Morgunblaðið - 25.05.1986, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. MAÍ 1986
27
Stefán Hörður Grímsson:
Lífið væri
fátækara ef
ekki væm ljóð
„Það er aldrei hægt að neyða ljóð
upp á nokkurn mann, en það er
ágætt að hafa ljóðakynningar, þá
koma þeir sem eitthvað hafa að
sækja. Ljóðið ratar til sinna, eins
og Þorsteinn frá Hamri segir. Ég
héf því ekkert nema gott um Dag
ljóðsins að segja, og mun sennilega
hlýða á upplestur, þótt ég sé orðinn
leiður á ljóðum," sagði Stefán
Hörður Gímsson.
„Þú mátt ekki misskilja mig, ég
hef unnið svo lengi við ljóðlist og
þegar maður vinnur lengi við sama
hlutinn leitar maður annað eftir
upplyftingu, og ég hef mikið yndi
af klassískri tónlist.
Ljóðið er mér í blóð borið, en þó
get ég lítið um það sagt. En senni-
lega gegnir það svipuðu hlutverki
og tónlist og myndlist. Lífið væri
fátækara ef ekki væri ljóð, ekki
satt? Kannski er það dálítið sér a
parti í bókmenntum; það tilheyrir
ekki skemmtanaiðnaðinum, en gæti
svarað til æðri tónlistar. Þó er ljóð
ekki neitt sem höfðar sérstaklega
til heynarinnar. Ljóðs er ekki hægt
að njóta að fullu nema í fallegri bók
og lesa það. Menn fá ekki mikið út
úr því að hlusta á ljóð ef þeir hafa
ekki lesið það áður og skilið. Fræg-
ur maður sagði eitt sinn að það
væri erfíðara að skilja gott kvæði
en yrkja miðlungskvæði," sagði
Stefán Hörður Grímsson.
Stefán Hörður Grímsson
Vilborg Dagbjartsdóttir;
Ljóðinu þarf
að hvísla
„Ljóðið er ákaflega viðkvæmt
form, sem ekki er hægt að
þrengja upp á fólk. Það þarf að
skapa réttar aðstæður tii að hægt
sé að veita því viðtöku og fólk
verður að vilja taka við því. Ég
Jakobína Sigurðardóttir;
Að deila
tilfinningn
„Mitt mat á ljóðinu er kannski
gamaldags, en í mínum huga er
ljóðið tilfínning sem skáldið lang-
ar til að deila með öðrum," sagði
Jakobína Sigurðardóttir.
„Mér finnst að ljóðagerð eigi
mjög erfítt uppdráttar á íslandi
núna. Það þarf mikið hugrekki til
að halda úti ljóðagerð hérlendis;
flest skáld þurfa að gefa út kver
sín á eigin kostnað, án þess að
eiga mikla von um að sú útgáfa
skili sér aftur í peningum. Það
er ekki beinlínis lífvænlegt starf
að vera skáld, og nú á tímum
peningahyggju er ekki skrítið að
íjóðið sé á undanhaldi. En vonandi
hætta menn þó aldrei að yrkja
ljóð og gefa út, því vissulega hefur
ljóðlist mikilvægu hlutverki að
gegna í mannlífínu, eins og öll
list. Ljóðið er stór hluti af menn-
Jakobína Sigurðardóttir
ingu okkar íslendinga, sem ekki
má glatast," sagði Jakobína Sig-
urðardóttir.
Kristján frá Djúpalæk:
Komið ofát í
g-emlingana
„Ég hef það á tilfínningunni að
ljóðlist sé ekki sá hluti af lífí þjóðar-
innar sem áður var. Þar vantar
töluvert á og sennilega er skáldun-
um fremur um að kenna en fólkinu
í landinu. Hvers vegna? Jú, það er
varla nokkur ástæða til þess að fólk
fái ógeð á því sem það naut áður
nema eitthvað sé breytt og því líki
ekki bragðið," sagði Kristján frá
Djúpalæk.
„Það kann að vera — eins og gerist
Kristján frá Djúpalæk
stundum í sveitinni — að það sé
komið ofát í gemlingana. Mér sýnist
að dýrkun ljótleikans sé tekin við
af dýrkun fegurðarinnar, ekki bara
á sviði ljóðsins, heldur almennt. Ég
kenni ekki fólkinu um þetta, frekar
þeim sem valdið hafa og matreiða
ofan í það.
Ég óttast mjög að ljóðið í heiid
sinni sé orðið útundan; þróunin Ieit-
ar sífellt meira út í það myndræna
en orðræna. Þó örvænti ég ekki
endilega um ljóðið; ég reikna með
að það skrimti og eigi sína upp-
risudaga, því það er flóð og ijara
í ljóðinu eins og öðrum hlutum.
Dagur ljóðsins er merkilegt fyrir-
brigði ef tekst að fá fólkið til að
taka þátt í honum. En ég hef haft
litlar spurnir af þessum degi og
ekki verið kvaddur til verka, en
mér sýnist slíkur dagur eiga fullan
rétt á sér,“ sagði Kristján frá
Djúpalæk.
las upp á degi ljóðsins í fyrra og
naut þess mjög, vegna þess hve
vel fólkið tók við og var þakklátt
skáldunum. Menn voru komnir
til að hlusta. Nú fer ég upp á
Skaga og les og hlakka mjög til,
því ég veit að þar verður fólk sem
hefur boðið ljóðinu til sín,“ sagði
Vilborg Dagbjartsdóttir.
„Það er ekkert eins erfítt og
að flytja ljóð þar sem það er ekki
velkomið. Það er ekki hægt að
hrópa ljóð, það verður að hvísla
því. Ys og hávaði nútímalífsins
er ljóðinu fjandsamlegur, því það
þarf ró og þögn.
Ef til vill er ljóðið form sem
höfðar ekki til allra. Margir
komast af án þess, en það er líka
alltaf ákveðinn hópur samfélags-
ins sem getur ekki lifað án ljóðs-
ins. En á einhveiju skeiði ævi
sinnar eru þó allir skáld. Það er
varla til sá maður sem ekki hefur
á góðum stundum fundið hjá sér
þörf til að yrkja ljóð og hefur
jafnvel gert það. Einmitt vegna
þess ættu allir að geta notið ljóðs-
ins, séu rétt skilyrði og aðstæður
fyrir hendi," sagði Vilborg Dag-
bjartsdóttir.
Vilborg Dagbjartsdóttir
Erindi lj óðsins við lífið
eftir Ingimar
Erlend Signrðsson
Fleyg er sú Ijóðsetning Steins
Steinarr: Og ég var aðeins til í mínu
ljóði.
Þó að þessi setning sé eflaust
ósönn, þvf enginn maður getur
aðeins verið til í sínu ljóði, er hún
engu að síður yfirlýsing manns, sem
er skáld, um að hann hafí fundið
lífi sínu tilgang er vert sé að lifa
og deyja fyrir; enda segir sami
maður annars staðar: að það sem
geri menn að skáldum sé lífsháski,
og á þá eflaust við sálarháska.
Þetta eru stór orð og frammi
fyrir þeim verðum við lítil. En þegar
betur er að gáð, þá gilda þau um
hvern mann, hvort sem hann er
skáld eða ekki og hvort sem hann
er læs á líf sitt og ljóð eða ólæs:
hyer nútímamaður er staddur í sál-
arháska; það sannast ekki síst af
örvæntingarfullri neyslu hans, eink-
um æskumanna, á eiturlyfjum, innri
eyðileggingarfysn mitt í ytri upp-
byggingu — eyðimerkurgöngu í
allsnægtum.
Nútímann skortir ekki aðeins
tilgang að lifa og deyja fyrir heldur
stendur hann frammi fyrir missi
þess dýrmætasta: missi eilífðarvit-
undar sinnar. Á því leikur enginn
vafí að skeíjalaus, jafnvel deyðandi,
sólgni viðkvæmra ungmenna í eit-
urlyf, vímugjafa, er fólsk uppbót
þessa yfirvofandi missis; þar kom-
ast þeir í stundlega snertingu við
eilífð, svo undarlega sem það hljóm-
ar.
Samband hins stundlega við hið
eilífa hefur verið rofið með svotil
einhliða áherslu á veraldleg gæði
og góss, sem til lengdar veita enga
fyllingu, lífsfyllingu. Missi maður-
inn eilífðarvitund sína missir hann
mennskuna, það sem greinir hann
frá dýrinu, með öðrum orðum: hann
hættir að vera skapandi, svo í lífi
sem í ljóði.
Ingimar Erlendur Sigurðsson
Efnishyggjan sem hófst upp af
rústum síðari heimsstyijaldar hefur
skapað auðn í vitund mannsins:
andlega efnishyggju, að lokinni
uppbyggingu stofnana og viðreisn-
ar efnahagslífsins, og sú auðn er
honum hættulegri en heimsstyijöld-
in var, hún gerir hann fátækari,
allslausari en allar rústir styijaldar-
innar. Hin andlega efnishyggja er
þeim mun hættulegri að hún er óá-
þreifanleg og ógnar manninum
svotil eingöngu innanfrá; og hennar
vegna gæti hann í örvæntingu háð
sína hinstu heimsstyijöld, útrým-
ingarstyijöld við eigið líf, allt líf.
Er það ekki augljóst að ljóðið á
brýnt erindi við nútímann, brýnna
en við nokkum annan tíma; að
maðurinn á í því áríðandi erindi við
sjálfan sig?
Fyrri tíðar mönnum var það ef
til vill leikfang, nútíðar mönnum
hlýtur það að vera líffang. Vegna
þess að það varðveitir eilífðarvitund
mannsins, þar er hann enn að mestu
ósnortinn af firringu, því það er
sprottið af eðlislægri leit mannsins
að tiigangi lífs og dauða. Það er
faðmlag hins stundlega við hið ei-
lífa: erindi þagnar við hávaða, hins
dulda við hið opna, hins innra við
hið ytra, hins yfírskilvitlega við hið
skiljanlega; í því býr sú einvera sem
er samvera, sálar við sál, einvera án
einmanaleika, en einmitt þar er
missir mannsins hvað augljósastur
og mestur, hann hefur misst einveru
sakir innihaldslausrar íjölmiðlunar
og situr uppi með einmanaleika í
landamæralausum heimi, þar sem
hann er samtímis á öllum stöðum;
svo þverstæðufullt klofíð — er líf
hans.
Enginn skilji þessi orð svo, að
ljóðið sé einskonar heilagur andi.
Það frelsar engan mann, býr honum
ekki nýtt líf í bijósti innsta kjama,
almættis guðs í dul og dagsljósi;
en það er ein af fáum samgöngu-
leiðum sem enn standa mönnum
opnar, sálum þeirra, þar getur hver
maður, Ijóðskáld sem lesandi, sagt
með sanni:
Og ég var aðeins til í mínu lífí.