Morgunblaðið - 23.04.1987, Blaðsíða 18

18 C
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. APRÍL 1987
Gengnir íslenzkir stjómmálaflokkar:
Flokkar sem
fæðast og deyja
Umbúðir um menn fremur en málefni
Borgaraflokkur, Bandalag
jafnaðarmanna, Flokkur manns-
íns, Samtök um kvennalista og
Þjóðarflokkur, sem bætzt hafa
við hefðbundna framboðsflóru
íslenzkra stjómmála, eiga sér
forvera, sem risu úr sæ eins og
eyjar í eldgosi augnabliksins og
héldu velli tímabundið, en brotn-
uðu síðan í brimi timans og
reynslunnar — og heyra nú sög-
nnni til.
Af gengnum stjórninálaflokk-
um má nefna: Bændaflokkinn,
Lýðveldisflokkinn og Þjóðveldis-
flokkinn af mið- og hægriflokk-
um og Samtök fijálslyndra og
vinstri manna og Þjóðvarnar-
flokkinn vinstra megin við
miðjuna.
Bændaflokkurinn
Framsóknarflokkurinn, sem
stofnaður var 1916, klofnaði árið
1933, eftir mikinn ágreining innan
flokksins vegna stjómarsamstarfs
við Sjálfstæðisflokkinn. Meðan á
aukaþingi stóð þá um haustið var
tveimur þingmönnum flokksins,
Hannesi Jónssyni og Jóni Jónssyni
í Stóradal, vikið úr flokknum, þegar
þeir neituðu að styðja stjómar-
myndun með Alþýðuflokknum. Þá
sögðu sig úr flokkum þrír aðrir
þingmenn, þar á meðal Tryggvi
Þórhallsson, formaður þingflokks
framsóknarmanna.
Stofnuð vóm flokksfélög Bænda-
flokksins vítt og breitt um landið.
Flokkurinn bauð fram til þings
1934 og fékk þijá menn kjöma.
Einn þeirra gekk úr flokknum þeg-
ar árið 1935 og studdi ríkisstjóm
Hermanns Jónassonar.
Flokkurinn hafði kosningabanda-
lag við Sjálfstaeðisflokkinn 1937 og
hlaut tvö þingmenn kjöma. Hann
taldist starfandi til 1942. Fylgis-
menn hans hurfu siðan til Fram-
sóknarflokks og Sjálfstæðisflokks.
Lýðveldisflokkurinn
Lýðveldisflokkurinn, sem stofn-
aður var 1953, minnir um sumt á
Borgaraflokkinn. Hann var stofnað-
ur í marzmánuði, eins og Borgara-
flokkurinn, sótti fylgi sitt einkum
til Sjálfstæðisflokksins, eins og
Borgaraflokkurinn, og formaður
hans var stórkaupmaður eins og
formaður Borgaraflokksins nú.
Aðdragandinn að stoftiun þess-
ara tveggja flokka er hinsvegar
gjörólikur um flest.
Formaður Lýðveldisflokksins var
Óskar Norðmann, stórkaupmaður,
en varaformaður hans Gunnar Ein-
arsson, bókaútgefandi.
Flokkurinn, sem kallaði sig
„samtök fijálsra lq'ósenda", haslaði
sér völl á hægri væng íslenzkra
stjómmála. Hann bauð fram í þrem-
ur kjördæmum sama ár og hann
var stofnaður en fékk engann þing-
mann kjörinn.
Flokkurinn mun hafa starfað
formlega fram á árið 1955 en þá
var saga hans og málgagns hans,
Varðbergs, öU.
Samtök frjálslyndra og
vinstri manna
Samtök fijálslyndra og vinstri
manna vóm stofnuð árið 1969.
Forgöngu um stofnun flokksins
höfðu tveir þingmenn, sem sagt
höfðu skilið við Alþýðubandalagið,
Gils Guðmundsson, annar af
tveimur þingmönnum Þjóðvarn-
arflokks 1953.
Hannibal Valdimarsson og Bjöm
Jónsson. Félög ftjálslyndra og
vinstri manna vóm stofnuð um allt
land þetta sama ár.
Flokkurinn byggði á jafnaðar-
stefnu, að eigin sögn, og var
stofnaður til þess „að ijúfa hið
staðnaða flokkakerfí", svo sú boðun
er ekki ný af nál. Samkvæmt
stefnuskrá flokksins skyldi ísland
„standa utan hemaðarbandalaga".
Flokkurinn krafðist þjóðaratkvæðis
um aðild íslands að Nató.
Flokkurinn bauð fyrst fram í
sveitarstjómarkosningum 1970 og
fékk víða kjöma fulltrúa, m.a. í
Reykjavík. í kosningum til Alþingis
1971 fékk flokkurinn milli 9 — 10
þúsund atkvæði og 5 þingmenn
kjöma.
Flokkurinn átti aðild að vinstri
stjóm sem Ólafur Jóhannesson
myndaði 1971 og og hélt út í þijú
ár. í desember 1972 sagði Bjami
Guðnason sig úr þingflokki Sam-
takanna vegna óánægju með stefnu
ríkisstjómarinnar í efnhagsmálum.
Vorið 1974 sagði Bjöm Jónsson af
sér ráðherraembætti og hætti
stuðningi við stjómina, ásamt öðr-
um þingmönnum Samtakanna, að
Magnúsi Torfa Ólafssyni undan-
skyldum, sem hélt áfram ráðherra-
störfum.
Tryggvi Þórhallsson, fyrsti
formaður Bændaflokksins
1933-1935..
Samtökin höfðu samflot með Al-
þýðuflokknum í sveitarstjómar-
kosningum í mai 1974 en guldu
mikið afhroð. Eftir kosningamar
sagði Bjöm Jónsson sig úr Samtök-
unum og gekk til liðs við Alþýðu-
flokkinn.
í Alþingiskosningum í júní 1974
gekk hópur vinstri manna úr Fram-
sóknarflokknum (Möðruvallahreyf-
ingin — Ólafur Ragnar Grímsson)
og til liðs við Samtökin, sem töpuðu
miklu fylgi og fengu aðeins tvo
þingmenn kjöma.
Samökin störfuðu formlega fram
á árið 1976 en lognuðust síðan út
af.
Þjóðvamarflokkur
Islands
Þjóðvamarflokkurinn var stofn-
aður 1953. Hann fylgdi „sósíal-
demókratískri stefnu" og „barðist
gegn erlendri hersetu í landinu".
Formenn flokksins vóru Valdimar
Jóhannsson 1953—1959 og Bjami
Arason 1959—1963.
Flokkurinn bauð fram bæði til
sveitarstjóma-og Alþingis. Fék tvo
alþingismenn kjöma 1953 en missti
þá í kosningum 1956. Þjóðvamar-
flokkurinn hafði samflot með
Alþýðubandalagi 1963. Annar af
tveim þingmönnum Þjóðvamar-
fíokks, Gils Guðmundsson, sat síðan
um skeið á Alþingi sem þingmaður
Alþýðubandalags.
Þjóðvamarflokkurinn mun ekki
hafa starfað formlega eftir 1963.
Flokkur
þj óðveldismanna
Flokkur Þjóðveldismanna var
stofnaður 1942 og tók þátt í kosn-
ingum til Alþingis það sama ár.
„Stofnendur vóru einkum óánægðir
fylgismenn Sjálfstæðisflokks", seg-
ir í íslandssögu Einars Laxness,
sem m.a. er stuðst við í þessari
samantekt. Flokkurinn vildi
Hannibal Valdimarsson, formað-
ur Samtaka og vinstri manna
1969-1974.
„hnekkja flokksræði", „færa vald
og fjárráð til landshluta" og „færa
stjómkerfí ríkisins til óbrotnara og
kostnaðarminna horfs". Flokkurinn
lagði og áherzlu á breytta stjóm-
skipan, m.a. að þjóðkjörinn þjóð-
höfðingi skipaði ríkisstjóm án
íhlutunar Alþingis.
Flokkurinn bauð fram f
Reykjavík við tvennar Alþingis-
kosningar 1942 en fékk engan
þingmann kjörinn. Bjami Bjama-
son, lögfræðingur, var efstur á lista
flokksins í fyrri kosningunum og
Ámi Jónsson frá Múla í þeim síðari.
Hann mun hafa starfað um tveggja
ára bil.
Bandalag
jaf naðarmanna
Máske er rétt að telja Bandalag
jafnaðarmanna, sem fékk fjóra
þingmenn kjöma 1983, til genginna
stjómmálaflokka, þar eð þingmenn
þess hafa nú flutt pólitískt sveit-
festi sitt til annarra stjómmála-
flokka.
Það þykir samt sem áður ekki
við hæfí, þar eð flokkurinn stendur
fyrir framboði í tveimur kjördæm-
um við í hönd farandi Alþingiskosn-
ingar.
Skoðanakannanir mæla flokkn-
um það lítið fylgi að hér er nánast
um málamyndaframboð að ræða.
Allt á eina bókina lært
Af framangreindu má sjá að
tímabundin sérframboð, til hliðar
við hefðbundna „fjórflokka"
íslenzkra stjómmála, eru engin nýj-
ung, þó nú keyri máske um þver-
bak.
Framboðsflokkar fæðast, fá
stundum óskabyr í einum, jafnvel
í tvennum kosningum, en sofna
síðan svefninum langa. Ástæðan
er máske sú að þessir dægurflokkar
hafa verið umbúðir utan um menn
frekar en málefni, þ.e.a.s. hafa
engu bætt, sem lífslíkur hefur, við
þær stjómmálastefnur, þá vakosti,
sem fyrir eru í Alþýðuflokki, Al-
þýðubandalagi, Framsóknarflokki
og Sjálfstæðisflokki.
Allir hefðbundnir íslenzkir stjóm-
málaflokkar hafa sætt tímabundn-
um áfóllum, mismiklum, þegar
nýjum „tækifærisflokkum" hefur
skotið upp.
Alþýðuflokkur klofnaði 1930,
1938 og 1956, þegar Kommúnista-
flokkur íslands, Sósíalistaflokkur
og loks Alþýðbandalag urðu til.
Alþýðubandalag léði lið til Fijáls-
lyndra og vinstri manna, Þjóðvam-
arflokks og nú Samtaka um
kvennalista. Framsóknarflokkur til
Bændaflokks og raunar fleiri
flokka. Og Sjálfstæðisflokkur til
dægurflugna hægra megin við
miðju. Og síðan breiðir tíminn og
sagan værðarvoð sína yfír atburða-
rásina. Að smágosunum loknum
grær yflr hraunbleðlana á til þess
að gera skömmum tíma.
Framboðsflóran nú kann hins-
vegar að leiða til þess að stjómar-
myndun eftir kosningar reynizt
erflð, jafnvel ógerlegl Fjölflokka-
stjómir hafa og undantekningar-
laust reynzt skammlífar og
vanhæfar. Hugsanlega verður ein
slík talin upp úr kjörkössunum að-
faramótt komandi sunnudags? Eða
fáum við máske haustkosningar,
ef okkur tekst ekki að hanna kosn-
ingaúrslit þann veg að gagnist
okkur til einhverrar frambúðar,
þegar við göngum að kjörborði á
laugardaginn kemur?
sf.
Akranes:
Einingahús flutt
út til Grænlands
Bjartsýnn á framhaldið, sagði Stefán
Teitsson framkvæmdastjóri
TRÉSMIÐJAN Akur hf. á Akra-
nesi hefur hafið útflutning á
einingahúsum til Grænlands og
fór fyrsta húsið áleiðis með skipi
16 mars sl.
Stefán Teitsson framkvæmdastjóri
Trésmiðjunnar Akurs hf. sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að búið væri
að vinna að því að koma framleiðslu
þeirra á einingahúsum á markað í
Grænlandi í rúmt ár og hefðu þeir
látið sérteikna hús fyrir þann mark-
að, enda gerðar meiri kröfur um
bæði vindálag og burðarálag en hér
á landi og eins væru byggingarkröf-
ur mismunandi eftir byggðarlögum.
Stefán sagði að þeir hefðu sent
fyrsta húsið til Qaqortoq á Græn-
landi 16 mars sl._ og yrði því húsi
skilað fullbúnu. 1 næstu ferð til
Grænlands um miðjan maí fara síðan
Morgunblaðið/JG
Einingahús af sömu gerð og Trésmiðjan Akur hf. á Akranesi hefur
selt til Grænlands.
innréttingar og eins iðnaðarmenn til
að setja húsið upp og ljúka frágangi
þess. Það virðist vera mikill spenn-
ingur fyrir uppsetningu þessa húss,
enda mikill áhugi hjá Grænlending-
um fyrir því að versla við íslendinga.
Nokkrar umsóknir um hús bíða af-
greiðslu hjá okkur og töluvert mikið
hefur verið spurt um hús og húsa-
gerðir, sagði Stefán og kvaðst
bjartsýnn á framhaldið.
Hjá Trésmiðjunni Akri hf. starfa
nú um 30 manns og eru næg verk-
efni fyrir hendi. Stefán Teitsson
sagði að flest þeirra verkefni væru
nú utan Akraness við byggingar á
einingahúsum og sumarbústöðum
víðsvegar um landið. Um 20% af
starfsemi Akurs hf er bygging ein-
ingahúsa. Aðspurður um stöðu
byggingariðnaðarins á Akranesi
svaraði Stefán að á Akranesi væri
uppgangur og mikil vinna og hann
væri bjartsýnn á að byggingariðnað-
urinn næði sér á strik á Akranesi
að nýju eftir tveggja ára lægð. Nýja
húsnæðislánakerfið er að komast í
gang og íbúðaverð á Akranesi hefur
snarhækkað og því getum við litið
bjartsýnir til framtíðarinnar, sagði
Stefán Teitsson að lokum.
- JG