Morgunblaðið - 07.03.1987, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. MARZ 1987
Ný stefnumörkim
í heilbrig’ðismálum
eftir Jóhönnu
Sigurðardóttur
Ný viðhorf eru nauðsynleg í heil-
brigðismálum. Þau markmið sem
steffna ber að eru mótun nýrrar
heilbrigðisstefnu sem hvort tveggja
í senn fæli í sér leiðir til að bæta
heilsufar þjóðarinnar og stuðli að
meiri hagkvæmni í útgjöldum til heil-
brigðismála.
Stefna Alþýðuflokksins
Á Alþingi hafa þingmenn Al-
þýðuflokksins lagt fram tillögu til
þingsályktunar sem felur í sér nýja
stefnumörkun í heilbrigðismálum
sem grundvallast á eftirfarandi:
• stórauknum forvömum, heilsu-
vernd og sjúkdómaleit þar sem
meginmarkmiðið verði víðtækt
forvarnarstarf til að stemma
stigu við sjúkdómum og slysum,
svo og fræðslustarf um ábyrgð
einstaklinga á eigin heilsu,
• aukinni áherslu á að nýta nýj-
ustu tækni og framfarir í
vísindum til að efla sérhæfðar
lækningar,
• víðtækum heilbrigðisþjónustu-
rannsóknum til að bæta skipu-
lag og rekstur heilsugæslu og
sjúkrahúsaþjónstu,
Forvarnir — Heiisu-
vernd
Þingmenn Alþýðuflokksins
leggja til nýstefnumörkun í heil-
brigðis- og heilsuverndarmálum í
samræmi við ofangreind markmið
sem nái til eftirfarandi þátta:
1. Lög verði sett um stefnu í heilsu-
verndarmálum með forvarnar-
starf að meginmarkmiði.
2. Rannsakað verði og skilgreint
hvar grunnorsakir sjúkdóma
liggja svo og orsakasamhengi
milli sjúkdóma og þeirra þjóð-
félagshátta, efnahagslegra og
félagslegra, sem áhrif hafa á
velferð og afkomu fólks.
3. Aukin verði heilbrigðis- og fé-
lagsleg þjónusta utan stofnana,
m.a. með öflugri heimilisþjónstu
og bættri heimahjúkrun fyrir
aldraða og öryrkja.
4. Skólakeifið verði sérstaklega
nýtt til kennslu í heilsuverndar-
málum og slysavömum, þannig
að fólk sé hvatt til meiri ábyrgð-
ar á eigin heilsufari. Skólastefn-
an taki í auknum mæli mið af
hlutverki skólanna í heilbrigðis-
uppeldi ungu kynslóðarinnar,
þannig að lykilhlutverk skóla-
kerfisins í allri framþróun heilsu-
farsmála sé viðurkennt.
5. Skipulögð verði fræðsla um for-
vamir og heilsuverndarmál í
fjölmiðlum.
6. Aukinn verði stuðningur við fé-
lagasamtök, sem vinna að
viðurkenndu forvarnarstarfi í
heilbrigðismálum.
7. Endurskoðuð verði og betur skil-
greind þjónustumarkmið heilsu-
gæslustöðva og sjúkrahúsa í
samræmi við nýja stefnumörkun
í heilbrigðismálum.
8. Fjármögnunarleiðir heilbrigðis-
mála með það að markmiði að
saman fari ákvörðunarvald,
stjórnun og fjárhagsleg ábyrgð.
Einnig verði kannað hvemig
unnt er að einfalda greiðsluleiðir
í rekstri heilbrigðisþjónustunn-
ar. Skipulögð verði rekstrarleg
ábyrgð einstakra deilda innan
sjúkrahúsa.
9. Heildaráætlun verði gerð um
líklega þróun og framtíðarhorfur
í heilbrigðis- og heilsufarsmál-
um.
Víðtækar rannsóknir
Jafnframt er lagt til að hafnar
verði víðtækar heilbrigðisþjónustu-
rannsóknir til að stuðla að bættri
ákvarðanatöku um skipulag og
rekstur heilsugæslu- og sjúkrahúss-
þjónustu. Rannsakað verði m.a.:
• Tengsl þjónustu utan og innan
sjúkrahúsa m.t.t. áhrifa á fram-
gang heilsuverndarmála,
• helstu tilefni innlagna í sjúkra-
hús og hvernig draga megi úr
innlögnum með bættri þjónustu
utan sjúkrahúsa,
• hvaða leiðir eru helst færar til
að draga úr löngum biðlistum á
ýmsar deildir sjúkrahúsanna,
s.s. bæklunardeilir,
• hvort draga megi úr kostnaði
við ákveðna þætti heilbrigðis-
þjónustu utan sjúkrahúsa með
því að nýta betur forvarnir og
heilsugæsluþjónustu, bæði á
sviði sérfræðiþjónustu og al-
mennra lækninga, þ.m.t. tann-
lækninga,
• fyrirkomulag og verðmyndun í
lyfjasölu með það að markmiði
að ná fram meiri hagkvæmni
og draga úr lyfjakestnað og
stemma stigu við lyfjanotkun,
• samanburður á rekstrarþáttum
sjúkrahúsa, þ.m.t. hvernig
dreifing launakostnaðar er inn-
byrðis milli heilbrigðisstétta
m.t.t. hagkvæmni í rekstri,
• hvernig samnýta megi sér-
hæfðan tækjabúnað sjúkrahúsa,
koma á bættri verkaskiptingu
milli sjúkrahúsa og bættu skipu-
lagi sjúkrahúsþjónustunnar í
landinu almennt.
Þróun heilbrigðismála
Á undanfömum áratugum hafa
útgjöld til heilbrigðismála vaxið
hröðum skrefum. Um 10% af vergri
þjóðarframleiðslu er nú varið til
þeirra mála.
Mikil uppbygging hefur átt sér
stað í sjúkrahúsaþjónustu og er
fjöldi sjúkrarúma hér á landi á
hvern íbúa með því hæsta sem ger-
ist, ef treysta má tölfræðilegum
upplýsingum og samanburðargildi
þeirra við sams konar erlendar upp-
lýsingar. Sama má segja um vist-
rými fyrir aldraða, þrátt fyrir langa
biðlista á stofnanir aldraðra eru
vistrými hér hlutfallslega fleiri en
gengur og gerist meðal nágranna-
eftirJón Steinar
Gunnlaugsson
Seðlabanki íslands hefur undan-
fama áratugi farið með ákvörðunar-
vald um vexti í landinu. M.a. hefur
bankanum verið falið að taka ákvarð-
anir um dráttarvexti, þ.e. vexti sem
skuldari þarf að greiða, eftir að skuld
er komin í vanskil.
Það er vægt til orða tekið að
segja, að ákvarðanir bankans um
þessi þýðingarmiklu efni hafa í gegn-
um tíðina tekizt hörmulega illa.
Lengst af voru þær þannig, að drátt-
arvextir voru ákveðnir alltof lágir.
Nægðu þeir þá hvergi nærri til þess
að bæta kröfuhafa verðrýmun kröfu
hans í verðbólgunni. Var áratugum
saman það „réttar“ástand ríkjandi,
að sá sem braut rétt á öðrum, með
því að vanefna peningaskuld, hagn-
aðist stórlega á vanefndinni.
Nú er öldin önnur. Eftir að verð-
bólga lækkaði og svonefndir raun-
vextir tóku að ríkja á lánamarkaði,
þjóða. Skýringa má m.a. leita í því
að hjá nágrannaþjóðunum hefur
meira verið lagt upp úr aðgerðum
til að koma í veg fyrir stofnanavist
svo sem með víðtækri heimilis-
hjúkrun og heimaþjónustu fyrir
aldraða. Hér vantar líka betra
skipulag á öldmnarþjónstu og sam-
ræmt mat á vistunarþörf á stofnun-
um.
Margt bendir einnig til þess að
fjármögnunarleiðir heilbrigðismála
stuðli ekki að hagkvæmni, en fjár-
mögnun heilbrigðismála er marg-
þætt og greiðsluleiðir fjölmargar.
Mikið vantar á að saman fari
ákvörðunarvald og stjórnunarleg og
fjárhagsleg ábyrgð.
Þá ber einnig að leggja áherslu
á það í þessu sambandi, að það
skipulag heilbrigðisþjónustu, sem
er Qárhagslega hagkvæmast, —
aukin heilsugæsla og forvarnir —
gefur einnig mestan ávinning í
heilsufarsefnum.
Þótt heilsugæslustöðvum hafi
víða verið komið á fót hefur vax-
andi hluti fjármagns til heilbrigðis-
mála eða um 75—80% mnnið í
rekstur sjúkrahúsaþjónustu. Meiri
áhersla hefur verið lögð á meðferð
sjúkdóma fremur en forvarnarstarf.
Á því sviði hefur ríkt hálfgert mátt-
leysi.
Auk þessa hefur kostnaður vegna
sérfræðiþjónustu vaxið gífurlega þó
talið sé að heimilislæknar geti sinnt
75—80% þeirra sem þurfa að leita
sér læknisaðstoðar.
Samkvæmt skýslu Þjóðhags-
stofnunar hafa heildarútgjöld til
heilbrigðismála tímabilið
1950—1980 rúmlega nífaldast mið-
að við fast verð.
Innlagnir í sjúkrahús hafa einnig
margfaldast. Innlagnir í öll sjúkra-
hús landsins höfðu fimmfaldast á
árinu 1982 frá því sem var á árinu
1952. Á sama tíma fjölgaði íbúum
hér á landi um 58%. Lyfjakostnaður
hefur meira en tvöfaldast á sl. 10
ámm og nema útgjöld almanna-
trygginga vegna lyfja yfir 1.000
milljónum króna. Þá er ótalinn hluti
sjúklinga í lyfjakostnaði, lyfjakostn-
aður sjúkrahúsa og lyf sem ekki
em lyfseðlaskyld. Tannlæknakostn-
aður hins opinbera hefur einnig
hafa ákvarðanir bankans um dráttar-
vextina hækkað upp úr öllu valdi.
Vom þeir t.d. mest allt stíðasta ár
27% ársvextir, meðan verðbólga er
talin hafa verið 12—14%. í þessu
hafa falizt ósiðlegar álögur á skuld-
ara þessara krafna.
Dæmi má taka: Krafa að fjárhæð
kr. 100.000 gjaldféll 1. apríl 1986
og var greidd 25. febrúar 1987. Þá
þurfti skuldarinn að greiða kr.
124.375 skv. ákvörðunum Seðla-
bankans um dráttarvexti. Ef sama
fjárhæð hefði þennan tíma verið
verðtryggð miðað við lánskjaravísi-
tölu og borið í ofanálag t.d. 8%
dráttarvexti, hefði skuldarinn þurft
að greiða kr. 119.937 eða kr. 4.438
minna en skv. ákvörðunum bankans.
Hér er um mikinn mismun að ræða
af ekki hærri fjárhæð.
Núna er verið að afgeiða á Al-
þingi fmmvarp til vaxtalaga þar sem
ríkjandi ástand á þessu sviði er sér-
staklega löghelgað, þ.m.t. ákvörðun-
arvald Seðlabankans eftir sömu
útreikningsaðferð og bankinn hefur
notað að undanfömu. Við meðferð á
Jóhanna Sigurðardóttir
„Árangursríkasta leið-
in er tvímælalaust
aukið forvarnarstarf
og heilsuvernd, sem er
hvorutveggja í senn
eina raunhæfa leiðin til
að tryggja betra heilsu-
far og meiri hag-
kvæmni í útgjöldum til
heilbrigðismála. Ný
heilbrigðisstefna felur
í sér nýja sókn til betra
mannlífs.“
aukist margfalt á undanförnum
ámm. T.d. hefur þessi kostnaður
vegna íbúa í Reykjavík fimm- til
sexfaldast frá árinu 1974.
Batnandi heilsufar?
Samfara þeirri þróun sem hér
hefur verið lýst hefur sú skoðun
verið ríkjandi að heilsufar Islend-
inga fari batnandi. Til gmndvallar
því em aðallega lagðar vaxandi
ævilíkur og minnkandi ungbarna-
dauði.
Uppbygging sjúkrahúsaþjón-
ustunnar og aukin umsvif og
útgjöld í heilbrigðisþjónustu þurfa
ekki að jafngilda betra heilsufari
þióðarinnar, þó nútíma læknavísindi
hafi haft þau áhrif að lengja líf
manna og lífslíkur þeirra sem
haldnir em langvinnum sjúkdóm-
um. Frekar má áætla að meiri
þjónustuþörf og mikill vöxtur heil-
brigðisþjónustunnar bendi til verra
heilsufars. Það er mat margra að
upplýsingar um heilsufarsmál séu
alls ónógar og því byggist skoðun
því framvarpi hafa verið kynntar
fyrir þingmönnum tillögur þess efnis
að í lögunum yrði efnislega kveðið á
um, að kröfur í vanskilum skyldu
annars vegar halda verðgildi sínu
miðað við sérstaka vísitölu og hins
vegar bera fasta vexti (t.d. 8%), sem
yrðu lögákveðnir. Slíkur háttur í lög-
um myndi á einfaldan hátt tryggja
sómasamlegt og traust réttarástand
á hvaða tíma sem er, þ.e. hvort sem
verðbólga er mikil eða lítil, vaxandi
eða minnkandi. Þessar tillögur hafa
hlotið stuðning víða, m.a. hjá fulltrú-
um Dómarafélags íslands, Lög-
mannafélags íslands og Lögfræð-
ingafélags íslands. Rennur flestum
félagsmönnum þessara félaga til
ri^a, hversu efnisréttur á þessu sviði
hefur gersamlega mislukkast, ýmist
þannig að sá hefur hagnazt sem brot-
ið hefur rétt á öðmm, eða þannig að
á hann em lagðar ósæmilegar álögur.
En valdamenn í Seðlabanka vilja
ekkert hlusta á þetta. Þeir hafa lagt
ofurþunga á að knýja sitt mál í gegn,
þannig að nú sýnist það ætla að tak-
ast. Alþingismenn virðast ætla sér
að viðhalda vitleysunni. Það mun þá
a.m.k. á næstunni gerast á kostnað
þeirra sem em svo ógæfusamir að
Himdruð milljóna
úr vasa skuldara
skv. frumvarpi til vaxtalaga?
um gott heilsufar íslendinga fremur
á ágiskunum en á niðurstöðum
beinna rannsókna um þau mál. Því
er það nauðsyn að auka upplýsinga-
söfnun varðandi alla þætti heil-
brigðismála og efla rannsóknir. Með
úrvinnslu skipulega safnaðra upp-
lýsinga gefst kostur á að meta
einstaka þætti og skipuleggja heil-
brigðisþjónustuna.
Því hefur verið haldið fram, m.a.
af landlækni, að beinn kostnaður
vegna heilsugæslu og sjúkrahús-
þjónustu sé mun minni en óbeinn
kostnaður. Er þar vitnað til niður-
stöðu rannsókna á Norðurlöndum
þar sem fram kemur að óbein út-
gjöld, þ.e. kostnaður vegna sjúk-
dóma og vanheilsu sem stafar af
fjarvistum úr vinnu vegna sjúk-
dóma, örorku og dauða fyrir aldur
fram, sé mun meiri en beinn kostn-
aður. Hið síðastnefnda hefur
víðtæka þýðingu í almennum þjóð-
félagsmálum.
Á það ber einnig að líta að öldmð-
um mun fara mjög fjölgandi á
_ næstu áratugum jafnframt því sem
allt bendir til að verulega muni
draga úr fólksfjölgun. í þessu felst
mikil fjölgun fólks á lífeyrisaldri í
hlutfalli við starfandi fólk. Áætla
má að nú séu 8,3 einstaklingar á
aldrinum 20—69 ára á móti hverjum
70 ára og eldri, en spár benda til
að eftir 50 ár verði aðeins 4,5
20—69 ára einstaklingar á móti
hveijum 70 ára og eldri. Ljóst er
því að hlutfallslega færri verða á
vinnumarkaðinum til að standa
undir auknum kröfum, þörf og út-
gjöldum til heilbrigðismála.
Sókn til betra mannlífs
Alþýðuflokkurinn telur að heil-
brigðisstefnu beri að marka í
samræmi við Jiau sjónarmið sem
áður var lýst. Árangursríkasta leið-
in er tvímælalaust aukið forvamar-
starf og heilsuvemd, sem er
hvomtveggja í senn eina raunhæfa
leiðin til að tryggja betra heilsufar
og meiri hagkvæmni í útgjöldum
til heilbrigðismála. Ný heilbrigðis-
stefna felur í sér nýja sókn til betra
mannlífs.
Það vill oft gleymast, að mark-
mið okkar er ekki einungis að veita
sem mesta þjónustu heldur einnig
og ekki síður að vinna að bættu
heilsufari. Það er ótvírætt eitt af
háleitustu markmiðum hvers þjóð-
félags að vinna að bættu heilsufari
þegna sinna í sem víðtækustum
skilningi.
Höfundur er einn af alþingis-
mönnum Alþýðuflokksins fyrir
Reykja víkurkjördæmi.
Jón Steinar Gunnlaugsson
geta ekki greitt skuldir sínar á rétt-
um gjalddöum. Og bankamir verða
sjálfsagt vel haldnir af dráttarvaxta-
tekjum sínum.
Ekki er gott að segja, hve miklir
hagsmunir em hér í húfí. Á síðasta
ári vom höfðuð rúmlega 17.000
skuldamál á bæjarþingi Reykjavíkur
einu. Og flestar vanskilaskuldir em
greiddar án málshöfðunar. Ætli
vaxtafmmvarpið leiði ekki til álaga
á vanskilaskuldara næsta árið, sem
nema nokkmm hundruðum milljóna
fram yfir það sem væri miðað við
skaplegar reglur svo sem þær, sem
um var getið? Kannski að þingmenn
telji að þarna séu bökin breiðust?
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.