Morgunblaðið - 16.12.1984, Blaðsíða 38

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1984
I
Hin gömlu kynni
Ég sá Jónas Jónasson fyrst á
hestbaki. Hann kom vestur yfir
Hvítafell, sem skilur að Laxárdal
og Reykjadal í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Þessi dökkhærði piltur með
suðrænt yfirbragð kom ríðandi
niður að vallargarðinum á Stóru-
Laugum, sté af baki, opnaði hliðið
og teymdi klárinn heim í hlað. Það
var ekki óalgengt, að fólkið á Hall-
dórsstöðum staldraði við á Stóru-
Laugum. Föðurbróðir Jónasar,
Hallgrímur bóndi Þorbergsson, og
kona hans, Bergþóra Magnúsdótt-
ir, komu þar ævinlega við, þegar
þau áttu leið á mannfundi á Laug-
um. Höfðingleg hjón og skemmti-
leg. Ég hygg, að Jónas hafi alltaf
litið á Halldórsstaði sem annað
heimili sitt. Þar naut hann sam-
félags við gott fólk, frændur og
vini á bökkum Laxár. Þaðan var
hann að koma, þegar ég sá hann
fyrst. Þá stjórnaði faðir hans, Jón-
as Þorbergsson, Ríkisútvarpinu í
Reykjavík. Hann hafði verið út-
varpsstjóri frá upphafi stofnunar-
innar 1930. Það vissi ég eitt um
Jónas yngri þennan friðsæla
sumarmorgun, að hann var sonur
þessa þjóðkunna Þingeyings, sem
var fæddur að Helgastöðum í
Reykjadal. Við Jónas töluðumst
ekkert við í þetta sinn, því ég var
að reka kýr norður tún og hann
átti stutta viðdvöl á bænum. Þeim
mun meira ræddum við saman
einum sjö árum síðar. Þá var hann
búsettur á Akureyri í eitt ár og
tók að sér að setja á svið Æði-
kollinn eftir Moliére með okkur,
nokkrum nemendum í Mennta-
skólanum á Akureyri. Það var
skemmtilegur vetur, 1955, og Jón-
asi tókst með prýði að setja upp
þetta fjöruga leikrit þar sem
Björn Jóhannsson, núverandi full-
trúi ritstjóra Morgunblaðsins, fór
með aðalhlutverkið. Hann lék með
svo miklum glæsibrag, að allir
þóttust vissir um, að leið hans
myndi liggja bein og greið í Þjóð-
leikhúsið. En framtíðin er oftast
óræð. Björn haslaði sér annan völl
og Jónas Jónasson hélt brátt aftur
til Reykjavíkur þar sem hann tók
upp þráðinn á ný við Ríkisútvarp-
ið.
II
Menn eru hættir
að hlæja
Og nú 28 árum síðar sitjum við
Jónas og spjöllum saman í bjartri
og rúmgóðri skrifstofu í nýju út-
varpshúsi í Glerárhverfi. Ekki er
ósennilegt, að búsmali móðurafa
hans, Jónasar Sveinssonar, I
Bandagerði, hafi forðum verið hér
á beit, svo ótrúlega stutt er síðan,
að hér var sveit. En nú er öldin
önnur og héðan úr þessu húsi í
miðju iðnaðarhverfi er sent fjöl-
breytt útvarpsefni. Það er raunar
athyglisvert, að sonur fyrsta út-
varpsstjóra íslenska Ríkisútvarps-
ins skuli móta þá deild þess, sem
kunn er undir nafninu RÚVAK.
Deildin stefnir óðfluga í þá átt, að
verða fyrsta landshlutaútvarp á
tslandi.
— Það er svo skrítið, að þeir,
sem hæst hafa hlegið að þeirri
hugmynd, að hér rísi útvarpsstöð,
hafa orðið einkennilega alvarlegir,
ef þeir hafa síðan villst hingað
inn, segir Jónas og hlær dátt sjálf-
ur. Ég er ekkert forviða, því húsa-
kynni RÚVAK við Fjölnisgötu 3A
minna síst af öllu á loftbólu. Þetta
traustlega hús er 520 m2 að flat-
armáli og sá hluti þess, sem þegar
hefur verið innréttaður, er með af-
brigðum vel úr garði gerður.
— Það er af sem áður var og
engin hangikjötslykt lengur, segi
ég við Jónas. Én þannig er mál
með vexti, að árið 1979 eignaðist
Ríkisútvarpið lítið hús við Norð-
urgötu 2B á Oddeyri. Þar hafði um
áratuga skeið verið reykhús, svo
ilmurinn af hangilærum, bógum
og magálum hvarf aldrei, þótt
rækilega væri þvegið og úðað með
vellyktandi. Þetta hús tók við af
„stúdíói" Björgvins Júníussonar á
bak við tjöldin í Borgarbíói.
Sannarlega var það betur til þess
fallið að gegna fyrra hlutverki; en
þó var nokkur útvarpsstarfsemi í
þessu húsi, óregluleg að vísu, og
tækjabúnaður heldur betri en áð-
ur. Með gamla reykhúsinu efldist
hugmyndin um deild Ríkisút-
varpsins á Akureyri, varð bragð-
meiri eins og kjötið, sem forðum
hékk þar. Þá tóku ýmis samtök
hér nyrðra að knýja á um aukna
útvarpsstarfsemi í þessum lands-
fjórðungi.
II
Tilraun ákveðin
Það mun hafa verið haustið
1981, sem forráðamenn Ríkisút-
varpsins fóru þess á leit við Jónas
Jónasson, að hann flyttist norður
til Akureyrar og gerðist þar for-
stöðumaður nýrrar deildar, sem
yrði fyrst til húsa á gamla staðn-
um við Norðurgötu. Eins og vænta
mátti var erfitt fyrir Jónas að
svara þessari ósk án umhugsunar.
Hann fór norður og kynnti sér að-
stæður, sem voru allt annað en
árennilegar. En í ljósi þess, að við
höfum um sinn lifað á tímum mik-
illa verklegra framfara og fram-
kvæmda ákvað hann að gera til-
raun. Hann var ekki í nokkrum
vafa um það, að á þessum stað
væru best skilyrði til þess að
hleypa af stokkum landshlutaút-
varpi. Og til þess að vera betur
undir búinn, fór Jónas í kynnis-
ferð til Skotlands og Noregs þar
sem stöðvar af því tagi starfa.
— Ég er veí upp alinn, segir
Jónas kankvís. — Þá á ég við það,
að frá barnæsku hefi ég alist upp
með útvarpi og fylgst með þróun
þess. Því veit ég, að það er ekki
tekið út með sitjandi sældinni að
móta og stjórna stofnun af þessu
tagi. Á fyrstu árunum, sem ég
fékkst við dagskrárgerð dundu á
mér skammir í blöðum. Og það
voru engir ómerkingar, sem
snupruðu mig. Minnisstæð er mér
hörð gagnrýni Tómasar Guð-
mundssonar skálds, Þóris Bergs-
sonar rithöfundar, sr. Gunnars
Benediktssonar og Bjarna frá
Hofteigi. Ég efast ekkert um, að
ég átti það að ýmsu leyti skilið, að
þeir tækju mig í gegn. Að sjálf-
sögðu lærði ég af því, þótt ég hafi
jafnan tekið átölur nærri mér. Ég
hef oftast gert það og ævinlega
þegar útvarpið hefur átt í hlut. Já,
ég hef alltaf verið hörundssár
fyrir hönd útvarpsins. Hins vegar
huggaði ég mig við það, að sá, sem
aldrei er skammaður, er ekkert.
IV
Hörð viðbrögð
— Mér var Ijóst, að hörð við-
brögð myndu bíða mín, þegar við
byrjuðum útsendingar héðan að
norðan. Og það stóð sannarlega
ekki á þeim. Ungir blaðamenn
ráku upp neyðaróp, ekki síst í
pistlum DV. Þeir helltu sér yfir
þessa sveitamennsku aö norðan og
enduðu á því, að lýsa því yfir, að
þeim væri öllum Iokið. Raunar
fjölluðu þessar greinar fyrst og
fremst um sálarþjáningar þessa
fólks. Ég velti vöngum yfir þeim
fyrst, þótti þær undarlega ósvífn-
ar, en sá brátt, hver stefnan var.
Tilgangurinn var augljós: Ríkis-
Nýr heimur um kaffileytið
Jónas Jónasson hjá RÚVAK heimsóttur
Jónas Jónasson
útvarpið mátti ekki færa út kví-
arnar, heldur skyldu spretta upp í
landinu frjálsar sjóræningja-
stöðvar.
Ó, góða gamla tíð
Uppeldið hefur komið sér vel
fyrir mig. Faðir minn bjó ekki við
neina lognmollu á fyrstu árum út-
varpsins. Hann fékk eitt og annað
á baukinn. Já, foreldrar mínir
lifðu bæði og hrærðust í uppbygg-
ingu útvarps. Og þeir, sem byggja
upp, verða gjarnan fyrir árásum.
En það, sem mér þykir sérstaklega
athyglisvert frá þessum árum, er
sá hópur afburðarmanna, sem
fékkst til liðs við stofnunina. Páll
Isólfsson, Þorsteinn Ö. Stephen-
sen, Helgi Hjörvar og Þórarinn
Guðmundsson, svo einhverjir séu
nefndir. Þessir menn störfuðu
fyrir útvarpið af lífi og sál. Hall-
dór Laxness kom þar við sögu —
já, var starfsmaður um hríð. Sig-
urður Þórðarson tónskáld var
skrifstofustjóri, Gunnar Pálsson,
söngvarinn góðkunni, var fulltrúi
útvarpsstjóra. Séra Sigurður í
Holti lét að sér kveða sem frétta-
maður og þulur. Þessa menn hitti
ég bæði niðri í útvarpi og heima.
Allir voru þeir heimilisvinir. Ég
man að Páll ísólfsson kom oft,
þegar hann vissi, að mamma æti-
aði að hafa siginn fisk í matinn.
Hann lék þá á als oddi; og þvíílk
gamansemi. Maður bókstaflega
gleymdi stund og stað þegar hann
reitti af sér brandara og gaman-
sögur eða hermdi eftir af hjartans
list. Það var ein af mörgum hlið-
um þessa stórbrotna listamanns.
Þegar ég hugsa til þessara manna
á ég þá ósk heitasta, að útvarpið
beri gæfu til þess að verða áfram
vettvangur fólks, sem getur skap-
að. Sú sögn er stórt orð, en hæfir
andríki og list, sem eru gjafir að
ofan.
Fólk vill hlusta
á útvarp
— Ég hefi starfað við útvarp í
36 ár, frá 1. maí 1948. Hafði raun-
ar tekið þátt í leikritaflutningi þar
áður og verið sendill. Þetta hefur
verið svo skemmtilegt, að löngum
hefur mér láðst að velta vöngum
yfir launaflokkum. Hins vegar
held ég, að það séu alls ekki teikn
um fyrstu ellimörk, þegar ég stað-
hæfi, að ýmsum þáttum hafi farið
aftur. Ástæðan er sú, að mörgum
listamönnum þykir ekki tilvinn-
andi að eyða tíma sínum við gerð
útvarpsþátta. Hugsaðu þér frá-
bæra gamanleikara fyrri ára. Þeir
komu í barnatímana um jól og
gerðu þá ógleymanlega; menn eins
og Alfreð Andrésson, Bjarni
Björnsson og héðan að norðan
kom Jón Norfjörð. Þorsteinn ö.
Stephensen, sá mikilhæfi lista-
maður, sá um þessar stundir. Þá
stjórnaði Þórarinn Guðmundsson
heilli hljómsveit við jólatréð og
fjöldi fólks mætti á staðinn, þrátt
fyrir þrengslin. Nú eru menn
hættir að mæta, þjakaöir af sam-
bandsleysi og myndbandinu. Samt
vill fólk hlusta á útvarp með sjó-
nvarpinu. Það kvartar t.d. undan
því, að skemmtiþátturinn á gaml-
árskvöld rekist á áramótaskaup
sjónvarpsins. Nú er ákveðið, að
hluti af þessum skemmtiþætti út-
varpsins verði færður til um ára-
mót, fluttur fram á nýársdag, svo
menn verði ekki af öllu.
VII
Ævintýri
Jónas Jónasson telur sig lifa
ævintýri hér á Akureyri og heldur
áfram: — Þessi deild hefur orðið
til hér án þess að nokkur bréf liggi
fyrir um hana. Ég held ég hafi
aðeins skrifað eitt bréf síðan ég
kom hingað norður. Það var
hvatningarbréf og svar hefur ekki
borist enn. Þetta ágæta hús var
trésmiðja. Það stóð okkur til boða
1982 og þar sem ég hafði neitað að
fara norður, nema deildin yrði
stofnuð af reisn og með mynd-
arbrag, þá var ekkert því til fyrir-
stöðu, að það yrði keypt. Hörður
Vilhjálmsson fjármálastjóri
hlustaði á allar hugmyndir mínar,
tók þeim vel og svaraði játandi.
Deildin hafði verið formlega
opnuð þann 1. ágúst 1982 og nú
hinn 1. nóvember sl. hófum við
störf hér. Það er ævintýri líkast og