Morgunblaðið - 17.10.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. OKTÓBER 1986
Skoðanakannanir um frammistöðu Reagans í Reykjavík:
Meirihlutinn telur Reagan
hafa haldið rétt á málum
Washington, AP.
STÓRU bandarisku sjónvarps-
stöðvarnar, ABC, NBC og CBS,
birtu skoðanakannanir i fyrra-
kvöld, sem allar sýndu að mikill
meirihluti bandarískra kjósenda
telur Ronald Reagan, forseta,
hafa haldið rétt á málum á
Reykjavíkurfundi þeirra Mik-
hails Gorbachev, aðalritara
Kommúnistaflokks Sovétríkj-
anna.
Átján handteknir
fyrir hryðjuverk
Jerúsalem.Kaíró.AP.
ÍSRAELSK yfirvöld handtóku í
gær 18 manns vegna gruns um
aðild að hryðjuverki á miðviku-
dagskvöld, er kastað var þremur
handsprengjum að hópi nýliða í
ísraelska hernum og fjölskyldum
þeirra, á bílastæði nálægt Grát-
múrnum i Jerúsalem. Einn
maður beið bana og 69 særðust.
Frelsissamtök Palistínumanna,
PLO og marxisk samtök skæruliða
í Damaskus hafa sagst standa að
baki verknaðnum. Ráðuneytisstjóri
ísraelska utanríkisráðuneytisins,
Zvi Kedar, kallaði á sinn fund sendi-
herra Egyptalands í ísrael og tjáði
honum, að ríkisstjóm sín áliti það
ekki samræmast tilraunum ríkjanna
til að bæta sambúð sína og stuðla
að friði, að leyfa PLO að starf-
rækja skrifstofu í Kaíró.
Sprengingamar hafa vakið mikla
reiði í ísrael og hafa bæði Peres,
fráfarandi forsætisráðherra og
Shamir, viðtakandi forsætisráð-
herra, lýst því yfir, að allt verði
gert til að hafa hendur í hári tilræð-
ismannanna. Suðurhluti gömlu
borgarinnar skalf í sprengingunum,
reykjarmökkur lá yfir svæðinu og
sært fólk lá eins og hráviði um allt
bflastæðið. Sjónarvottar sögðu, að
ástandið hefði verið hræðilegt. Ný-
liðamir vom að kveðja fjölskyldur
sínar eftir að hafa verið teknir í
úrvalssveit hersins við hátíðlega
athöfn við Grámúrinn, helgasta stað
gyðinga.
Yfirvöld telja að árásin hafi verið
þrautskipulögð og hafi mennimir,
sem þátt tóku í henni og álitnir em
hafa verið tveir, þekkt vel til í borg-
inni. Leit er haldið áfram og hefur
stór svæði í grennd við tilræðisstað-
inn verið lokað af.
Talsmenn samtakanna er segjast
standa að baki hryðjuverkinu, PIX)
og marxíska lýðræðisfylkingin til
frelsunar Palistínu, DFLP, halda
því hvor um sig fram, að þeirra
samtök hafi verið ein að verki og
að árásin sé liður í hiyðjuverkaöldu
er beinast muni gegn gyðingum á
næstunni.
Hlynnt að einum hinna særðu á bílastæðinu, þar sem sprengjunum
var varpað að mannfjöldanum.
Israel:
Stöðvamar gerðu sína könnunina
hver og vom niðucstöður þeirra
allra á sama veg. í könnun, sem
ABC-stöðin og blaðið Washington
Post stóðu að sameiginlega, kom í
ljós að 64% aðspurðra töldu Reagan
hafa haldið rétt á málum, 22% vom
því andvígir og 13% sögðust ekki
hafa myndað sér skoðun. Jafnframt
leiddi könnunin í ljós að 55% að-
spurðra vom fylgjandi þeirri
ákvörðun Reagans að fóma ekki
geimvamaráætluninni fyrir fækkun
kjamavopna, 16% töldu það hafa
verið ranga ákvörðun, 27% töldu
sig hins vegar ófæra um að segja
af eða á og 3% kváðust enga skoð-
un hafa á því máli.
Könnun ATBC-stöðvarinnar leiddi
í ljós að 71% aðspurðra vom ánægð-
ir með það hvemig Reagan hélt á
málum í viðræðunum við Gorba-
chev. Aðeins 16% vom óánægðir
með frammistöðu forsetans. Könn-
unin sýndi ennfremur að 50%
aðspurðra töldu að hrinda bæri
geimvamaáætluninni í fram-
kvæmd, 27% sögðu að nota bæri
áætlunina til þess að knýja Sovét-
menn til samninga um afvopnun
en 15% sögðu að leggja bæri áætlun
ina á hilluna.
Auk þessa sýndi könnun NBC
að 60% bandarískra kjósenda telur
að sambúð stórveldanna breytist
ekki til hins verra þótt ekki hafi
náðst samkomulag á Reykjavíkur-
fundinum.
Könnun CBS-stöðvarinnar var á
sama veg og kannanir hinna. Hún
sýndi að þrír Bandaríkjamenn af
hveijum fjómm vom ánægðir með
frammistöðu og málatilbúnað Reag
ans forseta á Reykjavíkurfundinum.
Sovéska herliðið í Afganistan:
Töluverð fjölgun á
síðustu mánuðum
segir forseti Pakistan
Islamabad, Pakistam, AP.
ZIA Ul-Haq, forseti Pakistan,
sagði í gær að Sovétstjórnin
hefði undanfarna þijá mánuði
sent 15.000 hermenn til Afgan-
istan þrátt fyrir fullyrðingar
um að fækkað hafi veríð í her-
liðinu.
Zia lét þessi orð falla er hann
ræddi við hóp bandarískra frétta-
manna, sem em í för með Caspar
Weinberger, vamarmálaráðherra
Bandaríkjanna. „Við höfum undir
höndum upplýsingar um að 15.000
sovéskir hermenn hafi verið sendir
til Afganistan frá því að Mikhail
Gorbachev, leiðtogi Sovétríkjanna,
tilkynnti í júlímánuði að sex her-
deildir yrðu kallaðar á brott," sagði
Zia Ul-Haq. Sovétmenn tilkynntu á
miðvikudag að brottflutningur her-
deildanna sex væri hafinn og
honum yrði lokið um næstu manað-
armót. Zia Ul-Haq sagði Sovét-
stjómina hafa birt sams konar
tilkynningu árið 1982 en raunin
hefði orðið sú að einstakar hersveit-
ir hefðu einungis verið færðar til.
Bandaríkjastjóm hefur einnig
Iátið í ljós efasemdir um brottflutn-
ing sovéska herliðsins frá Afganist-
an. Caspar Weinberger, vamar-
málaráðherra, sagði í síðustu viku
að tilkynning Sovétmanna væri
áróðursbragð.
ERLENT
Gengi
gjaldmiðla
STAÐA Bandaríkjadollars
styrktist gagnvart öllum helstu
gjaldmiðlum Evópu að undan-
skildu vestur-þýska markinu.
GuU hækkaði í verði.
Síðdegis í gær kostaði sterlings-
pundið 1,4405 dollara en á miðviku:
dag kostaði það 1,4370 dollara. í
Tókýó kostaði dollarinn 154,22 jap-
önskjen en í fyrradag 154,05 jen.
Gengi annarra helstu gjaldmiðla
var á þann veg að dollarinn kostaði:
1,9730 vestur-þýsk mörk
(1,9735), 1.366,75 lírur (1,365,25),
1,38975 kanadíska dollara
(1,38875) og 2,2315 hollensk gyll-
ini (2,2285).
N óbels ver ðlaunahaf-
inn James M. Buchanan
eftir Hannes Hólmstein
Gissurarson
í eríndi því, sem James M.
Buchanan hélt í Háskóla íslands
13. september 1982 og birt er i
2. hefti tímarítsins Frelsisins
1983, sagði hann, að töfratala
hagfræðinnar væri tveir. Hag-
fræðingar ættu að leitast við að
skilja þau lögmál, sem giltu um
viðskipti tveggja eða fleiri
manna, fremur en lýsa búskapar-
háttum eins manns. Hvort sem
starfsbræður Buchanans taka
allir undir þessa skoðun eða ekki,
er það víst, að hann hefur
skyggnst dýpra og seilst víðar í
vísindalegri rannsókn mannlegs
samlífs en flestir aðrír hagfræð-
ingar og beitt til þess frumlegrí
tökum. Hann hefur fært aðferðir
hagfræðinnar út fyrir hefð-
bundin landamærí hennar og inn
á vettvang stjómmálanna. Ég
geri ráð fyrir, að hann hafi eink-
um hlotið nóbelsverðlaun í
hagfræði árið 1986 fyrir þetta
framlag sitt.
En stöldrum í skýringarskyni við
þessa „töfratölu" Buchanans. Hvem-
ig fara tveir menn að því að vinna
saman og fullnægja þörfum hvors
annars? Hugsanlega geta þeir verið
svo góðir menn og óeigingjamir, að
þeir geri markmið hvors annars að
sínum. Faðir er til dæmis gjaman
tilbúinn til þess að leggja mikið á sig
fyrir bam sitt. En er hann tilbúinn
til þess að leggja jafnmikið á sig fyr-
ir einhvem ókunnugan mann? Sá
hængur er á þeim samskiptum, sem
hvfla á gagnkvæmri ást eða vináttu,
að þau ná aldrei og geta aldrei náð
nema til örfárra manna í næsta um-
hverfí okkar. Þessi kostur er því ekki
mjög raunhæfur í ijölmenni.
Tveir aðrir kostir eru þó tiltækir.
Annar er sá, að menn vinni saman
með þeim hætti, að annar sé settur
yfir hinn og skipi honum fyrir. Þá
hvfla samskipti þeirra í raun og veru
á valdi annars yfir hinum. Hinn kost-
urinn er sá, að menn vinni saman
með þeim hætti, að þeir skiptist á
vörum eða þjónustu: ef þú gerir eitt-
hvað fyrir mig, þá geri ég eitthvað
fyrir þig. Þá hvfla samskipti þeirra á
viðskiptum tveggja uppréttra ein-
staklinga. Þá eru þeir með einhveij-
um hætti jafningjar.
Nauðung-arlaus sam-
vinna einstaklinga
Stjómmálahugsjón Buchanans og
rannsóknaráætlun í hagfræði er í sem
fæstum orðum, hygg ég, fólgin i því
að kanna til hlítar, hvenær menn
hafi og geti komið við nauðungar-
lausri samvinnu með þessum síðar-
nefnda hætti. Hvenær geta þeir
samið um hlutina, svo að þeir þurfi
ekki að beijast um þá? Hvenær geta
þeir farið leið frjálsra viðskipta, svo
að þeir þurfi ekki að troða hina blóði
driftiu slóð valdbeitingar? Þessum
spumingum hefur Buchanan reynt
að svara í nokkmm síðustu bókum
sínum, svo sem Takmörkun frelsis-
ins, Á milli stjómleysis og aJræðis
James M. Buchanan
í Reykjavík.
(The Limits of Liberty Between An-
archy and Leviathan) frá 1975 og
Rökunum fyrir reglum (The Rea-
son of Rules) frá 1985, en hana
skrifaði hann ásamt Geoffrey Brenn-
an frá Ástralíu. Þar reifar hann
sáttmálakenningu í anda breska
heimspekingsins Tómasar Hobbes. í
stystu máli er inntak hennar, að rétt-
læti sé fólgið í þeim leikreglum, sem
menn geti komið sér saman um í
fijálsum samningum. Þetta réttlæti
setji valdsmönnum ófrávíkjanlegar
skorður.
Hér er auðvitað ekki til þess tóm
að greina eða gagnrýna kenningu
Buchanans í neinum smáatriðum,
enda geri ég það í bók, sem er vænt-
anleg (á ensku) í febrúar á næsta
ári. En sá sannleikskjami er að
mínum dómi í kenningunni, að í
stjómmálum skipta leikreglumar
miklu meira máli en leikendumir,
þegar til langs tíma er litið. Við furð-
um okkur stundum á því, hversu lítill
munur er á stjómmálaflokkum og
stjómmálamönnum í lýðræðisríkjum
Vesturlanda. Skýringin er sú, að þeir
starfa við svipaðar leikreglur. Þeir,
sem ætla að breyta stjómmálaþióun-
inni, verða þess vegna að einbeita sér
að því að breyta þessum leikreglum,
en láta sig minna varða, hveijir leik-
endumir em. Ef leikreglumar em
ekki skynsamlegar, þá gera „réttu"
mennimir gjaman röngu hlutina,
þegar þeir komast til valda, eins og
Milton Friedman kveður að orði.
Buchanan telur af þessum sökum,
að brýnasta verkefni nútímamanna
sé að breyta stjómarskrám lýðræð-
isríkjanna í því skyni að takmarka
seðlaprentunar- og skattlagning;:1--
vald stjómmálamanna. Þess má geta
í því viðfangi, að Stofnun Jóns Þor-