Morgunblaðið - 23.04.1987, Blaðsíða 44

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. APRÍL 1987
44 C
Afmæliskveðja:
Signrður Bjömsson
Kvískerjum - sjötugur
Góður vinur minn, Sigurður
Bjömsson bóndi og fræðimaður á
KvÍ8kerjum, fyllir nú sjöunda ára-
tuginn, en hann er fæddur 24. apríl
1917.
Stungið hefur verið niður penna
af minna tilefni.
Sigurður er sonur hjónanna
Bjöms Pálssonar og Þrúðar Ara-
dóttur. Þau áttu heimili sitt og bú
á Kvískerjum ásamt bömum sínum,
átta að tölu. Sigurður er sjötti í
-aldursröð. Enn lifa sex.
Á Kviskeijum hefur Sigurður
dvalist og starfað öll sín ár, fengist
við hefðbundinn búskap svo og unn-
ið við jarðræktarstörf með stórvirk-
um vinnuvélum, einkum eftir 1950.
Sigurður heftir verið dijúgvirkur
á félagsmálaakrinum og sýnist ekk-
ert lát þar á. Jafnframt hefur hann
fengist við margskonar fræðagrúsk
og m.a. skrifað allmikið, einkum
hin síðari ár. Má þar nafna: Ritgerð
ailmikla um Öræfasveit í Byggða-
sögu Austur-Skaftafellssýslu 1976
og Árbók Ferðafélagsins 1979, er
þá fjallaði að mestu um Öræfasveit-
ina. Hann á margar og merkar
greinar í héraðsritunum Skaftfell-
**ingi og Goðasteini. Sitthvað á
Sigurður í frumdrögum og annað
komið í handrit, jafnvel efni í heil
rit. Er þess að vænta að ýmislegt
úr þeim fræðabanka birtist, og sumt
raunar þegar í burðarliðnum.
Heimilið á Kvískeijum er vel
þekkt bæði innanlands og meðal
erlendra fræði- og vísindamanna,
er sótt hafa þá bræður heim. Á
þessu alþýðuheimili er að fínna
óvenjulega fróðleiksmenn, svo að
kunnátta þeirra jafnast á ýmsum
sviðum við það sem numið verður
í háskólum eða fínna má í ritum
sérfræðinga og virtra doktora.
Fræði þeirra Kvískeijabræðra eru
einkum náttúruvísindi. Má nefna
jarðfræði, jöklafræði margskonar,
kunnáttu í dýrafræði, þar undir
skordýr, fíðrildi, fuglar o.fl., einnig
grasafræði. Þeir eru og sumir ágæt-
Það var um verslunarmannahelgi
1965. Sumarmóti bindindismanna,
sem þá var haldið í Húsafellsskógi,
var farsællega lokið. Fjölmenni
hafði verið mikið, veðrið ekki allan
tímann eins og best varð á kosið,
en flestir kvöddu þó staðinn á
mánudegi með góðar minningar um
skemmtilega og vel heppnaða helgi.
Upp úr hádegi voru flestir farnir
nema þeir, sem voru í mótsstjóm
og aðstoðarmenn þeirra. Og nú var
komið dásamlegt veður. Ágústsólin
hellti ylgeislum sínum yfír skóginn
og fjöllin og jöklana og skrýddi allt
umhverfíð þeirri fegurð, sem engin
orð fá lýst.
" ' Undirritaður var einn á rölti um
mótssvæðið og naut í ríkum mæli
síðsumarsdýrðarinnar, þegar hann
allt í einu heyrði nafn sitt nefnt og
kallað var á hann. í svolítilli brekku
skammt frá sátu tvær konur og
tveir karlar umhverfis dúk, sem
breiddur hafði verið á jörðina. Þetta
voru greinilega tvenn hjón sem voru
að borða hádegismatinn áður en
haldið var heim á leið. Manninn sem
kallaði á mig kannaðist ég við. Það
var Ari Gíslason, ættfræðingur og
kennari á Akranesi. Hann hafði
^-nokkrum sinnum heimsótt mig og
fengið að grúska í kirkjubókunum
hjá mér. Með honum var kona hans,
Helga Helgadóttir, og hin hjónin
kynnti Ari einnig fyrir mér. Það
voru hjónin Óðinn Geirdal skrif-
stofustjóri hjá Rafveitunni á
Akranesi og Guðrún Geirdal.
Þessi tvenn hjón tóku mér með
Ttostum og kynjum og buðu mér
ir tungumálamenn og með þeim
lykli ná þeir sambandi við erlenda
vísindamenn, þeim til undrunar og
fróðleiks en heimamönnum einkum
til ánægju. Ekki hafa Kvískeija-
menn vermt skólabekki, heldur hafa
þeir nálgast fræðin einir og sjálfir,
með lestri góðra bóka einkum. Þeir
hafa og hlustað grannt eftir máli
vina og viðmælenda. Vísindamenn
hafa oft gist þá, svo sem fýrr grein-
ir. Safnað hefur verið skordýrum,
plöntum og steinum og allt hagan-
lega og vísindalega flokkað og
uppsett.
Trúi ég að hver þeirra bræðra
eigi sitt kjörsvið þó þeir séu víða
heima. Áfmælisbamið, Sigurður
Bjömsson, er prýðisvel að sér um
ijölmargt á sviði sagnfræði og þjóð-
fræða. Hann kann og vel skil á
jökla- og jarðfræði. Það hefur verið
atorku- og fróðleiksfólk, hjónin
Bjöm og Þrúður á Kvískeijum, um
það bera böm þeirra gleggst vitni.
Má og víða lesa vitnisburði ágætra
manna um þetta einstaka heimili
og því læt ég staðar numið í þeim
sálmum.
Vil ég nú sérstaklega fjalla um
vin minn Sigurð Bjömsson. Það er
stórt orð, vinur, ekki síst þegar
mælt er um Öræfíng, en það fólk
er ekki gefið fyrir orðaræður í há-
stigi, er hógvært og í orðum prútt.
Sigurður er dæmigerður Öræfíng-
ur, en það orð er sæmdarheiti í
mínum huga. Leyfí ég mér svo að
mæla af nánum og alllöngum kynn-
um við fólk í Öræfasveit. Sigurður
Bjömsson er maður snyrtilegur og
hlýr, og sérlega prúður í allri fram-
göngu. Árin ber hann óvenjuvel, er
unglegur og kvikur á fæti. Maður-
inn hefur óvenju gott við sig, er
hógvær, en þó ræðinn, prúður en
glaðsinna, félagi góður og kann vel
að meta jafnt alvarlegar orðaræður
sem hið skoplega í tilverunni. Hann
er sanngjam en fylginn sér í mál-
flutningi, fer ekki með neitt
ógmndað eða vafasamt. Hann tekur
þegar í stað til snæðings með sér,
sem var þakksamlega þegið. Þegar
leiðir skildu, þá var mér ljóst, að
ég hafði eignast vini.
Síðar hlotnaðist mér sú gæfa að
eignast þessa vini mína að sóknar-
bömum og samstarfsfólki í Góð-
templarareglunni á Akranesi.
Strax við fyrstu samfundi varð
mér starsýnt á Óðin Geirdal. Ég
man hvað hann var léttur í hreyf-
ingum og kvikur í spori. Og svo var
hann líka svo ljúfur í viðmóti, glað-
vær, broshýr og þýður í lund.
Þannig kom Óðinn mér fyrir sjónir
í fyrsta sinn og slíkan hefí ég reynt
hann æ síðan. Árin hafa auðvitað
færst yfír hann eins og lögmál
lífsins gerir ráð fyrir. En hann hef-
ir breyst alveg ótrúlega lítið, þó að
nú hafi hann á morgun lagt 80 ár
sér að baki.
Óðinn Geirdal er fæddur að
Húsavík við Skjálfanda hinn 24.
apríl 1907. Foreldrar hans vom
hjónin Steinólfur Eyjólfsson, er tók
sér ættamafnið Geirdal því hann
var fæddur í Gilsfjarðarmúla í
Geiradal í A-Barðastrandarsýslu,
og Hólmfríður Petrea Sigurgeirs-
dóttir frá Húsavík. Steinólfur
stundaði m.a. húsbyggingar auk
ýmissa fleiri starfa.
Þau hjónin eignuðust 10 böm og
komust 8 þeirra til fullorðinsára.
Það þótti nýstárlegt á þeim ámm
að velja öllum bömum sínum nöfn
úr norrænu goðafræðinni. En böm
Steinólfs og Hólmfríðar hlutu nöfn-
in Bragi, Saga, Óðinn, Edda, Gefn,
Freyr, Freyja og Iðunn. Árið 1908
andmælum með jafnaðargeði, en
lætur hlut sinn trauðla. Sigurður
kafar djúpt í málin, leitar sannleik-
ans, en fellst þó ávallt á raunhæfar
lausnir. Honum væri ekkert fjær
en flytja sýndartillögur. Þeim störf-
um sem Sigurði hafa verið falin,
og þau em ijölmörg, jafnt fyrir
hrepp sem sýslufélag, hefur hann
sinnt af kostgæfni og ósérhlífni,
unnið að félags- og menningarmál-
um markvisst og með rökhyggju
og jafnaðargeði Öræfíngsins.
Er ég fyrst kom að Kvískeijum
taldi ég eftirfarandi einkennandi
fyrir heimilisfólk: Kurteisi, snyrti-
mennsku, hagsýni, nýtni, svo og
vel gmndaða hugsun framsetta á
lýtalausri íslensku.
Um Sigurð má segja að hann sé
jafnt fræðimaðurinn sem beitir stíl-
vopni sínu í fristundum og grúskar
í sal Landsbókasafnsins og hinn
íslenski bóndi er gengur til skepnu-
hirðinga, að heyvinnu, svo og
ræktunarmaðurinn er byltir jarð-
vegi til að skapa ræktunarland,
jafnvel úr svörtum eyðisandi. Ég
hef séð Sigurð að verki við endur-
bætur á torfkirlqunni á Hofí í
Öræfum, einhveiju fegursta guðs-
húsi á íslandi. Fimlega tyrfði hann
fluttist íjölskyldan til Grímseyjar.
Þar ólst Oðinn upp og átti þar heim-
ili til 25 ára aldurs. Hann og þau
systkini öll ólust upp við venjuleg
störf til sjós og lands, auk þess sem
Óðinn fór að stunda bjargsig 13
ára gamall.
Það kom snemma í ljós að Óðinn
var vel gefínn og hneigður til bók-
legs náms. Því varð það að ráði,
að hann hóf nám við Gagnfræða-
skólann á Akureyri og lauk þaðan
gagnfræðaprófí vorið 1928. Seint á
árinu 1932 fór hann á vertíð til
Akraness. Segja má að sú ferð
hafí orðið örlagavaldur í lífí hans.
Árið 1933 var hann landmaður á
m.b. Sæfara og urðu tekjumar á
vertíðinni kr. 1.038,00, sem þótti
mjög gott. Það var þó ekki aðalat-
riðið, heldur hitt að á Akranesi
þelq'una á húsi þessu, þar sem hann
hefur þjónað, jafnt sem sóknar-
nefndarmaður og meðhjálpari um
árabil.
Sigurður hefur tvívegis komist í
slíkar mannraunir að fáir hefðu úr
komist, og það án þess að bíða tjón
á líkama eða sál. Hið fyrra sinnið,
aðeins 19 ára gamall, lenti hann í
snjóflóði og skorðaðist ofan í jök-
ulgjótu. Þar mátti hann sig lítt
hræra á annan sólarhring, en söng
sér til hressingar, m.a. sálma og á
þann óm runnu björgunarmenn
hans. Hið síðara sinnið varð Sigurð-
ur að bijótast til lands út bifreið
sem hafði lent í farvegi ólgandi jök-
ulelfar í miklum vexti og eftir þá
þrekraun að ganga til bæjar, all-
langan veg. Þetta tókst og þar með
mannbjörg frá flaki bflsins.
Á sviði félagsmála fyrir Austur-
Skaftafellssýslu kynntist ég Sigurði
Bjömssjmi og lærði að meta eðlis-
kosti hans. Sigurður settist í
sýslunefnd fyrir Hofshrepp 1964
og á þar enn sæti. Það völdust
ekki til setu í sýslunefnd aðrir en
hæfustu menn í hveiju byggðar-
lagi. Að minnsta kosti verður um
þá sagt að þeir hafí verið fremstir
á meðal jafningja. Eftir að ég fór
að vinna með sýslunefnd Austur-
Skaftafellssýslu 1974, og síðar sem
oddviti nefndarinnar 1977—1986,
hefur mér fundist að þá fyrst hafí
ég kynnst vitmm mönnum og góð-
gjömum, á akri félags-, líknar- og
menningarmála. Sigurður var að
ýmsu leyti mestur alvömmaður í
þessum sjö manna hópi, og hafði
skoðun á öllum málum. Sáust aldr-
ei á honum svipbrigði vandlætingar
né óþolinmæði, þó ég og nokkrir
áðrir leyfðum okkur glannalegt tal,
og hjuggum á stundum stórt. Það
var þá í hæsta máta að blessaður
drengurinn kímdi eilítið og velti ef
til vill vöngum. Þó djarft væri siglt
náðist ávallt samstaða um endan-
lega mótun tillagna. Sigurður
Bjömsson var á þessum vettvangi
enginn úrtölumaður og fylgdi heils-
hugar og af festu góðum málum á
vegum sýslunefnar.
Sigurður átti sæti í þrem virkum
nefndum sýslufélagsins: 1. Ritnefnd
Skaftfellings, sýslurit, 2. Náttúm-
vemdamefnd, 3. Héraðsslqala-
safnsnefnd.
í þeim fyrst töldu áttum við sam-
starf ásamt Benedikt á Hvalnesi.
kynntist hann ungri stúlku, Guð-
rúnu Jónsdóttur, sem vann í búð
föður síns, Jóns Jónssonar kaup-
manns og bónda. Hann var ættaður
af Vatnsleysuströnd. Kona hans var
Guðbjörg Einarsdóttir, ættuð af
Akranesi. Jón hafði keypt jörðina
Bekansstaði í Skilmannahreppi og
réðst Óðinn til hans sem kaupamað-'
ur. En þá hafði hann opinberað
trúlofun sína með Guðrúnu á Jóns-
messunni.
Óðinn hefur jafnan verið félags-
lyndur maður og komið víða við á
vettvangi félagsmála. Um þessar
mundir komst hann í kynni við
fyrsta félagið á Akranesi, Knatt-
spymufélagið Kára og gekk í það
þetta sama ár. Fljótlega varð hann
formaður þess og gegndi því emb-
ætti samfleytt í 17 ár. í því
sambandi má geta þess, að hann
var fararstjóri í fyrstu keppnisferð
KA og Kára til útlanda, Noregs og
Danmerkur 1952.
Hinn 11. nóvember 1933 gekk
Óðinn að eiga Guðrúnu unnustu
sína. Þau hafa búið á Akranesi alla
sína samleiðartíð, lengst af á Vest-
urgötu 98, í einstaklega farsælu og
hamingjuríku hjónabandi.
Á Akranesi stundaði Óðinn fyrst
verslunarstörf. Gekk hann inn í
verslun Jóns tengdaföður síns.
Síðar seldi hann verslunina og gerð-
ist skrifstofumaður, fyrst hjá Jóni
Sigmundssyni, hreppsnefndarodd-
vita, um 10 ára skeið. Hjá Fiskiver
hf. var hann í önnur 10 ár og loks
var hann svo skrifstofustjóri hjá
Rafveitu Akraness í 21 ár. Öll sín
störf vann hann af smekkvísi, dugn-
aði og samviskusemi. Traustari og
áreiðanlegri starfsmaður en Óðinn
Geirdal hygg ég vandfundinn.
Frístundir sínar helgaði Óðinn
félagsmálastörfum. Störf hans með
Knattspymufélaginu Kára hafa
Það var gott og urnffam allt bráð-
skemmtilegt að starfa með þeim
félögum, öðlingar báðir, en þó afar
ólíkir um flest. Ekki lætur Sigurður
deigan síga á þessum vettvangi, og
tók á síðasta ári að sér formennsku
bæði í ritnefnd og náttúruvemdar-
nefnd. Gerði hann þar yngri
mönnum skömm til. Nei, hann Sig-
urður á Kvískeijum er maður
ósérhlífínn og vanur að leggja mik-
ið af mörkum hávaðalaust.
Merkileg félagsleg fyrirbæri í
Austur-Skaftafellssýslu eru svo
nefndir bændafundir, sem haldnir
hafa verið reglulega frá 1950, oft-
ast í janúar—febrúarmánuði. Fundi
þessa sitja fulltrúar allra hreppa,
svo og ýmsir er starfa í almanna-
þágu. Þingmenn Austurlands láta
sig ógjaman vanta til þessara
funda. Þama em rædd fjölmörg
samfélagsmál og stefnan mótuð. Á
þessari samkomu hefur Sigurður
setið alla tíð og verið tillögugóður.
Öræfíngar em miklir samvinnu-
menn, þeir skilja gildi samvinnufé-
lagsskaparins ef til vill betur en
flestir aðrir, og þar koma m.a. til
aðstæður og einangmn fyrr á tíð.
Félagsþroski þessa fólks er athygl-
isverður. Á þessum vettvangi hefur
Sigurður verið einlægur og traustur
liðsmaður. Auk alls þessa hefur
Sigurður sl. 20 ár verið formaður
Búnaðarfélags Hofshrepps. Já,
margt er starfíð. Það er góður skóli
og mikil gæfa að kynnast fólki eins
og Sigurði á Kvískeijum. Fyrir það
þakka ég í bráð og lengd.
„Akademían" á Kvískeijum er
vitni um það sem er að hverfa úr
íslensku þjóðlífí. Það fólk sem nam
í „háskóla baðstofunnar" er senn á
fömm — og því miður koma engir
í þess stað. Vonandi höfum við, sem
nokkm emm yngri, en fengum að
kynnast þessari þjóðmenningu, orð-
ið fyrir nægum áhrifum til að hafa
raunhæfara mat á tilveru lands og
lýðs, svo og nokkra viðleitni til að
láta ekki merkið falla.
Ég þakka Sigurði á Kvískeijum
einstæð kynni og veit að böndin
rofna ekki. Megi þjóðin enn um
langan tíma njóta starfa Sigurðar
og hann hverrar stundar komandi
daga.
Kærar kveðjur frá okkur Ing-
unni.
Hvolsvelli um páska 1987,
Friðjón Guðröðarson
þegar verið nefnd. Þá gerðist hann
stofnandi Taflfélags Akraness hinn
20. október 1933 og var formaður
þess fyrstu árin. Auk þess átti hann
sæti í stjóm og gegndi á stundum
formennsku í eftirtöldum félögum:
Skauta- og skíðafélagi Akraness,
Leikfélagi Akraness, Karlakór
Akraness, Karlakómum Svönum,
Sjálfstæðisfélagi Akraness, stúk-
unni Akurblóm nr. 3 og þar hefir
hann lengi gegnt embætti umboðs-
manns stórtemplars. Þá var hann
um langt skeið gæslumaður bama-
stúkunnar Stjaman nr. 103, stofn-
andi og formaður Akranesdeildar
Bindindisfélags ökumanna. í niður-
jöfnunamefnd Akraneskaupstaðar
starfaði Óðinn í 20 ár. Ennfremur
í áfengisvamamefnd og bama-
vemdamefnd Akraness. Þá var
hann meðal stofnenda Tryggingafé-
lagsins Ábyrgð hf. og ritari þar frá
stofnun þess um 20 ára skeið. Hann
var meðal stofnenda íþróttabanda-
lags Akraness. Um fjölda ára var
hann í sambandsráði ISÍ. Fyrir þau
störf var hann sæmdur þjónustu-
merki og heiðursmerki ÍSI á 50 ára
afmæli sínu. Knattspymufélagið
Kári gerði hann að heiðursfélaga
ÍA og sæmdi hann gullmerki sínu.
Meðal stofnenda Golfklúbbsins
Leynir á Akranesi var Óðinn og
golfíþróttina stundar hann af kappi
enn í dag. Þar var hann gerður að
heiðursfélaga á 70 ára afmæli sínu.
Einnig er hann heiðursfélagi í Stór-
stúku íslands IOGT. Og að lokum
má geta þess, að Óðinn var meðal
stofnenda Oddfellowstúkunnar no.
8, Egill IOOF á Akranesi. Þar hef-
ir hann verið virkur og traustur
starfsbróðir fram til þessa dags.
Þau hjónin Óðinn og Guðrún
eignuðust 2 böm. Þau heita Dröfn,
fædd 30. maí 1934. Hún er búsett
í Noregi, gift Severin Lavik, héraðs-
Afmæliskveðj a:
Óðinn S. Geirdal