Morgunblaðið - 23.04.1987, Blaðsíða 46

46 C
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. APRÍL 1987
Læmm af reynslimni
fyrir framtíðina
eftirBaldur
Pétursson
Nú loksins hefur unnist einhver
mesti sigur í baráttunni við verð-
bóiguna sem unnist hefur síðastliðin
15 ár. Það er því stórum áfanga
náð.
Frá 1971—1983 hefur ríkt hér á
landi óðaverðbólga að meðaltali
40% á ári á sama tíma og verðbólga
í OECD-ríkjum er að meðaltaii tæp
9%. Verðbólga á þessu tímabili hef-
ur því verið að meðaltali 5 sinnum
meiri hér á landi en í okkar sam-
keppnislöndum. Óbætanlegt tjón
hefur af þessu hlotist fyrir atvinnu-
vegina, verðmætasköpunina og því
lífskjörin í þessu landi. Hvað ætli
verðmætasköpun atvinnulífsins
hefði getað verið mörgum prósent-
um meiri og þá um leið kaupmáttur
iaunafólks ef hér á landi hefði ekki
verið sú óstjóm sem varð á þessu
tímabili?
Tímamót
Nú eru meiri tímamót í íslensku
atvinnulífí en fólk gerir sér grein
fyrir. Þegar loks hefur tekist að
ráða niðurlögum verðbólgunnar
geta starfsfólk og stjómendur fyr-
irtækja loks farið að sinna
uppbyggingu og aukinni verð-
mætasköpun, í stað þess að vera
upptekið af skammtímaúrlausnum
verðbólgumála eins og var meðan
verðbólgan geisaði.
Það er lífsnauðsynlegt að
starfsskilyrði atvinnulífsins verði
sambærileg og erlendis gerist m.
t.t. verðbólgu og efnahagsástands
ef mögulegt á að vera að vinna
frekar upp það tjón sem varð af
verðbólgunni á seinasta áratug.
Það er jafnffamt nauðsynlegt ef
mögulegt á að vera að standast
sífellt harðnandi erlenda sam-
keppni og skapa þannig aukin
verðmæti.
Ef verðbólgan fer aftur af stað
má gera ráð fyrir að uppbygging
og nýsköpun í atvinnulífi verði
óframkvæmanleg og fyrirtæki
verði mun fyrr gjaldþrota en áður
var á verðbólgutímum vegna mun
harðari samkeppni en áður var,
auk þess sem núverandi ávinningi
væri fómað. Þetta em þau tíma-
mót sem við stöndum á.
Ríkisútgjöld
í baráttunni við verðbólguna hér
á landi og erlendis hefur skipt
miklu hvemig ríkisútgjöldum hef-
ur verið háttað á viðkomandi
tímabili, þ.e. hvort þau hafa farið
vaxandi eða minnkandi miðað við
verðmætasköpun þjóðfélagsins,
þ.e. landsframleiðslu. Hafí ríkisút-
gjöld aukist hraðar í prósentum
en verðmætasköpunin, þ.e. lands-
framleiðsla, hefur slíkt ævinlega
leitt til aukinnar skattheimtu á
einstaklinga og fyrirtæki, eða til
aukinnar erlendrar lántöku með
afleiðingum aukinnar verðbólgu
og ókyrrðar í efnahagslífi og á
vinnumarkaði. Þetta hefur síðan
leitt til verri lífskjara.
Ennfremur er þess að geta að
- aukin ríkisútgjöld umfram aukn-
ingu á verðmætasköpun, þ.e.
landsframleiðslu, er í raun ekkert
annað en skuldsetning á hendur
framtíðinni, þar sem útgjöld um-
fram tekjur leiða einungis til
skuldsetningar hvort sem er hjá
einstaklingum, fyrirtækjum eða
þjóðinni í heild.
Aratugnr glataðra
tækifæra
Fróðlegt er því að skoða hvem-
ig ríkisútgjöld og verðmætasköpun
hefur þróast innanlands sem er-
lendis undanfama tvo áratugi.
Ef litið er á ísland frá
1960—1970 þá kemur í ljós að
ríkisútgjöld hafa aukist í samræmi
við landsframleiðslu á tímabilinu,
en á sama tíma var verðbólgan
einmitt mjög lítil. Lífskjör fóm því
batnandi án þess að framtíðin
væri veðsett í skuldum. A þessum
ámm fór Sjálfstæðisflokkur með
fomstuhlutverk í ríkisstjóm.
Um 1971 verða hinsvegar mikil
umskipti í útgjöldum ríkisins þegar
vinstri stjómin tekur við völdum
eins og skýrt kemur fram á mynd-
inni, þar sem ríkisútgjöld fara þá
hratt vaxandi umfram verðmæta-
sköpun (landsframleiðslu) með
afleiðingum aukinnar skuldasöfn-
unar og verðbólgu. Þessi þróun
heldur áfram allt tímabilið
1971—1983 en einmitt allt það
tímabil fara vinstri flokkamir með
„Ef verðbólgan fer aft-
ur af stað má gera ráð
fyrir að uppbygging og
nýsköpun í atvinnulífi
verið óframkvæmanleg
og fyrirtæki verði mun
fyrr gjaldþrota en áður
var á verðbólgutímum
vegna mun harðari
samkeppni en áður var,
auk þess sem núverandi
ávinningi væri fórnað.
Þetta eru þau tímamót
sem við stöndum á.“
stjómartaumana nema
1974—1978 þegar Sjálfstæðis-
flokkurinn á aðild að ríkisstjóm.
A þessum fjórum árum aukast
ríkisútgjöld líka minna en áður.
Baldur Pétursson
Glögglega sést hversu ríkisút-
gjöld aukast ’79—’83 með afleið-
ingum 130% verðbólgu, kjara-
skerðingum og auknum skuldum
á hendur framtíðinni. Varðandi
hinn nýja flokk, Borgaraflokkinn,
og umfjöllun um málefni en ekki
persónur, má benda á að efsti
maður listans í Reykjavík studdi
þá vinstri stjóm sem var mynduð
1980, með þá efnahagsstefnu sem
síðar endaði með 130% verðbólgu.
Til samanburðar má geta þess
að þennan áratug, þ.e. ’71—’83,
var verðbólgan að meðaltali um
40% hér á landi, en ekki nema um
9% að meðaltali í OECD-ríkjunum.
Það er því ekki að ástæðulausu
að áratugurinn er stundum kallað-
ur áratugur hinna glötuðu tæki-
færa, vinstri áratugurinn, eða
framsóknaráratugurinn. Auk þess
sem miklum verðmætum hefur
verið fómað vegna óðaverðbólgu
og ókyrrðar á vinnumarkaði og
efnahagslífí, hefur skuldum verið
safnað á hendur framtíðinni.
Þau tækifæri sem atvinnulífíð
hefur orðið af á þessu tímabili
hafa leitt til minni verðmætasköp-
unar en þurft hefði að vera og því
lægri launa. Samkeppnisaðilar
hafa hamast á þessum glötuðu
tækifæmm okkar. Það er ekki
ólíklegt að kaupmáttur af þessum
sökum sé verulega lægri hér á
landi, svo skiptir mörgum prósent-
um, en þurft hefði að vera ef
tekist hefði verið á við vandann í
efnahagslífí strax, en honum ekki
velt á framtíðina.
Á þessu tímabili hafa vinstri
stjómir, Alþýðubandalag, Alþýðu-
flokkur og Framsóknarflokkur, að
mestu ráðið ríkjum hér á landi
með sínum gömlu verðbólguað-
gerðum þar sem meginstefnan var
í raun að eyða meir en aflað var
á kostnað framtíðarinnar.
Þróun ríkisútgjalda, landsframleiðslu, fjárfestingar og einkaneyslu 1960-1984 (Fast verðlag)