí-
feilt verið að skipta um eigendur.
Glæsilegur einfaldleiki upprunalegr-
ar hönnunar Gustavs Eiffel hefur gold-
iö nýrra húsaskála og nýrra millihæöa,
sem byggðar hafa verið úr múrsteinum
og öðru byggingarefni og sem ætlað er
að þjóna margs konar vísindalegri
starfsemi.
Með fárra ára millibili hefur turninn
verið málaður, og í hvert sinn hafa
bætzt 45 tonn við þá þyngd, sem honum
var ætlað að rísa undir. Nýleg rann-
sókn leiddi i ljós, að burðarbitar eru
teknir að bogna og togna, einkum neðst
í turninum.
Viðgerð á honum hefur staðið yfir
undanfarin þrjú ár og hefur verið létt
af honum 1100 tonnum. Þykk lög af
gamalli málningu hafa verið fjarlægð
og vísindastarfsemin samræmd og
takmörkuð.
Upprunalegur hringstigi milli ann-
arrar hæðar og upp á topp hefur verið
fjarlægður og í staðinn er kominn
beinn stigi milli hæða með öryggis-
grindum. Enginn staður í Parfs hefur
nefnilega verið notaður jafnoft til
sjálfsmorða og Eiffelturninn og hverfa
Notre Dame og brýrnar yfir Signu þar
f skuggann.
Eorvígismenn Eiffelturns-félagsins,
sem Parísarborg á 60% hlutafjár í,
halda því fram, að endurbæturnar nú
hafi tryggt það að turninn muni standa
100 ár til viðbótar, en þegar hann var
reistur úr járni á sínum tfma var gert
ráð fyrir þvf í verksamningi að hann
yrði kominn að falli og rifinn f upphafi
20. aldarinnar.
Eiffelturninn, sem er tæplega 305
metra hár (1000 fet), var byggður fyrir
Alþjóðasýninguna sem haldin var árið
1889 til að minnast hundrað ára af-
mælis frönsku stjórnarbyltingarinnar.
Turninn átti ennfremur að bera vitni
um tæknikunnáttu Frakka.
Til að réttlæta tilvist hans nú á dög-
um þarf ekki annað en að benda á að-
dráttarafl hans sem tákn Parísarborg-
ar og ógieymanlegt augnayndi. En allt
frá þvi að hann var reistur hefur sú
árátta sótt að mönnum aö nauðsynlegt
væri að nýta hann til einhvers sérstaks,
og það angraði Eiffel raunar til ævi-
loka.
í samkeppni sem ríkisstjórnin efndi
til um þetta efni komu fram yfir
hundrað tillögur. Ein var sú að turninn
yrði gerður að risavöxnum vatnsúðara
sem gæti vökvað alla Parísarborg í
þurrkatíð! Onnur tillaga kom fram um
einskonar sólarturn með aflmiklum
raflampa uppi á toppnum. Átti að nota
speglakerfi til að endurvarpa Ijósinu
PESTIR:
Kysstu hann ekki
ef hann er kvefaður
um alla borgina á nóttinni og átti
Ijósmagnið að vera áttfalt meira en
þyrfti til þess að hafa lesbjart í öllum
hverfum!
Hugmyndin um svo háan turn úr
járni fékk menn til að lyfta brúnum.
Enginn var viss um að það væri hægt
aö reisa hann eða að hann mundi
standa undir sjálfum sér. Hæsta bygg-
ing í heiminum i þá daga var Wash-
ington-minnismerkið, sem var 182
metra hátt og sem lokið var við að
byggja árið 1884. En það var gert úr
steini.
Gustav Eiffel, sem var 53 ára, hafði
áunnið sér nafn sem verkfræðingur
með lagningu járnbrauta og brúargerð.
Hann vissi að höfuðóvinurinn yrði
vindurinn. Hann áttaði sig á því, að til
að yfirvinna vindmótstöðuna væri bezt
að reisa opna byggingu úr mjóum burð-
arbitum, svo vindurinn hefði ekkert til
að þrýsta á. Styrkleiki Eiffelturnsins
er fólginn I tómarúminu ekki sfður en
járninu. Það var meistaraverk tækni-
hönnunarinnar.
Þegar turninn tók að rísa tóku Parfs-
arbúar að óttast að hann væri ekki
nægilega traustur. Það var litið á Eiffel
sem vitfirring. Tryggingarfélög neituðu
að tryggja og kunnur stærðfræðipró-
fessor spáði þvi, að turninn myndi
óumflýjanlega hrynja er hann væri
orðinn 245 metra hár — ef hann næði
þeirri hæð þá á annaö borð.
Mörgum fannst turninn auk þess
Ijótur. Rithöfundurinn Guy de Maup-
assant upplýsti að hann snæddi stund-
um hádegisverð í veitingasal hans ein-
ungis vegna þess að sá staður væri sá í
París þar sem maður gat verið viss um
að þurfa ekki að horfa á risaverkið.
Hann lýsti turninum sem „óhjákvæmi-
legri og óbærilegri martröð".
En Eiffelturninn hlaut skjótlega við-
urkenningu sem meistaraverk og hann
var hæsta bygging f heimi þar til
Chryslerbyggingin f New York skákaði
honum árið 1930.
— LAURENCE MARKS
Spennan jókst stöðugt hjá pók-
erspilurunum, 20 náms-
mönnum, sem í 12 tíma höfðu set-
ið við spilaborðið og horft á ham-
ingjuhjólið snúast á þennan veg-
inn eða hinn. Það var þó meira í
húfi en bara peningar. Atta mann-
anna voru illa haldnir af kvefi,
sugu upp í nefið og hnerruðu á
víxl, og þess vegna var spurningin
þessi: Myndi kvefveiran berast til
hinna eða myndu bréfþurrkurnar
á borðinu, sem höfðu verið með-
höndlaðar með sérstöku efni,
koma í veg fyrir sýkingu?
Nokkrir dagar liðu og þá lýsti
dr. Elliot Dick og kvefrannsókna-
liðið hans við háskólann í Wis-
consin því yfir, að bréfþurrkurnar
hefðu borið sigur úr býtum. Þegar
kvefsjúklingarnir notuðu venju-
legar þurrkur eða vasaklúta til að
snýta sér í eða halda fyrir munn-
inn sýktist helmingur hinna heil-
brigðu innan tveggja daga, en þeg-
ar nýju þurrkurnar voru notaðar
„hætti smitið algerlega".
Dr. Dick og samstarfsmenn
hans, sem sögðu frá rannsóknum
sínum á ráðstefnu í Washington,
hafa að undanförnu verið að at-
huga hvers vegna kvef og inflú-
ensa breiðist jafn ört út og raun
ber vitni og hvernig unnt er að
hindra smit, en eins og kunnugt er
hefur ekki tekist að finna lyf við
þessum sjúkdómum.
í þurrkunum hans dr. Dicks,
sem brátt eiga að fara á markað í
Bandaríkjunum, eru sítrónusýra,
sem finna má í sítrónum og app-
elsínum, „maleic-súra“, sem er í
eplum, og „sodium lauryl sulph-
ate“, efni, sem m.a. er notað í
tannkrem og hárþvottaefni. Þessi
blanda er augljóslega banvæn
fyrir kvef- og inflúensuveiruna
þótt það sé að vísu ekki nóg, segir
dr. Dick, að raða í sig ávöxtum eða
tannkremi.
Af tilrauninni með pókerspilar-
ana og öðrum virðist
sem bein snerting og
smit með hlutum eins
og spilum og
spilapeningum sé
miklu vafasamari
en t.d. það að
vera í sama herbergi
og hóstandi og
hnerrandi pestar
gemlingar.
Það á því vel við þegar sagt er:
„Kyssu mig ekki, annars færðu
kvefið mitt.“
Fyrri rannsóknir dr. Jack
Gwaltneys og félaga hans við há-
skólann í Virginíu leiddu i ljós, að
aðeins einn af 12 sjálfboðaliðum,
sem sátu í kringum borð og hóst-
uðu hver framan í annan, sýktist
raunverulega af kvefi en þegar
sjúklingarnir nudduðu á sér nefið
með fingrunum og snertu síðan
fingurna á öðrum þá veiktust 11 af
15 heilbrigðum. Það er því líkast
til á þennan hátt sem flest börn
sýkja foreldra sína eins og kom í
Ijós þegar sýkt fólk og heilbrigt
var haft í sama herbergi en aðskil-
ið með vírneti, því að þá var ekki
um neitt smit að ræða.
„Við vitum ekki enn nákvæm-
lega hvernig kvef og inflúensa
breiðist út en líklega er um hvort
tveggja að ræða, beina snertingu
og veirur, sem berast út í loftið frá
sjúklingunum," segir dr. Gwaltney
og ræður fólki til að hálda þessi
heilræði:
„Forðist kvefað fólk; þvoið ykk-
ur oft um hendurnar; káfið ekki
með fingrunum upp í augu og nef
og hyljið vitin vel þegar þið hóstið
eða hnerrið og þvoið ykkur þá aft-
ur um hendurnar."
— CHRISTINE DOYLE
LYF:|
Batavon fyrir
bakveika?
Læknar I Manchester á Eng-
landi segjast hafa unnið mik-
inn sigur I baráttunni við bak-
verkinn, sem margan manninn
hrjáir og veldur því, að 19 milljón-
ir vinnudaga fara forgörðum á
Bretlandi árlega.
Uppgötvun læknanna er árang-
ur tveggja ára rannsókna Micha-
els Jaysons prófessors og sam-
starfsmanna hans við gigtarstofn-
Japanskir hval-
fangarar enn^
hinir þverustu
un Manchester-háskóla, en hann
segir, að vegna hennar hafi þús-
undir bakveikra manna eignast
nýja von.
Læknarnir fundu, að þeir, sem
þjást af stöðugum bakverk, eiga
það sameiginlegt, að efni, sem
heitir fibrín, safnast saman við
skaddaðan mænuvef og leysist
ekki upp þótt undirrót meinsins
hverfi. Efnið meiðir og veldur
bólgum og af því stafar verkurinn.
Lækningin felst því í lyfi, sem
leysir upp fibrínið og verkinn um
leið.
Nýja lyfið hefur verið reynt með
mjög góðum árangri á 18 sjúkling-
um á Hope-sjúkrahúsinu í Man-
chester og standa nú enn
umfangsmeiri tilraunir fyrir dyr-
um.
„Ef þær ganga vel, verður lyfið
• komið á almennan markað eftir
eitt eða tvö ár og það ætti ekki að
verða mjög dýrt,“ segir Jayson
prófessor.
— ANDREW VEITCH
Japanskir hvalveiðimenn eru
ekkert á því að láta alþjóðlegar
kröfur á sig fá og draga frekar úr
veiðunum. Segja þeir, að það yrði
til að drepa þennan 1000 ára
gamla atvinnuveg í Japan og að
þess vegna muni þeir láta mót-
mælin sem vind um eyru þjóta.
„Við munum ekki hætta hvalveið-
unum fyrr en við höfum til þess
góða og gilda ástæðu,“ segir Shig-
eru Hasui, formaður í samtökum
japanskra hvalveiðimanna.
Til að draga sárasta broddinn
úr gagnrýninni gerðu japönsk
stjórnvöld nýlega samning við
stjórnvöld í Bandaríkjunum þar
sem þau „gefa í skyn“, að öllum
hvalveiðum verði hætt árið 1988
gegn áframhaldandi veiðiheimild-
um innan bandarísku lögsögunn-
ar. Samkvæmt samningnum mega
Japanir veiða í N-Kyrrahafi 400
búrhvali á þessu ári og næsta en
ekki nema 200 árið 1986 og 87.
Shigeru Hasui veit vel af þeirri
miklu óángæju, sem er með hval-
veiðar Japana, og leggur því
áherslu á, að „við erum ekki gráð-
ugir slátrarar, við munum fylgja
hverri skynsamlegri og vísinda-
legri ákvörðun". Hann segir, að
það sé aftur á móti IWC, Alþjóða-
hvalveiðiráðið, sem hafi hætt við
það upphaflega ætlunarverk sitt
að nýta og varðveita hvalstofna á
„vísindalegan hátt“ og gefist upp
fyrir heiftarlegum áróðri öfga-
fuilra hvalfriðunarmanna.
Hasui segir, að búrhvalirnir 400
séu aðeins 0,2% af þeim 200.000
fullorðnu búrhvölum, sem vísinda-
nefnd Alþjóðahvalveiðiráðsins
telji, að séu í Norður-Kyrrahafi,
og að „400 hvala veiði í fimm ár
a.m.k. muni því ekki hafa nein
áhrif á stofninn". Hann bendir
líka á, að jafnve) eftir að öllum
hvalveiðum eigi að vera hætt ætli
Bandaríkjastjórn að leyfa sumum
„frumbyggjum" meðal þegna
sinna, t.d. Alaskaeskimóum, að
veiða hvalategund, sem er í „út-
rýmingarhættu".
Japanskir hvalveiðimenn færa
þau rök fyrir máli sínu, að hval-
veiðar og hvalur séu „óaðskiljan-
legur þáttur japanskrar menning-
ar og matarvenja" og segja þeir,
að stjórnin hafi látið undan
þröngsýnum sjónarmiðum og
valdbeitingu og þvingunum
Bandaríkj astjórnar.
— PETER MCGILL