Morgunblaðið - 07.03.1987, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. MARZ 1987
Kjötfjallið á
eyðimörkinni
„Landið mitt liggur í sárum.“ En má ekki blæða út
eftir Herdísi
Þorvaldsdóttur
Landið okkar er aðeins skuggi
af því sem áður var og mest vegna
gengdarlausrar ofbeitar. Gróður-
lendi landsins hefur aldrei verið
minna að flatarmáli en nú og þó
er fleira búfé í sumarhögum og
vetrarhögum en nokkru sinni fyrr.
Sauðfé hefur fækkað nokkuð en
hrossum fj'iilgað í staðinn. (Heim-
ild: Ingvi Þorsteinsson. Rit
Námsgagnastofnunnar.) Island er
svo illa farið eftir 1100 ára bú-
setu að fá lönd hafa goldið jafn
mikið afhroð, hvað eyðingu jarð-
vegs og gróður snertir. Frumor-
sökin er búsetan og óskynsamleg
nýting lands, segir Hákon Bjarna-
son í ritgerð um gróðureyðingu
og jarðvegsskemmdii-.
Þetta getur ekki
gengið lengur
Af 65.000 km2 af gróðurlendi
sem talið er að hafi verið á þessu
landi við upphaf landnáms eru
aðeins eftir 24.000 km2 . Áður
þakti birkiskógur 30.000 km 2 en
nú eru aðeins eftir 1.500 km 2og
'A af þeim, sem eftir eru, eni í
afturför. 1000 km2 af gróðurlendi
eyðist á árí hveiju.
Landgræðsian hefur unnið mik-
ið og gott starf og víða stöðvað
t.d. eyðileggingu af völdum sand-
foks, með friðun og sáningu
melgresis, einnig með því að girða
og friða stór svæði, bera á og sá
með ærnum tilkostnaði. Ennþá
vantar mikið á að öll uppblásturs-
svæðin hafi verið friðuð. Milli
1974-1980 var árlega sáð í 200
ha lands, þjóðargjiifin svokallaða,
en hún er sögð hafa verið upp
étin á fáum árum, því að fénu var
fjölgað jafnóðum og eitthvað fór
að gróa. Landgræðslan er stiiðugt
að veijast uppblæstri og ofbeit.
Skógi-ækt ríkisins hefur girt svæði
og gróðursett tré. Landsvirkjun
og Vegagerð ríkisins o.fl. sá og
græða.
• • #
Ortröðin á landinu
nægja, „lífsmarkaði" innan-
lands og utan.
Öll þessi ósköp af óþarfa
búfénaði er miklu meira en
landið þolir og ofbcit á flestum
svæðum og eyðilegging blasir
næstum alls staðar við.
Látum við skyn-
semina ráða?
Á öldum áður var það lífsnauð-
syn fyrir forfeður okkar að nýta
landið, sumar sem vetur. Þá var
ekkert annað til lífsviðurværis en
búskapui'. Auk þess varð að nýta
skóginn til eldiviðar, kolagerðar
og smíða og jafnvel brenna til
þess að afla slægju- og beitilanda
og við skógareyðinguna byijaði
eyðileggingin fyrir alvöru. For-
feðrum okkar má virða til vor-
kunnar að þeir sáu ekki afleiðing-
arnar fyrir og áttu ekki annarra
kosta völ. I dag með menntun
okkar og tækni sjáum við hvað
er að gerast. Við þurfum ekki að
ganga svo hart að landinu að það
bókstaflega eyðist upp undan fót-
unum á okkur. Hveiju ætlum við
stöðum hann komst, þó vonandi
sé hann of svartsýnn.
Hann segir að sauðkindin sé
að breyta landinu í eyðimörk.
Hann ályktar að ofbeit sé orsök
gróðureyðingarinnar, þar sem á
1100 árum hafi haglendi minnkað
Herdís Þorvaldsdóttir
í Mýrdal nær gróður hátt til fjalla, en hann er eins og götótt
flík, allur í henglum.
í stað þess að láta þau spretta
úr sér en afréttir í kring nagaðir
til skaða? Nú er sem ég heyri
sagt að bragðið verði ekki það
sama af kjötinu. En það er allt
of dýru verði keypt og í dag má
fá hvaða bragð sem óskað er með
kryddi og „marineringu".
Forréttindi
sauðkindarinnar
Ekki einu sinni svokölluðu frið-
lönd eða vernduð svæði eru laus
við fjárbeit nema nokkur ramm-
girt svæði og jafnvel þau eiga í
vök að veijast.
Til dæmis í Þórsmörk og jafn-
vel í Heiðmörkinni kvörtuðu
verðirnir yfir því að það væri
stundum klippt á girðingu til þess
að koma skepnunum inn fyrir. I
riti landbúnaðarráðuneytisins
segir að það sé ekki svigrúm við
núverandi markaðsaðstæður
nema fyrir 1.000 til 1.500 bændur
í sauðfjárrækt, miðað við að þeir
hafi fulla atvinnu og tekjur af
henni. í dag eru þeir 2.200 sem
hafa verulegan hluta tekna sinna
af sauðfjárbúskap. Það þarf með
öllum ráðum að hjálpa sauðfjár-
bændum til þess að finna aðra
möguleika til framleiðslu, því að
hvorki þeir eða við hin getum lif-
að góðu lífi í eyddu landi.
Feimnismál
Auðvitað koma fleiri þættir
landvernd við, svo sem mengun
og of mikill átroðningur og
keyrsla í vegleysum. Um þessa
þætti hefur oft og mikið verið
rætt sem betur fer. Það hefur oft
vakið undrun mína og annarra
að ofbeitin sem er lang alvarleg-
í Fnjóskadal. Margir halda að
landið eigi að vera svona.
að skila
okkar?
hendur afkomendum
Suður af Mývatnssveit bera fáein rofabörð í eyðimörkinni vott um þann gróður sem eitt sinn var.
Við höfum hvergi undan. Enn-
þá gengur á gróðurlendið. Tapið
er gífurlegt og þar að auki hefur
orðið mikil gróðurfarsbreyting og
rýrnun á því gróðurlendi sem eft-
ir stendur. (Rit Landbúnaðarráðu-
neytisins 1986.) Þegar jarðvegur-
inn er horfinn blasa við hraungijót
og berir melar. Þrátt fyrir þessar
staðreyndir voru á beit í sumar
rúmlega 2000.000 grasbíta. Hvert
hross étur á við 7 til 8 lambær.
Auk þess eru flest hross á vetrar-
beit, sem er mjög skaðlegt gróðri
og það hefur átt mikinn þátt í
gróðurskemmdum áður fyrr, að
fé var líka beitt á landið á vetrum.
Nú þurfum við ekki nema 400 til
470 þúsund fjár til þess að full-
nægja innanlandsneyslu. Fram-
leiðslan á síðasta ári var 12.200
tonn og bændur fengu fullt verð
fyrir 12.150 tonn, þó að
við þyrftum ekki nema rúmlega
helming af öllu þessu kjöti.
Umframframleiðslu er mjög
erfitt að losna við. Aðeins 35%
af heildsöluverði fæst fyrir út-
flutt kjöt. Og nú er verið að
tala um að fleygja 500 tonnum,
því sem eftir er af l'A árs.
gömlu kjöti sem er búið að
borga fyrir en er óhæft til
manneldis. Til dæmis mundu
40.000 í stað 80.000 hrossa
Ekki svipur hjá sjón
Horfið í kringum ykkur þegar
þið farið um landið og sjáið öll
sárin. Landið okkar er ekki nema
svipur hjá sjón frá því sem það
áður var. Það er hægt að fá hug-
boð um þau stakkaskipti sem
iandið hefur tekið með því að
skoða þau fáu svæði sem hafa
verið friðuð um fáa áratugi. Með
því að bera saman fijósemina og
gróskuna innan girðina og örtröð-
ina fyrir utan. Gróðurinn tekur
strax stakkaskiptum þar sem hon-
um er hlíft fyrir beit. Þar sem
sauðfé kemst ekki að, t.d. í ár-
gljúfrum og klettaskorum og
einnig í hólmum úti í ám er oft
skógur eða kjarr. En þar sem
hægt hefur verið að flytja fé út
í hólma eru þeir gjöreyddir af
skógi og kjarri.
Hlutlaust mat?
Þjóðveiji frá háskóla í Þýska-
landi skrifaði doktorsritgerð um
gróðurinn á Islandi 1983. Hann
ferðaðist hér um í 3 sumur og
gerði könnun á gróðurfarinu. Þar
sem hann hafði hvorki neinna
hagsmuna að gæta né tilfinninga-
semi gagnvart vandamálinu er
fróðlegt að vita að hvaða niður-
um rúmlega helming og eins og
nú stefni og með sama áfram-
haldi verði 50% af núverandi
gróðurlendi á mörkum eyðilegg-
ingar kringum árið 2000. Eftir
aðeins 13 ár. Auðvitað hafa eld-
gos og öskufall og veðurfars-
breytingar átt einhverja sök á
gróðureyðingunni, en fyrir land-
nám virðist gróðurinn alltaf hafa
getað náð jafnvægi aftur.
Er botninn suður
í Borgarfirði?
Það hlýtur að vera megin verk-
efni okkar, sem þolir enga bið,
að friða og rækta landið. Róttæk-
ar aðgerðir þola enga bið, eins
og ástandið er orðið á stórum
svæðum. Það er auðsjáanlega
óvinnandi verk að hafa undan
meðan 2000.000 grasbíta eru að
naga viðkvæman gróðurinn (og
þá ekki talinn nautpeningur með).
Það er eins og að hella vatni í
leka tunnu að sóa fé í upp-
græðslu, nema á rammgirtum
svæðum, helst með rafmagns-
girðingum. „Rányrkja lands er í
raun alvarlegri misgerð en ofveiði
á sjó. Ofveiddir fiskistofnar ná sér
oft á nokkrum árum, en áratugir
og jafnvel aldir geta liðið áður en
örfoka land grær aftur," segir í
riti landbúnaðarráðuneytisins
1986. Af öllum þessum niðurstöð-
um sérfræðinga í jarðfræði,
skógrækt og gróðurfræðum
sjáum við að það er friðun fyrst
og fremst sem er nauðsyn.
*
Oskadraumurinn
I framtíðardraumi sé ég fyrir
mér landið að gróa upp í friði,
með kjarrivöxnum fjallahlíðum.
Birkiskógur á láglendi með blá-
gresi hrútabeija- og blábeijalyngi
og brennisóley og ótal blómplönt-
um í skógarbotnum, grónar heiðar
með víðikjarri og lyngi. Mildara
og lygnara veður fylgdi gróðrin-
um. Sá búfénaður sem við þurfum
á að halda til innanlandsneyslu
væri á afmörkuðum girtum svæð-
um, sem væru nýtt af skynsemi
og þekkingu, því að auðvitað nær
engri átt að ala skepnur á okkar
viðkvæma gróðri handa útlend-
ingum í dýrafóður. Nú þegar er
til meira af ræktuðu landi en nýtt
er. Tún voru sum staðar ekki sleg-
in í sumar því að heyfengur hefur
verið meiri undanfarið ár en hægt
er að nýta. Hvers vegna ekki að
hafa skepnumar á þessum túnum
asti þátturinn er ekki nefnd á
nafn. Það er næstum því eins og
feimnismál 'öllum umræðum. Því
er eins farið þegar rætt er um
kjötijöllin, þá er næstum grátið
yfir því að ekki fáist markaður í
útlöndum fyrir kjötið, sem er þó
selt þar langt undir framleiðslu-
verði, en það er aldrei spurt að
því hvort landið þoli skepnurnar.
Einu svæðin sem eru í framför
fyrir utan girtu blettina eru þar
sem byggð hefur lagst niður eða
dregist mikið saman.
Kæru samlandar, eigum við
ekki að horfast í augu við vand-
ann og viðurkenna staðreyndir?
Eg skora á stjómmálamenn allra
flokka að taka höndum saman og
vinna að því að leysa vandann og
snúa vörn í sókn og byrja á al-
vöm uppgræðslu, eins fljott og
auðið er, það þolir enga bið. Flest
vandamál sem við emm að glíma
við í dag, a.m.k. í efnahagskerf-
inu, verða að smámálum við
hliðina á neyðarástandi landsins
sjálfs, gróðursins.
P.s. Allar tölur og heimildir um
ástandið á landinu, gróðureyðingu
og ofbeit em úr ritums sérfræð-
inga um þessi mál, flestar úr riti
landbúnaðarráðuneytisins um
landnýtingu 1986.