Morgunblaðið - 17.10.1986, Blaðsíða 40

40
MORGÚNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. OKTÓBER 1986
Unglingageðdeild og með-
ferð misnotenda vímuefna
eftir Jóhaimes
Bergsveinsson
Ungir misnotendur vímuefna
mynda ekki einlitan hóp og mætti
tína til ýmislegt, sem greinir hann í
sundur. Þeir geta verið á aldurs-
skeiði, sem spannar a.m.k. 10—15
ár. Hjá sumum unglingum er notkun
vímuefna tímabundð fíkt, sem geng-
ur yfir og þarf ekki að tengjast
neinum alvarlegum þroskatruflunum
skapgerðar eða persónuleika. Hún
þarf þá ekki heldur að vera það mik-
il að hún valdi þeim heilsuijóni eða
verulegri röskun á högum þeirra.
Hjá öðrum unglingum grundvallast
misnotkun vímueftia á slæmum að-
stæðum í uppvexti, er leitt hafa til
alvarlegrar stöðnunar í þroska skap-
gerðar og persónuleika. Þar sem
misnotkunin er á mjög alvarlegu stigi
má þó segja að flestir ungir misnot-
endur eigi það sameiginlegt að
uppeldi þeirra, þekkingu og verk-
menntun er í mörgu mjög áfátt og
þroski skapgerðar og persónuleika
mun minni en svarar til aldurs.
Nauðsyn á ungl-
ingageðdeild
Engin sérstök unglingageðdéild er
fyrir hendi í landinu. Af þeim sökum
ríkir ringiureið varðandi innlagnir
ungiinga, sem eiga við einhver geð-
ræn vandamál að stríða. Aldursmörk
milli þess hóps annars vegar, sem
bamageðdeildin sinnir, og þess ald-
urshóps hins vegar, sem ftillorðins-
geðdeildimar sinna, eru sett við
sextán ára aldur. Gagnvart göngu-
deildaiþjónustu gætu þessi aldurs-
takmörk staðist ef bamageðdeildin
réði yfír heldur fieira starfsliði, en
gagnvart innlögnum ræður hún eng-
an veginn við að framfylgja þessum
aldursmörkum með þeim húsakosti
er hún hefur nú yfir að ráða. Hann
er mjög takmarkaður og ófullnægj-
andi til þess að hægt sé að sinna
innlögnum bama, sem komin eru á
kynþroskaaldur, hvað þá heldur eldri
ungiinga. Bamageðdeildin getur til
dæmis ekki tekið á móti nema tiltölu-
lega ungum og óþroskuðum bömum
til innlagningar. Hún ræður hins veg-
ar yfir nokkurri göngudeildarað-
stöðu, m.a. hefur hún aðstöðu inni á
göngudeild áfengissjúklinga. Hana
skortir þó mannafla til þess að nýta
göngudeildaraðstöðuna til fullnustu.
Meðferð ungra misnot-
enda er flókin
Skipulagning meðferðaiþjónustu
fyrir unga vímueftianotendur verður
að taka mið af því að mæta hinu
bráða ástandi. Þar verða að vera
skilyrði til þess að rannsaka þá,
meta ástand þeirra og heilsu, bæði
á hinu líkamlega, geðræna og félags-
lega sviði. í samræmi við niðurstöður
úr þeim rannsóknum eru svo teknar
ákvarðanir um framhaldsaðgerðir og
meðferð. Þessar aðgerðir mega ekki
vera stærra inngrip en nauðsyn kref-
ur og forðast verður að gera úlfalda
úr mýflugu. Of miklar eða of harka-
legar aðgerðir geta auðveldlega aukið
þann vanda, sem fyrir er.
Nauðsynlegt er að jafnhliða rann-
sókn á einstaklingnum sjálfum fari
fram könnun á félagslegum aðstæð-
um hans og fjölskylduhögum.
Reynslan hefur sýnt að margir ungl-
ingar, sem lenda í misnotkun
vímueftia, hafa átt í erfiðleikum í
skóla, stundað illa nám og náð léleg-
um árangri. Þeir þurfa að eiga kost
á því að fá bættan upp þann skort
á eðlilegri skólagöngu við þær að-
stæður að þeir geti haft full not af
náminu. Þeir sem lokið hafa eðlilegri
skólagöngu, en hafa ekki lært að
vinna, standa að vinnu eða sækja
vinnu þurfa að fá tækifæri til þess
að öðlast starfsfræðslu og starfs-
þjálfun.
Oft og e.t.v. oftast þarf neysla
unglinga á vímueftium ekki að benda
til þess að hjá þeim séu fyrir hendi
neinar djúpstæðar geðrænar truflanir
eða srjúkdómar. Vímuefnaneyslan er
oft fikt og byggist sumpart á for-
vitni og sumpart á þiýstingi frá
unglingahópnum sem einstaklingur-
inn er meðlimur af. Hún getur verið
merki um eðlilegan mótþróa og upp-
reisn gagnvart áliti og normum hinna
fullorðnu. Stundum getur vímuefna-
neysla unglings þó verið einkenni um
geðræna kvilla í honum sjálfum eða
geðrænar og/eða félagslegar truflan-
ir í nánasta umhverfi hans.
Það er líka að nokkru leyti undir
vímuefnunum sjálfum komið hversu
mikil hætta er á því að neytandinn
verði þeim háður, líkamlea og/eða
andlega. Þegar um er að ræða vímu-
efni eins og heróín eða amfetamín í
sprautum er þessi hætta að sjálf-
sögðu margfalt meiri en við minni-
háttar fikt með kannabis. Misnotandi,
sem kominn er upp í nokkuð stóra
skammta af róandi ly§um, ekki síst
barbiturötum eða misnotar heróín
eða morfin í einhveijum mæli, getur
átt á hættu að fá verulega óþægileg
eða jaftivel hættuleg fráhvarfsein-
kenni reyni hann að hætta neyslu
eftianna skyndilega. Þannig getur
misnotkun sem upphaflega hófst sem
fikt hjá tiltölulega eðlilegum unglingi
á gelgjuskeiði á skömmum tíma orð-
ið að alvarlegri fíkn sem hinum unga
misnotanda verður erfitt að losna frá.
Misnotkun vímuefna fylgja hættur
á alls konar líkamlegum og félagsleg-
um fylgikvillum er magna þann
vanda sem í upphafí var við að eiga.
Eitranir, sýkingar, afbrot, röskun á
skólagöngu og verknámi geta orðið
fylgifiskar vímueftianeyslu og gera
öU viðbrögð við henni flóknari og
erfiðari. Þegar svo er komið verður
vistun og meðferð viðkomandi að
miðast við ástand hans og aðstæður.
Hann verður að eiga kost á bráðainn-
lögn, fullkominni læknisfræðilegri
rannsókn og meðferð sinna bráðu
líkamlegu oggeðrænu meina. í fram-
haldi af því getur hann þurft á að
halda uppeldislegum aðgerðum, skól-
um og vinnuþjálfun ásamt langvar-
andi stuðningi eftir að hann yfirgefur
stofnanimar. Þar þarf að koma til
vel skipulagt samstarf margra sér-
hæfðra deilda eða stofnana, bæði á
sviði meðferðar, uppeldis og endur-
hæfíngar.
Geðdeildir, sem taka til meðferðar
unga vimuefnamisnotendur, eru taíd-
ar þurfa að bjóða upp á: í fyrsta
lagi lækningasamfélagsumhverfi. í
öðru lagi tækifæri til náms, vinnu,
verkmenntunar eða vinnuþjálfunar. I
þriðja lagi þurfa þær að bjóða hinu
unga fólki upp á möguleika til þess
að fá útrás umframorku í félagslífi
og skemmtunum, langt fram yfir það
sem yfirleitt er þörf á hjá fullorðnu
fólki með geðræna kvilla. í íjórða
lagi þurfa þessar geðdeildir að geta
boðið upp á §ölskyldumeðferð, fram-
haldsmeðferð og stuðning eftir að
sjúklingur útskrifast af sjúkrahúsinu.
Þar sem meðferð ungra vímuefna-
misnotenda er mjög kreflandi og
reynir ekki síður á þolrifin í með-
ferðaraðilanum en sjúklingnum
g'álfum, m.a. vegna þess hve þetta
unga fólk er oft fullt mótþróa, óvæg-
Jóhannes Bergsveinsson
„K-dagririnn er næst-
komandi laugardag’, 18.
október. Þá munu Kiw-
anismenn bjóða þér,
lesandi góður, lykilinn
að framtíð hóps ung-
menna undir kjörorðinu
„Gleymið ekki geðsjúk-
um“.“
ið, gagnrýnið og fundvíst á veikleika
hjá starfsliðinu eða í samskiptum
þess innbyrðis, þarf stöðugt að vera
í gangi á þessum deildum góð hand-
leiðsla og fræðsla fyrir starfsfólkið
varðandi þær sérstöku spumingar
og þau vandamál er upp koma í
meðferðinni og umgengninni við hina
ungu vímuefnanotendur.
Það er nánast ógerlegt að skipta
ungum misnotendum upp í undirhópa
svo að mörkin verði alveg skýr. Með
tilliti til meðferðar mætti þó gróft til
tekið helst skipta hópi þeirra í tvennt:
Annars vegar í táninga, þ.e.a.s. þá,
sem eru 15 ára og yngri, en hins
vegar í unga misnotendur á aldrinum
Hefur Island hlutverki
að gegna í hjálparstarfí
eftir Gunnlaug
Stefánsson
íslendingar eru sammála um að
nauðsynlegt er að rétta þjáðu og
fátæku fólki hjálparhönd. Þessi af-
staða hefur áþreifanlega komið í ljós
í landssöfnum er Hjálparstofnun
kirkjunnar hefur staðið að á undan-
fömum árum til hjálpar í þróunar-
löndunum. Áhugi íslendinga á
hjálparstarfínu hefur stöðugt farið
vaxandi og það er ánægjulegt að
finna að fólk vill vita hvemig hjálpar-
starfið gengur fyrir sig á vettvangi
og sjá árangur. íslendingar krefjast
þess að fá upplýsingar um hvemig
framlög þeirra eru nýtt í hjálparstarf-
inu. Undir þessari ábyrgð stendur
Hjálparstofnun kirkjunnar. Þessari
upplýsingaskyldu hefur hjálparstofn-
unin leitast við að fullnægja með því
að vera sjálf framkvæmdaaðili að
hjálparstarfínu og með því að hvetja
fjölmiðla til að senda fréttafólk á
vettvang og fylgjast með hvemig að
verki er staðið.
Hvernig er framlagi
komið til skila?
Það er vinnuregla hjá Hjálpar-
stofnun kirlqunnar, að áður en staðið
er að landssöfnun á meðal almenn-
ings, þá liggi nákvæmar upplýsingar
fyrir um aðstæður fólks á þeim stað
er safnað er til og fyrir liggi hjálpar-
beiðni frá kirkju viðkomandi staðar
um það á hvem hátt hjálparfé verði
nýtt. Dæmi um þetta má nefna neyð-
arástandið í Eþíópíu haustið 1984.
Þá sendi stoftiunin starfsmann sinn
ásamt fréttamanni sjónvaips á vett-
vang í Eþíópíu til að kanna ástandið
og ræða við kirkjuna í Eþíópíu um
það hvemig íslensk aðstoð gæti helst
komið að gagni. Hjálparbeiðnin var
skýr „Sendið okkur hjúkmnar- og
björgunarfólk til starfa, mjólkurduft,
föt, lyf og teppi. Þörfin er svo brýn,
neyðarástandið þvílíkt að ef þetta á
að koma að mestu gagni, þá sendið
það flugleiðis.“
Þannig hljóðaði hjálparbeiðnin. Í
landssöftiuninni er fylgdi í kjölfarið
varð hjálparbeiðnin söftiunarkallið
um leið og miðlað var upplýsingum
„Æsifréttaskrif breyta
ekki þeirri staðreynd að
saklaust fólk líður í fá-
tækt og mikilli neyð víða
um heim. íslendingar
hafa fram að þessu kom-
ið árangursríku hjálpar-
starfi til skila. Þessa
hjálpverður enn að stór-
efla. íslensk þjóð hefur
þegar öðlast dýrmæta
reynslu og þekkingu í
hjálparstarfinu. Hvort
enn tekst að efla starfíð
er undir almenningi
komið og framlögum
hans.“
frá vettvangi um raunvemlegt ástand
í Elþíópíu. Islendingar tóku söftiunar-
kallinu af miklum velvilja með virkri
þátttöku. Innan tveggja mánaða frá
því að tilkynning um söfnunina var
birt flaug leiguflugvél hjálparstofti-
unarinnar með 36 tonn af mjólkur-
dufti, kex, lyf, teppi og önnur
hjálpargögn auk ijögurra hjúkmnar-
fræðinga innanborðs til Eþíópíu. A
sama tíma héldu áleiðis til Eþíópíu
tveir björgunarsveitarmenn. Mánuði
síðar hélt til viðbótar enn einn hópur
hjálparfólks til Eþíópíu á vegum
hjálparstofnunarinnar, fyórir hjúkr-
unarfræðingar, læknir og bjöigunar-
sveitarmaður. I febrúar sama ár vom
einnig send sjóleiðis 65 tonn af mjólk-
urdufti til Eþíópíu.
íslenskir fréttamenn tóku á móti
hjálparflugvélinni og íslenska hjálp-
arfólkinu í Eþíópíu. Þeir urðu vitni
að því hvemig fyrstu sporin í hjálpar-
starfinu vom stigin og upplýstu
íslendinga um það í fréttamiðlun frá
vettvangi.
Hér er eitt dæmi af mörgum neftit
til að upplýsa um starfshætti Hjálpar-
stofnunar kirlqunnar. En það em
fleiri leiðir færar hvemig að hjálpar-
starfi ér staðið og ekki óþekktar, en
að mati Hjálparstofnunar kirkjunnar
ábyrgðarlitlar og ekki trúverðugar.
T.d. að láta duga að lesa ijölmiðla
um ástand í viðkomandi landi og
byggja síðan alla upplýsingamiðlun
á þeim heimiidum. I öðm lagi að
saftia fé til hjálparstarfs og ræða það
að lokinni söfiiun hvemig hjálparfé
eigi að beita. Eða að safna fé í um-
boði alþjóðastofnunar, sem þýðir að
söfnunarfé er afhent viðkomandi
stofnun til fijálsrar ráðstöfunar. Öll-
um þessum leiðum hefur Hjálpar-
stofnun kirkjunnar haftiað.
Hjálparstofnunin á náið og gott sam-
starf við alþjóðlegar kirlqustoftianir
á víðtækum grundvelli og leggur
einnig framlög til ákveðinna verkefna
í þróunarlöndum á þeirra vegum. En
eitt er ljóst, framlagið er nýtt á
ákveðinn hátt samkvæmt mjög ná-
kvæmum samningi. Hjálparstofnunin
nýtur einnig góðs af samstarfi innan
alþjóðastofnana með því að vera þátt-
takandi í vit-ku upplýsingakerfi
þeirra. En gmndvallarsteftian í hjálp-
arstarfinu er sú, að hjálparstarf er
þróunarsamvinna á milli gefenda og
þiggjenda á gagnkvæmum grund-
velli. ísland getur þar miklu miðlað
af þekkingu, reynslu og næringarrík-
um matvælum auk hörkuduglegs
hjálparfólks.
Ef hjálparstofnunin ætlar að vera
hlutverki sínu trú verður hún bæði
að bera fulla ábyrgð á þeim upplýs-
ingum er hún miðlar og hafa svigrúm
og aðstæður til að fylgjast með eða
vera beinn framkvæmdaaðili að
hjálparstarfinu á vettvangi. Þetta
markar Hjálparstofnun kdrlqunnar
starfsgmndvöll hvort sem um er að
ræða neyðar- eða þróunaraðstoð, inn-
anlands eða utan.