Morgunblaðið - 23.09.1987, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. SEPTEMBER 1987
Ártíð Snorra
eftir Gunnar
Tómasson
Inngangsorð
Hallgrímur Pétursson hóf for-
mála Passíusálma sinna með tilvís-
un í þau orð að „Það verður dýrast,
sem lengi hefur geymt verið og
gefur tvöfaldan ávöxt í hentugum
tíma fram borið.“
Sú hugsun, sem felst í orðum
þessum, virðist einnig hafa verið
lífsregla þeirra snillinga, sem
skráðu Njálu og önnur helztu rit-
verk sögualdar.
Ástæða þess, að orð þessi eru
rifjuð hér upp, er 746. ártíð Snorra
Sturlusonar, sem í hönd fer 23.
september 1987. Við það tækifæri
þykir höfundi við hæfi að bera fram
ákveðnar niðurstöður af rannsókn-
um hans á táknmáli Njálu og
annarra verka, sem henni tengjast.
Þeim, sem þekkja til ritsafns
Einars Pálssonar, Rætur íslenzkr-
ar menningar, mun augljós sú
skuld, sem höfundur stendur í
gagnvart Einari. Skal ekki fjölyrt
um það að sinni.
Frásögn Sturiu
Fátt hefur orðið minningu Snorra
Sturlusonar jafn mikill hælbítur
með íslenskri þjóð eins og eftirfar-
andi frásögn Sturlu Þórðarsonar í
143. kafla íslendinga sögu:
„En er þeir váru búnir ok
höfðu lagt út undir Hólm, þá
kómu menn sunnan frá konungi
ok með bréfum, ok stóð þat á,
at konungr bannaði þeim öllum
íslendingum at fara út á því
sumri. Þeir sýndu Snorra bréfin,
ok svarar hann svá: „Út vil ek.“
Ok þá er þeir váru búnir, hafði
hertoginn þá i boði sínu, áðr þeir
tóku orlof. Váru þá fáir menn
við tal þeira hertogans ok
Snorra. Amfinnr Þjófsson ok
Óláfr hvítaskáld váru með her-
toganum, en Órækja ok Þorleifr
með Snorra. Ok var þat sögn
Arnfinns, at hertoginn gæfi
Snorra jarlsnafn, ok svá hefir
Styrmir inn fróði ritat: „Artíð
Snorra fólgsnaijarls“, — en engi
þeira íslendinganna lét þat á
sannast.“
Sigurður Nordal, sem manna
mest hefur rannskað ævi og starf
Snorra Sturlusonar af þeirri
kostgæfni og alúð, sem mótaði
öll hans störf önnur á sviði forn-
fl Perstorp
EKKIBARA
OFNAR
HARÐPLAST
TIL
ÁLÍMINGA
Ótrúlegt litaúrval
Líttu við í
Smiðjubúðinni.
HF.OFNASMIBJAN
SÖLUDEILD
HÁTEIGSVEGI7 S: 21220
bókmennta vorra, segir svo um
Snorra í riti sínu íslenzk menn-
ing, að „hann heitir því fýrstur
íslendinga að koma landi undir
Noregshöfðingja og er síðan ekki
sterkari á svellinu en svo, að hann
þiggur jarlsnafn af Skúla hertoga
1239 — í þeirri von að uppreist
Skúla heppnist í Noregi og höfðingj-
ar á íslandi verði talhlýðnari, eftir
að ofstopamaðurinn Sturla Sig-
hvatsson sé af dögum ráðinn.“
Vísar Sigurður hér einnig til eft-
irfarandi frásagnar Sturlu Þórðar-
sonar í 38. kafla íslendinga sögu:
„Konungrinn var þá ungr, en
Dagfinnr lögmaðr, er þá var ráð-
gjafi hans, var inn mesti vinr
Islendinga. Ok var þat af gert, at
konungr réð, at eigi varð herförin.
En þeir Hákon konungr ok Skúli
jarl gerðu Snorra lendan mann sinn.
Var þat mest ráð þeira jarls ok
Snorra. En Snorri skyldi leita við
íslendinga, at þeir snerist til hlýðni
við Nóregshöfðingja. Snorri skyldi
senda utan Jón, son sinn, ok skyldi
hann vera í gíslingu með jarli, at
þat endist, sem mælt var.“ -
íslenskur guðsmaður á ofan-
verðri 18. öld lagði svo út af þessum
og öðrum frásögnum Sturlu Þórðar-
sonar af Snorra Sturlusyni, að hann
hafi verið „ákaflega slægur og und-
irförull, reikull í vináttu, svikull við
aðra sem og sína nánustu, ágjam
eigi síður en metorðagjam, auk
þess ójafnaðarfullur og hefnigjam,
reikull og deilugjam." Var þessi
niðurstaða Finns biskups Jónssonar
í Skálholti, og getur Gunnar Bene-
diktsson hennar í riti sínu Snorri
Skáld í Reykholti.
Af öðmm gögnum málsins má
þó ráða, að Sturla Þórðarson beitir
táknmáli í ofangreindum frásögn-
um af föðurbróður sínum Snorra
Sturlusyni. „Konungur" og „höfð-
ingi“ virðast hér vísa til skapara
himins og jarðar, en „Noregur" er
hinn skapaði heimur. Til „hlýðni"
við þann höfðingja vildi Snorri
Sturluson hvetja landa sína.
Táknmál ogf tölur
Undir sléttu yfírborði frásagnar
Sturlu Þórðarsonar býr heimur hug-
mynda og tölfræðilegra tákna, og
kemur slíkt ekki á óvart lesendum
Einars Pálssonar. Sjón er sögu
ríkari, og skal því gengið beint til
verks og kannað það, sem Sturla
Þórðarson segir þeim lesendum
sínum, sem kunna skil á táknmáli
þeirra frænda í þeim örstutta hluta
151. kafla íslendinga sögu, sem
segir frá drápi Snorra Sturlusonar
í Reykholti aðfaranótt 23. septem-
ber 1241:
„Eftir þat urðu þeir varir við,
hvar Snorri var. Ok gengu þeir í
kjallarann Markús Marðarson,
Símon knútr, Ámi beiskr, Þorsteinn
Guðinason, Þórarinn Ásgrímsson.
Símon knútr bað Áma höggva
hann.
„Eigi skal höggva," sagði Snorri.
„Högg þú,“ sagði Símon.
„Eigi skal höggva," sagði Snorri.
Eftir þat veitti Árni honum bana-
sár, ok báðir þeir Þorsteinn unnu á
honum."
Hugmyndin „ár“ táknar eina
heimsrás í hugmyndafræði þeirri,
sem ætla má að hér sé á ferð. Verð-
ur ljósara, áður en grein þessari
lýkur, hvers vegna hugmyndin „ár“
tengist hér frásögn af dauða Snorra
svo og ástæða þess, að Sturla Þórð-
arson undirstrikar mikilvægi þeirr-
ar hugmyndar með frásögn sinni
af „ártíð“ Snorra „fólgsnatjarls",
sem áður er getið.
Að því er varðar ætlað táknmál
í frásögn Sturlu af þessu voða-
verki, þá er fyrst að geta þess, að
nafn Snorra er hér í 8., 35. og 44.
sæti í frásögn. Samtals er þá tölu-
gildi nafns Snorra 87, en sá er
einmitt fjöldi kafla í Egilssögu, sem
almennt er talið, að rituð sé af
Snorra Sturlusyni.
Önnur vísbending þess, að hér
kunni eitthvað stórt að búa undir,
er að tölugildi 151. kafla og tölunn-
ar 8, sem tengd er nafni Snorra,
þegar þess er getið fýrsta sinni, er
159, en sá er einmitt íjöldi kafla í
Njálu, sem höfundur telur einnig
vera verk Snorra Sturlusonar.
Við hátind frásagnar af drápi
Snorra em eiginnöfnin Símon og
Ámi í 39. og 48. sæti frá upphafí.
Er þar enn að fínna tölugildi Egils-
sögu, töluna 87. Ef tilviljun réði því
ekki, að tölu Njálu — 159 — mátti
lesa úr frásögninni eins og áður
greinir, þá má ætla að tölu Njálu
megi einnig fínna hér öðm sinni.
Þar sem eiginnöfn banamanna fólu
í sér tölu Egilssögu, þá má ætla
að svo sé einnig með þá tölu Njálu,
sem nú skal leitað.
Áður skal það þó tekið fram, að
í hugmyndaheimi forfeðra vorra
virðast örlög manna hafa verið
tengd framvindu heimsrásar með
slíkri tölfræðilegri nákvæmni, að
ekki varð út af bmgðið. í daglegu
máli var viðhorf þetta nefnt forlaga-
trú.
Að baki virðist liggja sú hug-
mjmd, að þroski sálar í sköpuðum
heimi tengist hlutfollum þríhym-
ings Pýþagorasar, sem hefur
tölugildin 3, 4 og 5. Við syndafall-
ið, sem ætla má að hafí verið
forfeðmm vomm lifandi staðreynd,
fellur sálin í þann grunnflöt sköpun-
ar/jarðar, sem er táknaður með
tölunni 3. Ris sálar til fullkomins
þroska virðist síðan hafa verið tákn-
að með tölunni 4, sem er tala þeirrar
lóðréttu hliðar þríhymingsins, sem
rís af gmnnlínu til upphafs sköpun-
ar á himni.
í fyrri skrifum höfundar um ætl-
að táknmál Njálu og Egilssögu —
„Leikmannsþankar um Njálu" og
„Arfur íslendinga", sem birt vom
í Morgunblaðinu 10. janúar og 14.
febrúar síðastliðinn — vom leidd rök
að því, að talan 4 hafin í þriðja
veldi, þ.e. talan 64, hafí verið sam-
svömn þeirrar hugmyndar, sem
nefnd er „Stafur Móses" í Gamla
Testamentinu og „Sverð Krists" í
því nýja.
Virðist það vera lykillinn að allri
túlkun táknmáls þeirra frænda
Snorra Sturlusonar og Sturlu Þórð-
arsonar, að þar sé lífsstarfí Snorra
jafnað til hlutverka Móses og Krists
á öðmm tímum og við aðrar aðstæð-
ur. Virðist Njála þannig hafa verið
þeim tákn þess „logandi sverðs",
sem tengist frásögn Mósesbóka af
syndafallinu. Má ætla, að það hafi
verið það sverð, sem Hjörleifur fóst-
bróðir Ingólfs fann skínandi í
dimmu jarðhúsi og flutti til íslands.
Fjögur eiginnöfn drápsmanna
Snorra er fyrst að fínna í 15., 17.,
19. og 21. sæti frásagnar. Ásamt
með þeim tveimur nöfnum, sem
fela í sér tölu Egilssögu, 87, þá er
tölugildi þessara sex nafna 159,
tala Njálu.
í grein höfundar „Leikmanns-
þankar um Njálu“ var getið tákn-
ræns hlutverks sex kafla Njálu, sem
greina frá Kristnitöku, en sú tala
Gunnar Tómasson
„Af frásögn Laxdælu
og Eyrbyggju virðist
mega ráða, að dráp
Snorra Sturlusonar að
Reykholti aðfaranótt
jafndægurs á hausti,
þ.e. 23. september 1241,
sé ekki sagnfræðilegs
eðlis. Þótt sú hlið máls-
ins verði ekki rakin að
sinni, þá bendir margt
til þess að Snorri
Sturluson haf i dáið
drottni sínum í hópi
skoðanabræðra sinna í
Englandi.“
er gmnntala fullkominnar sköpun-
ar, sem er táknuð með 216, þ.e.
talan sex í þriðja veldi. Sex nöfn
drápsmanna Snorra tengja þannig
dauða hans við þá ógæfu, sem var
dauði Baldurs, krossfesting Krists.
Ef hér er rétt túlkað, að tala
Njálu — 159 — og tala Egilssögu
— 87 — séu felldar inn í frásögn
Sturlu af dauða Snorra, þá verður
einnig að finna þar tilvísun til þess,
að Snorri tengist tölunni 4 eða 64.
Þar sem ætla má að tölur Njálu og
Egilssögu komi hér fyrir tvívegis
hvor tala, þá verður einnig að vera
hér tvöföld tilvísun til þeirrar hug-
myndar sem liggur að baki tölunum
4 og 64.
Fyrsta jafngildi þeirrar tölu er
auðfíindið. Viðumefnin „knútr",
„beiskr" og „knútr“ tengjast dráps-
mönnum Snorra í 18., 20. og 26.
sæti frásagnar. Tölugildi þessara
þriggja talna er 64. Af öðmm gögn-
um málsins virðist mega ráða, að
viðumefnin þrjú séu tákn þess, sem
í Völuspá em kallaðar „iii þursa
meyjar" og sagðar em hafa spillt
gullaldrí ása.
Sigurður Nordal ritaði tölu þess-
arar „iii“ meyja með rómverskum
tölum í útgáfu sinni á Völuspá
1923, en þannig er ritháttur Kon-
ungsbókar. Aðrir hafa talið það
skipta litlu máli, hvemig ritari Kon-
ungsbókar setti fram tölu ógæfu-
vera þeirra, sem þar var greint frá.
Með þeirri „lagfæringu" á þraut-
hugsuðum texta Konungsbókar
hafa nútíma skýrendur íslenzkra
fræða dregið hulu yfir það, sem
höfundur telur hafa verið markmið
Snorra Sturlusonar með öllu
lífsstarfí hans.
Njála, Egilssaga, Völuspá og
Snorra Edda em samfellt verk, sem
lýsir páfadómi sem jafngildi þeirra
„iii þursa meyja“, sem segir frá í
8. vísu Völuspár. Að hér sé rétt til
getið virðist Sturla Þórðarson
árétta með nafni banamanns
Snorra, Simon knútr, en Símon
Pétr var sá gmndvöllur, sem vald
páfadóms var byggt á.
Onnur ætluð tilvísun frásagnar
Sturlu Þórðarsonar til tölunnar
4/64 í sambandi við dráp Snorra
Sturlusonar virðist nátengd hug-
myndum þeirra frænda um eðli
þess kirkjuvalds, sem var þeim sam-
svömn hinna „iii þursa meyja“.
Forfeðmm vomm var boðið að
líta á persónu páfans í Róm sem
tengilið sköpunar og skapara. Tala
þeirrar persónu, ef rétt er skilið,
var 3+3=6, og virðist hugmyndin
hafa verið sú, að páfadómur ber í
sér eðli höggormsins í paradís. Líkt
og sá höggormur hlýtur páfadóm-
ur, eðlis síns vegna, að skríða eftir
gmnnfleti sköpunar um aldir alda.
Hinn eini og sanni tengiliður
sköpunar og skapara virðist hins
vegar hafa verið talan 4; hún er
tákn þeirrar hliðar þríhymings Pý-
þagorasar, sem rís til himins af
gmnnlínu og virðist fullkomnun
sálar þannig tengjast 3+4=7.
Tölugildi eiginnafna þriggja
drápsmanna Snorra Sturlusonar,
þeirra sem em í 5., 6. og 7. sæti
frásagnar, er samtals 76. Að baki
virðist liggja sú hugmynd, að páfa-
dómur — talan 6 — kann áð leggja
Snorra að velli, þar sem Snorri er
táknaður með tölunni 7, en samt
fer talan 7 á undan tölunni 6; í
fyllingu tímans, virðist hér sagt
með tölfræðilegum táknum, mun
Baldur heimtur úr Hel, Kristur mun
rísa frá dauðum, málstaður Snorra
Sturlusonar mun sigra.
„Eigi skal höggva" em orð
Snorra, er hann stendur berskjald-
aður gagnvart því valdi, sem leggur
hann að velli. Áð höggva mann og
annan var hlutverk Egils Skalla-
grímssonar, og var illmennið Ljótur
inn bleiki einn þeirra, sem Egill
hjó. Er þá frásögn að fínna í 64.
kafla Egilssögu, og virðist þar hefnt
á táknrænan hátt dráps Snorra
Sturlusonar.
A.m.k. virðist mega túlka á þann
hátt endurtekningu Snorra á setn-
ingunni „Eigi skal höggva", sem
felur í sér orð móður Egils, er
Snorri stóð andspænis höggum
drápsmanna sinna — andspænis
málstað höggormsins.
Nafn Egils virðist fela í sér
ákveðna tölfræðilega tilvísun til
skapara himins og jarðar, þó ekki
verði farið út í þá sálma að sinni.
Tvíræðni orðsins „eigi“ — fyrri
hluta nafns Egils samkvæmt fram-
burði — virðist áréttuð af þeirri
mótsögn er Snorri goði er sagður
í 114. kafla Njálu vera vitrastur
þeirra manna er „eigi vára forspá-
ir“ þótt svo að Eyrbyggja taki það
fram að Snorri hafi í reynd verið
„forspár".
Snorri goði
Nú skal farið hratt yfír sögu.
Af líkum málsins virðist mega ráða,
Snæfellsnes:
Dilkar koma falleg-
ir og feitir af fjalli
Borg í Mikláholtshreppi.
ÞAÐ BAR til í leitum á Rauða-
melsfjalli á sunnudag að einn
leitarmaðurinn mætti þar
óboðnum gesti sem var að
virða fyrir sér feita dilka og
fallegt landslag. Óboðni gest-
urinn var blárefshvolpur sem
virtist vera sakleysið sjálft
uppmálað. Faldi sig svo á bak
við stein, en leitarmaðurinn
notaði göngustaf sinn til að
svipta hann lífi.
Nú standa yfir göngur og rétt-
ir eins og venjulega. Dilkar koma
fallegir og feitir af fjalli eftir blítt
og veðurgott sumar. Það þótti
stolt hvers bónda að fá feita og
væna dilka af fjalli og tilhlökkun
var að umgangast .þá, welja.til.
lífs og hvað skyldi í sláturhús
fara. Nú eru breyttir tímar. Feitu
dilkamir þykja óheppilegir fyrir
bragðlauka neytandans. Sú kyn-
slóð sem ólst upp við að borða
feitt sauðakjöt og feita dilka var
síst kvillasamari en fólkið í dag
sem ýtir fítunni út af diskum
sínum.
________________;______jem