Morgunblaðið - 17.10.1986, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. OKTÓBER 1986
Andres Alexand-
ersson - Minning
Andrés Alexandersson hét hann
eftir að hann varð íslenskur ríkis-
borgari. Þótt hann hafi ávallt reynst
íslandi dyggur og góður sonur með
því nafni, fannst mér það aldrei
hæfa persónu hans.
Hann var Bandi — András Kesc-
kés — fæddur í þeim hluta Júgó-
slavíu, sem síðan 1918 tilheyrir
Ungveijalandi. Nátengdur og
gegnsýrður af lista- og menning-
arlífí Mið-Evrópu.
Þegar þau Nanna og Bandi komu
hér fyrst á hiyssingslegu janúar-
kvöldi 1949 var það eftir ævintýra-
lega ferð um Júgóslavíu, Pólland,
Svíþjóð og Danmörku. Þau skildu
eftir fallegt heimili sitt í Búdapest,
dýrmætan húsbúnað og listaverk,
sem þau áttu þar, því heita átti að
þau færu aðeins í mánaðarfrí hing-
að. En gerðin var í raun flótti frá
ástandi, sem orðið var óbærilegt
jafnvel hættulegt honum.
Þessi fáu orð búa yfír lífsferli,
sem væri efni í bók, sem tæki fram
flestum þeim ævisögum, sem þykja
í frásögur færandi hér um slóðir.
Líf þeirra allt, í ógnum stríðsáranna
svo og árin fyrir og eftir heimsstyij-
öldina, er saga, sem sennilega
verður ekki skráð úr þessu, því
miður. En litrík er hún og ótrúleg
okkur, sem búum hér við ysta haf,
blessunarlega einangruð frá skark-
ala heims og stjnjöldum.
Hingað kom Bandi eins og fram-
andi, skrautlegur fugl, ólíkur öllum,
sem við höfðum áður þekkt. And-
blær óþekktra heima fylgdi honum.
Skaphiti, músíkalitet, ríkt skopskyn
og kurteisi einkenndu fas hans og
framkomu. Hann vandist aldrei af
því að kyssa á hönd konu, sem
hann heilsaði, og við sem nutum,
lyftum ósjálfrátt höfðinu og fannst
augnablik við vera meira virði og
tignari verur en endranær. En þeg-
ar við spiluðum vitlaust út í bridge,
loguðu augu hans og skammimar
dundu yfir. Sögur af skoplegum til-
svörum hans með tilheyrandi
talandi* handahreyfíngum verða
lengi í minnum hafðar.
Umskiptin, sem urðu við flutning
Bandi hingað, hljóta að hafa verið
honum ijötrar. Alit var öðravísi en
hann átti að venjast; umgengnis-
hættir, mataræði, veðráttan og svo
það að hingað komu þau hjónin
slypp og snauð af jarðneskum gæð-
um. En þar bætti Nanna úr eftir
mætti með tillitssemi og skilningi á
aðstæðum hans.
Fljótlega tókst þeim hjónum með
stökum dugnaði, sparsemi, vinnu-
semi og útsjónarsemi að eignast
eigið heimili. Hvort sem það var í
einu leiguherbergi, rakri kjallara-
íbúð eða loks í íbúð þeirra við Ljós-
heima, var gestum alltaf fagnað.
Þeim fáeinu Iistmunum sem þau
gátu tekið með sér að heiman var
komið fyrir þar sem þeir helst gátu
glatt augað, allt hreint og fágað
og Nanna og Bandi fagnandi gest-
gjafar.
Þegar þeim óx fískur um hrygg
eignuðust þau góða vini og um ára-
bil stóðu þau fyrir veisluhöldum sem
seint gleymast þeim er nutu. Var
alveg sérstakt andrúmsloft þar, sem
helst verður lýst með orðinu „fest“.
Létt stemmning, tónlistin, ^öragar
umræður, gómsætur framandlegur
matur, sem Nanna töfraði fram —
allt hjálpaðist að til að gera hveija
stund að dýrðlegum fagnaði.
Þau hjónin unnu mikið og óeigin-
gjamt starf til hjálpar flóttafólki
sem hingað kom frá Mið-Evrópu.
Þessu fólki stóð heimili þeirra alltaf
opið og til þeirra var óspart leitað
til lausnar margvíslegum vanda,
sem upp kom, hvort sem var á nóttu
eða degi.
Einkadóttirin, Iðunn Angela, var
skírð í höfuðið á Iðunni, tvíburasyst-
ur Nönnu, og móður Bandi. Tengir
hún þannig ímynd þeirra tveggja
kvenna, sem foreldrar hennar meta
mest. Bamabömin era þijú, Pétur,
Nanna og Andrés.
Sem starfsmaður var Bandi ná-
kvæmur, traustur og samviskusam-
ur. Hann vann hjá Pétri Snæland
mági sínum fyrstu árin en bæjarbú-
ar þekkja hann eflaust best þar sem
hann vann í blaðasölunni hjá Ey-
mundsson, þar vann hann í mörg ár.
Að vissu leyti átti það vel við
hann að vera þar, sem fólk kom
og fór, svo félagslyndur sem hann
var. Þá gat hann skipst á orðum
við viðskiptavinina, látið brandar-
ana fjúka um leið og hann afgreiddi
blöðin og verið í tengslum við lífið
í miðbænum.
Mörg hin síðarí ár hafa þau
Nanna og Bandi átt við mikil veik-
indi að stríða. Undir lokin dvaldi
hann á Borgarspítalanum en
Nanna, blessuð, er nú á Vífilsstöð-
um alfarið. Þar hittum við hjónin
síðast. Iðunn hafði sótt pabba sinn
til að kveðja Nönnu, sem ekki var
hugað líf. Hann var í hjólastól og
virtist líkamlega hramur en þegar
við kvöddum hann með óskum um
góða líðan, svaraði sá gamli með
klassísku setningunni sinni og til-
heyrandi handahreyfingu um leið
og honum var ekið út: „Ég er ung-
ur, fallegur og ríkur."
Nanna gleðst nú í hjarta sínu
yfír því að hafa náð að kveðja hann
daginn áður en hann dó. Þá fór
Iðunn með hana á Borgarspítalann
þar sem Bandi var mikið veikur,
en var með meðvitund þá stundina.
Þá höfðu þau ekki sést síðan í febrú-
ar.
Þannig lýkur þessum kafla
lífshlaups þeirra saman hér og nú.
Æðralaust, virðulega, fallega, eins
og samband þeirra líka var. Það
er lærdómsríkt að sjá hvað mannleg
samskipti geta verið fögur og sterk,
þegar byggt er á kærleika þrosk-
aðra einstaklinga með djúpa
sameiginlega lífsreynslu, sem eflir
gagnkvæmt traust og virðingu.
Orlögin tengdu um árabil líf okk-
ar hjóna nokkuð náið lífi Nönnu og
Bandi og þu bönd slitna ekki þótt
margt breytist og samverastundum
fækki. Bandi leiftraði um stund eins
og raketta um himin okkar hér í
norðri og við sem nutum neista-
flugsins og hrifumst með þá stund
þökkum honum.
Já, það vora flugeldar á lofti
þessi ár.
Nú, þegar Bandi hefur kastað
ellibelgnum og hafíð sig til flugs á
vit nýrrar reynslu, fylgja honum
blessunaróskir. Megi nú hrína á
honum það, sem hann sagði svo
oft: „Ég er ungur, fallegur og
ríkur.“
Ágústa P. Snæland
Kveðja
Ég var 13 ára snáði þegar þau
komu til íslands hann Bandi og hún
Nanna frænka mín. Þau fluttu í litlu
íbúðina sína í Sveinsbakaríi og
fyrsta árið var ég tíður gestur á
heimili þeirra. Það var sérstök og
ógleymanleg reynsla fyrir ungling-
inn að kjmnast smátt og smátt
þessum sérstæða manni. Auðvitað
háði það okkur báðum í fyrstu að
skilja ekki nægilega vel hvor annan
en frænka var dugleg að túlka, og
svo notuðum við þá enskuna — ég
til að æfa mig og hann til að miðla
mér af sinni kunnáttu. Það var oft
glatt á hjalla þegar Nanna var að
búa til litlu, skemmtilegu brúðumar
sínar, í hinum margvíslegustu bún-
ingum og ég að klambra saman
rólum og vegasöltum í „mini“stærð
fyrir þær.
Hann ræddi oft um landið sitt,
Ungveijaland, og um borgina sína,
Budapest. Þá leiftraðu augu hans
og lýsingamar vora á þann veg að
manni fannst maður vera kominn
á staðinn. Hann unni þessu landi
og þessari borg og sú ást brást aldr-
ei þó örlögin höguðu því á þann veg
að hann yrði að yfirgefa þetta allt
og flytja hingað til íslands, sem
smátt og smátt eignaðist þó stóran
hlut í huga hans og hjarta.
Ég minnist þess enn í dag hve
mér fannst þessi maður höfðingleg-
ur. Fasið, framkoman og röddin —
þetta var allt svolítið framandi og
bar með sér andblæ hins óþekkta
handa við höf og lönd. í augum
unglings var þetta spennandi og
skemmtilegt og ég fylgdist með
frásögn hans af athygli. Ekki vora
þó allar frásagnimar gleðilegar, þar
mátti fínna sárindi og vonbrigði.
Þrátt fyrir allt fann maður þó alltaf
að hann trúði á hið góða í mannin-
um og fyrirgaf mótlætið.
Minning:
Karl Guðmunds-
*
son frá Olafsvík
Fæddur 7. október 1908
Dáinn 8. október 1986
Hinn 8. október sl. lést í sjúkra-
húsi í Reykjavík Karl Guðmundsson
frá Ólafsvík, eftir skamma legu,
78 ára að aldri og degi betur. Lauk
þar ævintýralegu lífshlaupi manns
sem á yngri áram fór um allar
heimsins álfur og átti að baki sjó-
ferðasögu sem mun eiga fáa sína
líka. Engin tilraun mun hér gerð
til að gera slíku skil, því hér fara
aðeins fáein miningarorð.
Jón Kristófer, gamall sjóferðafé-
lagi Karls, nefnir hann Ólafsvíkur-
Kalla í frásögu sinni „Sjmdin er
lævís og lipur" sem Jónas Ámason
skráði. Undir því gælunafni gekk
Kalli síðan og má fullyrða, að enda
þótt hvoragt hafí verið ágallalaust
Ólafsvík eða Kalli töldu hvora
tveggju sér sóma að.
Kalli fæddist að Vegamótum í
Ólafsvík 7. október 1908. Foreldrar
hans voru hjónin Sólveig Kristjáns-
dóttir og Guðmundur Bjömsson.
Tíu ára gamall byijaði Kalli sjó-
mennskuferil sinn og á fermingar-
daginn sjálfan jrfirgaf hann foreldra
og systkini til að fara um borð í
skútu sem hann var þá ráðinn á.
Slíkt þætti kuldalegt nú en var þá
ekki ótítt. Má taka undir með skáld-
inu með það að slík kjör hafí
margan markað.
Á unglingsáram stundaði hann
því fiskimennsku. Útþráin ólgaði
þó í blóði Kalla og í byijun seinna
stríðs var teningnum kastað. Öil
stríðsárin og hálfu betur var Kalli
í siglingum um öll heimsins höf og
gamla Ólafsvík hafði engar spumir
af honum í ein 12 ár. Þessi ár hélt
Kalli uppi merki Ólsara vítt um álf-
ur sem fyrr segir. Mun löngum
hafa verið látið vaða á súðum og
lítt af setningi slegið. Jón Kristófer
segir í frásögn sinni að Kalli hafí
verið karlmenni hið mesta og ekki
vílað hlutina fyrir sér. Ótrúlegar
frásagnir Jóns Kristófers af sam-
vistum þeirra félaga bera því líka
vitni. Jafnframt að drengskapar-
maður hafí þar farið, ætíð reiðubú-
inn að axla vandræðin með
félögunum og mátti raunar ekki
aumt sjá þó jfirborðið væri af hijúf-
ari gerðinni. Fyrir nokkram árum
átti ég þess kost að bera þessar
frásögur undir Kalla sjálfan, sagði
hann mér þá frá orði til orðs sögu
þeirra félaga þegar þeir leigðu sér
heila svítu á Admiral Betty Hotel
í St. John’s, raunar undir fölsku
flaggi og fóra léttan í einn sólar-
hring uns fangelsið tók við. Mér er
í minni að augu hans ljómuðu þeg-
ar hann rifjaði ævintýrið upp. Var
hann hræddur? Nei, aldrei mundi
hann til þess þó óvissan væri oft
fyrir stafni og aðstæður hæpnar.
Eftir að Kalli hætti siglingum
kom hann heim til Ólafsvíkur og
hugðist nú fosta ræt.ur við útrrerð
frá heimabyggð. í siglingunum
hafði Bakkus verið mikið með í för-
um en nú var hann kvaddur um
nokkurra ára bil. Útgerðin tók þó
enda með döpram hætti. Alvarlegt
slys varð um borð í báti þeirra fé-
laga. Það var mikið áfall öllum sem
í hlut áttu, þolanda slyssins og eig-
endum bátsins. Er skemmst frá því
að segja að þar hrandi sú borg.
Önnur afleiðing þessa varð og sú
aó nú stóð Kalli hallari fæti gagn-
vart áfenginu en áður. Síðari hluta
ævinnar skiptust á skin og skúrir
hvað það snerti. Munu fáir hafa
verið kunnugri af raun lífí þeirra
sem láta þar nótt sem nemur og
eiga ekki vísan næturstað. Karl
átti þó alltaf skjól hjá Fanný systur
sinni á Holtsgötu 41 og taldi sig
þar til heimilis. Samband þeirra
systkina var jafnan gott. Karl
kvæntist ekki en tvær dætur á hann
kvæntar í Reykjavík. Af eðlilegum
ástæðum var samband hans við þær
ekki mikið en gott sem var. Síðustu
árin átti Kalli ekki í erfíðleikum.
Dvaldi hann í Víðinesi og leið vel
þar.
Aðeins mánuði áður en Kalli dó
kom hann í heimsókn til Ólafsvíkur
og dvaldi nokkra daga hjá Guðlaugi
bróður sínum og Ingibjörgu konu
hans. Var hann hinn hressasti og
ekki að sjá að skammt væri til
hinstu stundar. Guðlaugur fór með
hann um byggðina og nágrenni og
var Kalli afar ánægður með þessa
ferð. Hitti hann marga kunningja
og gladdist jfir framföram hér.
Vora þá ein 15 ár frá síðustu komu
hans vestur. Ég hitti Kalla og hann
Og nú er hann genginn þessi
prúði maður. Ég vil þakka honum
öll okkar samskipti, þó þau minnk-
uðu með áranum. Hann skildi þó
óneitanlega eftir spor í huga 13 ára
unglings og þau spor vora öll góð.
Ástvinum hans öllum sendi ég
samúðarkveðjur mínar og fjöl-
skyldu minnar.
Hafsteinn Snæland
Ég minnist Andrésar Alexand-
erssonar þegar hann kom til íslands
landflótta frá Ungveijalandi, fóm-
arlamb hugsjóna sem snúist höfðu
í andhverfu sína í framkvæmd,
heimsmaður sem hafði þó aldrei séð
hafíð fyrr. Árin liðu og hann festi
hér rætur en hefðbundna íslensku
lærði hann aldrei til fulls, þótt hann
gæti engu að síður gert sig skiljan-
legan á því máli sem og öðram sem
hann beitti. Andrés var með
skemmtilegustu og sérstæðustu
mönnum ég hef þekkt og var góður
íslendingur sem unni íslandi og öllu
því sem ísland hefur gefíð honum.
Árið 1953 fékk ég að fara með
Andrési í stutta ferð til Júgóslavíu,
þar sem öldrað móðir hans bjó í
Mol, litlu sveitaþorpi á ungversku
sléttunni, Þar hitti hann í hinsta
sinn ættingja og gamla vini sem
hann hafði ekki séð lengi. Margt
af þessu fólk var menntað og hafði
greinilega verið vel efnað fyrir stríð.
Þannig máttu allir muna tímana
tvenna og andrúmsloftið var oft
tregablandið en samt létt. Á leið-
inni heimsóttum við Hamborg,
Belgrad, París og London. Þar var
Andrés alls staðar eins og hagvan-
ur, þótt hann hefði aldrei komið þar
fyrr og mætti öllu sem að höndum
bar með skarpri og sérstakri
kímnigáfu. Mér era ógleymanlegar
og ómetanlegar ánægjustundimar
sem við ferðalangamir áttum á
listasöfnum, leiksýningum, óperam,
kvikmyndahúsum, krám, gistihús-
um og á götum úti og allur sá
hrærigrautur af tungumálum,
kostulegum misskilningi og óvænt-
um uppákomum sem við lentum í.
Persóna Andrésar hóf þetta allt upp '
í æðra veldi og gaf mér nýja og
betri tilfínningu fyrir mannlífínu.
Eftir heimkomuna skildu leiðir að
mestu, þótt við hittumst oft stutt-
lega en þá þurfti aðeins nokkur orð
og eitt augnaráð til þess að hranna
upp skemmtilegum endurminning-
um.
Nú er Andrés vinur minn Alex-
andersson allur. Guð blessi hann
og ástvini hans.
Pétur H. Snæland
sagði mér frá högum sínum. Af
sinni góðu greind virtist hann hafa
gert upp við Guð og menn og jafn-
vægi ríkja hjá honum á allan hátt.
Kímnigáfan var líka enn á sínum
stað. Má sjá á mjmdinni, sem þess-
ari kveðju fylgir, að þar fer maður
sáttur við lífíð, en myndin var tekin
á bryggjunni í Ólafsvík á dögunum.
Ólafsvíkur-Kalli kom ekki erindis-
leysu vestur. Þeir bræður fóra m.a.
saman í kirkjugarðinn hér og vitj-
uðu leiða. Kirkjugarðurinn er í góðri
hirðu og afar fallegur. Bað þá Kalli
Guðlaug og frændur sína að sjá til
þess að þar fengi hann leg þegar
þar að kæmi. Einmitt þetta var
hann ánægðastur með eftir ferðina.
Nú er komið að efndunum á þessu
loforði, fyrr en nokkum granaði.
Þar verður Karl lagður til hinstu
hvflu á morgun, laugardag, en út-
förin í Reykjavík er í dag. Lokið
er langri ferð. Megi hann hvfla í
friði.
Helgi Kristjánsson
Þann 8. október sl. andaðist í
sjúkrahúsi í Reykjavík fomvinur
minn, Karl Guðmundsson frá Ól-
afsvík. Meðal vina og kunningja var
hann oftast nefndur Ólafsvíkur-
Kalli.
Hér mun ég aðeins leitast við að
greina lauslega frá kynnum mínum
af honum, og frá dagfari hans eins
og ég þekkti það um áratugi.
Þetta verður að sjálfsögðu aðeins
stutt mál, það eð ég hef áður, á
öðram stað, fjallað nánar um mann-
inn. »