Morgunblaðið - 23.09.1987, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. SEPTEMBER 1987
Steingrímur Hermannsson á
Allshernarþingi SÞ:
Skorturá
trausti upp-
spretta vanda
Steingrímur Hermannsson, utanrfkisráðherra, flytur ræðu sina á Allsheijarþingi Sameinuðu þjóðanna
sl. mánudag.
Hér birtist ræða Steingrims
Hermannssonar, utanrikisráð-
herra, á Allsheijarþingi Samein-
uðu þjóðanna 21. september sl.
Ég vil hefja mál mitt á því að
óska yður til hamingju með kjör
yðar sem forseti fertugasta og ann-
ars Allsheijarþings Sameinuðu
þjóðanna. Ég fullvissa_ yður um
stuðning sendinefndar íslands við
störf yðar í þessu háa embætti.
Fyrir tveimur árum naut ég þess
heiðurs að ávarpa Allsheijarþingið.
Það var á flörutíu ára afmæli Sam-
einuðu þjóðanna. Mér gafst þá
kostur á að hlusta á marga af helstu
forystumönnum heimsins lýsa von
sinni um heim án styijalda og eymd-
ar, heim friðar og farsældar.
Ekki efa ég einlægni þeirra sem
lýstu slíkum vonum. En í dag hlýt-
ur maður að spyija: Hvers vegna
hefur okkur mistekist þetta ætlun-
arverk?
í hinum ágætu afmælisræðum
var að finna margvíslegar skýring-
ar. Mikið hefur vissulega áunnist
með starfí Sameinuðu þjóðanna,
ekki síst fyrir tilverknað ýmissa
sérstofnana samtakanna, sem fást
við sérstök heimsvandamál. Engu
að síður virðist það vera nokkuð
almenn skoðun, að Allsheijarþing-
inu og Öiyggisráðinu hafi of oft
mistekist hlutverk sitt. Því verður
ekki neitað að ýmislegt styður þá
skoðun.
Allsheijarþingið hefur orðið vett-
vangur ásakana og gagnásakana
þjóða, sem virðast yfirleitt skipa sér
í ríkjahópa sem hver um sig hefur
fyrirfram ákveðnar skoðanir á flest-
um mikilvægum málaflokkum.
Allsheijarþingið virðist því í augum
margra ekki vera vettvangur þar
sem leiðtogar þjóðanna leita alvöru-
lausna á margvíslegum vanda sem
mannkynið á við að etja.
Nú kann einhver að spyija hvers
vegna ég taki þetta upp nú. Fyrir
tveimur árum litum við um öxl,
fjölluðum um störf Sameinuðu þjóð-
anna í fjörutíu ár og bentum á leiðir
til úrbóta. Enn einu sinni komum
við saman til Allsheijarþings. Nú
er því réttur tími til að efna það
loforð sem við gáfum heiminum
fyrir tveimur árum og sýna á þessu
þingi að við meintum það sem við
sögðum.
Islenska sendinefndin á þessum
Allsheijarþingi Sameinuðu þjóð-
anna mun starfa í samræmi við
það, sem ég hefi hér sagt.
Við munum ekki taka þátt í ásök-
unum og deilum á milli þjóða. Við
munum virða fullveldisrétt hverrar
þjóðar til þess að fara með eigin
mál svo lengi sem það er innan
ramma alþjóðlegra reglna í sam-
skiptum ríkja og gengur ekki á rétt
annarra.
Við munum leggjast gegn þeim
sem virða ekki fullveldi nágranna-
ríkja og hefja hemað og styijaldir.
Við munum styðja sanngjamar að-
gerðir til lausnar slíkum deilum.
Við óskum ríkjum Mið-Ameríku
til hamingju með friðarsamkomu-
lagið, sem þau hafa gert og hvetjum
allar þjóðir til þess að styðja sam-
komulagið og aðstoða við fram-
kvæmd þess. Við væntum þess
auðvitað, að aðilar þessa samkomu-
lags muni án tafar koma á fullum
mannréttindum á ný í þessum
heimshluta og sýni með því einlæg-
an ásetning um að staðið verði við
samkomulagið.
Við styðjum einnig ákveðið við-
leitni Öryggisráðsins til að binda
endi á hemaðarátök í Mið-Austur-
löndum og séu hlutaðeigandi ríki
ekki reiðubúin til að samþykkja slíkt
ætti að grípa til nýrra alþjóðlegra
aðgerða, t.d. algers vopnasölu-
banns.
Við munum styðja allar raun-
hæfar tillögur um takmörkun og
endanlega útrýmingu kjamavopna
svo og um bann við tilraunum með
kjamavopn og um útrýmingu efna-
vopna, enda sé eftirlit viðunandi.
Við lýsum okkur andvíga kyn-
þáttamismunun og sérhverri
takmörkun á mannréttindum. Við
munum gerast þátttakendur í hverri
heiðarlegri tilraun til þess að stuðla
að bættu mannlífi. Þess vegna
munum við styðja allar sanngjamar
aðgerðir til þess að koma í veg fyr-
ir mengun og eyðileggingu um-
hverfís mannsins, sérstaklega
þegar slíkt varðar fleiri þjóðir eða
heiminn allan. Sem dæmi um þetta
bendi ég á það athæfi að gera
heimshöfín að sorphaugi fyrir
hættuleg úrgangsefni, og eyðingu
ósonlags háloftanna. Éngri þjóð og
engri iðnaðargrein á að leyfast að
halda slíku áfram, oft í hreinu
ágóðaskyni.
Ekki er lengur hægt að loka
augunum fyrir þeirri hættu sem
felst í notkun kjamorku til orku-
framleiðslu. Með þá staðreynd í
huga legg ég til að kjamorkuiðnað-
inum verði gert að skyldu að hlíta
öryggisreglum og eftirliti, eins og
ákveðið yrði af alþjóðlegri stofnun
á borð við Alþjóðakjamorkustofn-
unina.
ísland styður eindregið niður-
stöður og tillögur Heimsnefndar-
innar um umhverfismál og þróun
og við treystum því að þær tillögur
verði grundvöllur að alþjóðlegu
átaki.
Við munum virða rétt sérhverrar
þjóðar til eðlilegrar nýtingar auð-
linda sinna innan eigin lögsögu án
afskipta annarra. Hafi slík nýting
áhrif á hagsmuni annarra leggjum
við áherslu á alþjóðlegt samráð og
vísindalegt eftirlit. Ennfremur telj-
um við allar lífverur eiga rétt á
vemd, en jafnframt að þær skuli
nýttar á skynsamlegan hátt. Við
vísum á bug afskiptum sjálfskipaðr-
ar lögreglu, hversu voldug sem slík
þjóð kann að vera. Þeir kasti ekki
steinum sem í gleríiúsi búa.
Herra forseti. Ég treysti því að
ég hafi lýst afstöðu sendinefndar
íslands svo hún megi öllum ljós
vera. Jafnframt legg ég áherslu á,
að íslendingar vænta mikils af
Sameinuðu þjóðunum og líta til
þeirra með virðingu. Þrátt fyrir
ágalla álítum við þessa mikilvægu
stofnun helstu von mannkyns. Við
teljum að það eigi að styrkja Sam-
einuðu þjóðimar, og erum reiðubún-
ir til þátttöku í því.
Sjálfur tel ég að skortur á trausti
og tiltrú sé megin uppspretta
vandamála í samskiptum þjóða. Því
legg ég til að allt verði gert sem í
okkar valdi stendur til þess að veita
fólki um allan heim frelsi til að ferð-
ast og kynnast. Ég er sannfærður
um að slíkt myndi eyða flestum
þeim röngu hugmyndum, sem menn
gera sér um aðra og eru svo al-
mennar.
Fyrir ári var land mitt, ísland,
gestgjafí leiðtoga tveggja voldug-
ustu ríkja heims, sem við getum
sagt að hafi framtíð mannkyns í
hendi sér. Það var ánægjulegt að
þessi fundur skyldi haldinn hjá okk-
ur. Þannig lögðum við smá skerf
af mörkum til þeirra mikilvægu við-
ræðna, sem farið hafa fram til þess
að ná samkomulagi, sem löngu var
orðið tímabært, um fækkun kjama-
vopna.
Ég vil lýsa sérstakri ánægju yfír
þeim árangri sem nú hefur komið
í Ijós með yfiríýsingu risaveldanna
um að þau hafi náð samkomulagi
um útrýmingu meðaldrægra eld-
flauga. Við treystum því, að þessu
verði fylgt eftir með nýjum og
stærri skrefum að útrýmingu
kjamavopna.
ísland, sem eitt fárra landa hefur
engan her, mun ætíð verða reiðu-
búið til að styðja slíka viðleitni, sem
miðar að bættu mannlífi. Ég vil
gjaman að land mitt geti orðið
griðastaður þeirra sem vilja hittast
í friði til að leita lausna á hinum
flölmörgu vandamálum sem hijá
mannkynið. í þeim tilgangi býð ég
ekki aðeins leiðtoga risaveldanna,
heldur ykkur alla, velkomna til ís-
lands.
Um útgáfu kvæðabókar
eftirBjörn
Jónsson
Nokkrum mánuðum eftir and-
lát Jóns Helgasonar gaf bókafor-
lag Máls og menningar út
kvæðabók kennda við hann. Ekki
hefði allt verið Jóni að skapi um
vinnubrögð við þessa útgáfii.
Hafnarkvæði
íslenskir stúdentar í Kaup-
mannahöfn höfðu löngum sér til
skemmtunar að yrkja um skop-
lega atburði er gerðust í þeirra
innhverfa hópi. Um skáldskapinn
fór eftir reglunni að andagiftin
mátti vera því stórfenglegri sem
yrkisefnið var lítilfjörlegra. Mein-
fýsi var ekki tilhlýðileg.
Á árunum frá 1916, er Jón kom
fyrst til Hafnar, til 1925, er hann
fór til Osló, fékkst hann talsvert
við kveðskap í þessum stíl. Ekki
er vitað að það hafi sært neinn.
Hinsvegar voru margir tryggir
vinir hans úr hópi þeirra sem leika
stór hlutverk í kvæðunum.
Samkvæmt eðli málsins standa
kvæðin yfirleitt ekki undir sér
sjálf. Lesandinn þarf að vita til-
efnið til þess að meta ýkjuna —
úlfaldinn verður ekki séður réttum
augum nema mýflugan sé til sam-
anburðar.
Sex kvæði af þessu tagi, valin
af handahófi, og eitt yngra, eru
birt í kvæðabókinni, að mestu
óbrengluð, en lesmerki og brodd-
stafir eru ekki samkvæmt hand-
riti. Skýringar með kvæðunum
eru öðruvísi en Jón vildi að þær
birtust. í kvæðabókinni eru þær
rislitlar og bagðdaufar og vantar
hláturvakann. Þess er getið í eftir-
mála að útgefendur hafi talið sig
þurfa að laga þær til eftir Jón.
Svo virðist sem útgefendur hafi
notast við uppskriftir. Víst er að
aldrei var farið fram á að sjá
handrit Jóns sjálfs.
Á bls. 216 segir um Niels Niel-
sen, jarðfræðiprófessor, að hann
hafí verið „dálítið grobbinn". Þessi
orð hefði Jóni aldrei dottið í hug
að setja á prent. Niels Nielsen var
ötull og úrræðagóður og reyndist
mörgum námsmanni betri en eng-
inn. Foreldrum mínum lá ævin-
lega vel orð til hans.
Kersknikvæði
Á unga aldri orti Jón um skeið
kvæði til þess að stríða mönnum
sem honum var uppsigað við. Oft
var tilefni ekki mikið, séð í sögu-
Iegu ljósi, og fannst Jóni það
einnig sjálfum eftir því sem tímar
liðu. Aður en það varð um seinan
greri yfír ýmsa þá beiskju sem
af þessu spannst. Fyrir svo sem
aldaifyórðungi fannst Jóni t.d.
vænt um er þeir Reumert lögðu
saman hönd á plóg í máli sem
þeim var báðum hugleikið.
Sumt af þessum kveðskap fór
víðar en til stóð og var m.a. notað
á íslandi sem vopn í þeirri
hatrömmu og óvægilegu persónu-
og valdabaráttu sem hér var á
þriðja og fjórða áratugnum, og
er nútímafólki óskiljanleg. Kvæð-
in gengu í misjafnlega vondum,
leyfíslausum uppskriftum og
preptunum.
Áður en Jón kvæntist í síðara
sinn, að hálfnuðu sjötugasta og
sjöunda aldursári sínu, var hann
búinn að skrifa leiðbeiningar um
útgáfu kveðskapar síns er hann
væri allur. Þar segir hann, og
vísar til Úr Landsuðri, 1939:
„Kersknikvæðin í bókinni framan-
verðri voru birt í sjálfsvöm, og
nóg (ef ekki meira en nóg) að þau
séu prentuð í einni útgáfu."
Nú eru þau öll prentuð aftur.
í eftirmála kvæðabókar segir
m.a.: „Sjónarmiðið hefur verið að
taka ekki kvæði sem Jón hefði
að öllum líkindum ekki látið
prenta, t.d. ef þau gætu verið
(sic!) særandi eða of persónuleg."
Skelfingar endemi.
Verk annars höfundar
í eftirmála kvæðabókar er til-
greint meðal kvæða Jóns, sem nú
birtist í fyrsta sinn, þýðing á
ritsmíð eftir Dante sem nefnist
„II Paradiso I“. Ekki skal gert lítið
úr þýðingunni en í hana vantar
þrennt: stuðla, rím og ryþma.
Einu sinni fannst Jóni hann
eiga purpurakápu og vorkenndi
bömum þegar hann frétti af henni
í kennslubókum. Mikið afskaplega
hafa útgefendur kvæðabókar haft
lítinn pata af þeirri flík þegar
þeim kom í hug að þýðingin væri
kvæði eftir Jón Helgason.
Nú er komið á daginn að þýð-
ingin er eftir frændkonu okkar,
Málfríði Einarsdóttur, og látið í
veðri vaka að margir hafi verið
búnir að glepjast áður en afráðið
var að birta hana í kvæðabók.
Fróðlegt verður að sjá hvort öll
hersingin, sem eftirmáli þakkar,
fellst á það.
Hornreka himna-
drottning
Jón segir í áðumefridum óskum
um fyrirkomulag við útgáfu kveð-
skapar síns: „Þau fáu kvæði...
mega koma í bókinni og standa
þá á undaii Maríuvísunum; þær
vil eg jafnan hafa síðastar." (Und-
jrstrikun Jóns.)
Jón ól svolitla önn fyrir skáld-
skap sinn, var í senn feiminn við
hann og hreykinn af honum. Þeg-
ar hann gaf út ljóðabækur sínar
raðaði hann í þær af vandfysi
með það fyrir augum að úr yrði
heild. Útgefendur kvæðabókar
Jóns og Málfríðar skeyta ekkert
um þesskonar hégóma.
Þeir umtuma öllu.
Með þökk fyrir birtinguna.