Morgunblaðið - 23.09.1987, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. SEPTEMBER 1987
Vandi ríkissljórnar
eftir dr. Magna Guð-
mundsson
Við höfum fengið að heyra um
áform ríkisstjómar, eins og þau
verða í reynd: Fjárlög á að afgreiða
með halla, sem nemur um 0,5% af
áætlaðri þjóðarframleiðslu, eða ná-
lega l'/2 milljarði.
Þessu skýtur skökku við, því að
á þensluskeiði ber að afgreiða fjár-
lög með tekjuafgangi, en ekki halla.
Sömu stefnu á höfuðborgin ásamt
stærri kaupstöðum einnig að taka
upp tii samræmingar. Litum á þetta
ögn nánar.
Það er sjálfsagt rétt hjá fjár-
málaráðherra, að mörg ríkisfýrir-
tæki má að ósekju selja í hendur
einkaaðilum. Eitt skilyrði ætti þó
að setja fyrir slíkri sölu. Það er,
að ríkissjóður kaupi fyrirtækin ekki
aftur, ef þau verða gjaldþrota. Það
er líka rétt hjá fjármálaráðherra
að margar ríkisstofnanir þurfa að
geta staðið á eigin fótum með sjálf-
stæðum tekjustofnum. Tiltölulega
auðvelt ætti að vera að koma slíku
í kring.
En ráðstafanir af þessu tagi ná
skammt. Þær breyta ekki fjárlaga-
halla í tekjuafgang ríkissjóðs.
Annað tveggja verður að koma til:
(1) Meiri skattheimta eða (2) mun
róttækari niðurskurður ríkisút-
gjalda.
(1) Skattahækkanir mælast ekki
vel fyrir. Þær eru raunar ekki
heppiíegar, meðan reynt er að
hemja verðbólgu. Hið sama gildir
vissulega um vaxtahækkanir. Allar
fara slíkar hækkanir út í verðlagið.
Það leysir ekki heldur verðbólgu-
vandann að minnka eða hætta
niðurgreiðslum vaxta af íbúðalán-
um lágtekjufólks, sem orðnar eru
viðtekin regla í flestum (ef ekki
öllum) löndum V-Evrópu og einnig
vestan hafs. Niðurgreiðslur land-
búnaðarafurða eru jafnframt liður
í baráttunni við verðbólgudrauginn.
Afnám þeirra eykur á kaupþrýsting
og spennu.
(2) Er grundvöllur fyrir róttæk-
um niðurskurði ríkisútgjalda? Svo
er að minni hyggju. Við verðum
þá að ráðast á „báknið" sjálft.
Sumar ríkisstofnanir má leggja nið-
ur með öllu, aðrar má einfalda.
Þetta er að sjálfsögðu mikið mál,
sem ekki verður rætt til neinnar
hlítar í stuttri blaðagrein. Þó skulu
gefnar hér nokkrar bendingar.
(a) Þjóðhagsstofnun er ólýðræð-
isleg ráðgjafarstofnun, því að hún
Dr. Magni Guðmundsson
situr þó að ríkisstjómir komi og
fari. Við getum verið án hennar.
Eðlilegra væri að hafa ráðgjafar-
nefnd í efnahagsmálum innan
forsætisráðuneytisins. Hún hefir
einmitt verið skipuð, en ÞHS blífur
eigi að síður. Aðalverk ÞHS er
reyndar gerð þjóðhagsreikninga,
en það heyrir að réttu lagi undir
Hagstofu Islands. Hún hefír verið
byggð upp og rekin með gætni og
„Skattbyrðinni verður
ekki létt af landsmönn-
um með hreystiyrðum
einum saman fyrir
kosningar. Þeim verður
að fylgja áræði og
kjarkur til fram-
kvæmda.“
forsjálni af þeim, sem þar hafa
ráðið húsum.
b) Byggðastofnun fæst við lán-
veitingar, sem bankar og sparisjóð-
ir eru fullfærir um að annast.
Einnig hér gæti 3ja manna nefnd
kynnt vilja ráðandi ríkisstjómar
fýrir lánastofnunum. Líklega væri
hag landsbyggðanna best borgið
með héraðsbönkum, t.d. einum í
hveijum landsfjórðungi, og eigna-
raðild sveitarfélaganna innan
svæðisins. Víst er um það, að
íslenska ríkið á að reka einn banka
aðeins. Hann getur starfað í tveim
deildum, seðlaútgáfudeild og við-
skiptadeild.
c) Verðlagsstofnun er fyrir löngu
orðin úrelt, enda hefír hömlum ver-
ið aflétt — með réttu eða röngu.
Hún annast nú verðkannanir, sem
væm mun betur komnar í höndum
neytendasamtaka. Þau samtök
þyrftu aðeins smástyrk úr ríkis-
sjóði.
d) Við þurfum aðeins eina skatt-
stofíi i þessu landi í stað níu. Ef
einhveijum finnst verkefnið ofviða
einni stofnun, ætti hann að athuga,
hvað skattstofa megnar að gera í
fylki í Kanada með margfalt fleiri
íbúa en á íslandi. Gieymum ekki,
að við lifum á tölvuöld. Skattstofan
gæti haft einn fulltrúa í hveiju
skattumdæmi, en við þurfum ekki
níu skattstjóra, hvem með sínu
skrifstofuliði.
e) Innan skattstofunnar á að
starfa rannsóknadeild. Rannsókn á
að hefjast við fyrstu úrvinnslu
framtala. Sjálfstætt embætti ríkis-
skattstjóra er óþarft. Þess í stað
ætti 3ja manna nefnd (lögfræðing-
ar/skattfræðingar) að starfa innan
Qármálaráðuneytisins til að túlka
lagaákvæði og gefa út leiðbeining-
ar. Þrír nýir menn hafa verið ráðnir
í það ráðuneyti, en embætti ríkis-
skattstjóra er fært út um leið og
hefír verið skipt í margar undir-
deildir.
Svona má halda áfram lengi, en
hér skal látið staðar numið. Skatt-
byrðinni verður ekki létt af lands-
mönnum með hreystiyrðum einum
saman fyrir kosningar. Þeim verður
að fylgja áræði og kjarkur til fram-
kvæmda.
Höfundur er hagfræðingvr.
Þessi glaðlegi hópur: Sunna Kolbeinsdóttir, Guðlaug Arnórsdóttir,
Gisli Kolbeinsson, Hlynur Höskuldsson og Rakel Þórhallsdóttir héldu
hluaveltu til góða fyrir Styrktarfélag lamaðra og fatlaðra. Söfnuð-
ust þar tæplega 3195 krónur til félagsins.
Þessar vinstúlkur Sonja, Þórunn og Kolbrún efndu fyrir nokkru til
hlutaveltu til ágóða fyrir Foreldrasamtökin vimulaus æska og söfnuð-
ust tæplega 2650 kr.
Þessar vinkonur færðu Foreldrasamtökunum vimulaus æska i Síðu-
múla 4 hér i bænum kr. 1000, sem var ágóði af hlutaveltu sem þær
héldu til ágóða fyrir samtökin. — Þær heita Ingibjörg, Andrea og Rut.
Verðbólgnsvipa
atvinmirekenda
eftírSverri
Albertsson
Fátt hefur vakið meiri athygli á
síðustu dögum en tillaga sú að nýj-
um kjarasamningi er atvinnurek-
endur lögðu fyrir Alþýðusambandið
16. september sl. Alþýðusambandið
hafnaði með öllu frekari viðræðum
á grundvelli tillögunnar eins og
fram hefur komið. Afleiðingamar,
segja atvinnurekendur, verða verð-
bólga og kaupmáttarrýmun.
Sl. föstudag birti Morgunblaðið
tillögur vinnuveitenda í heild og
með tveimur línuritum sem eiga að
sýna kaupmátt allt frá 1986 og
jafnframt spá um þróun kaupmátt-
ar næstu misseri annars vegar
samkvæmt tillögum vinnuveitenda
og hins vegar samkvæmt „verð-
bólgusamningi“.
I framhaldi af tilboði vinnuveit-
enda og umræðu um það er rétt
að benda á nokkur atriði. í fyrsta
lagi er ljóst að með þessu tilboði
stefna vinnuveitendur á tvennt að-
eins: Að skerða umsamda verð-
bótahækkun á laun 1. október nk.
og að binda samninga út næsta ár
án þess að launþegar hafí nokkra
verðtryggingu, rauð strik né launa-
nefnd. Auk þessa draga vinnuveit-
endur til baka fyrri yfírlýsingar um
vilja sinn um að semja um kjör
hópa sem ekki er gert ráð fyrir í
ákvæðum um fastlaunasamninga,
svo sem fískvinnslufólk.
Vinnuveitendur flagga verð-
bólguflagginu hátt þessa daga og
vísa til þess að atvinnulífíð muni
ekki þola að verðbæta laun um tæp
6%. Astæðan, segja þeir, er sú að
laun í landinu hafa hækkað svo og
svo mikið og benda máli sínu til
stuðnings á tölur þar að lútandi.
Laun hækka af tveimur ástæð-
um. Annaðhvort vegna þess að um
það er samið í almennum samning-
um eða vegna þess að einstakir
atvinnurekendur bjóða starfsmönn-
um sínum launahækkanir. Hækk-
unin sem koma á 1. október er
umsamin. Þetta er hækkun sem
samið var um áður en aðrar launa-
Sverrir Albertsson
hækkanir og launaskrið, sem
atvinnurekendur tala um, komu til
framkvæmda.
Atvinnurekendur tala um aukinn
kaupmátt. Það er í sjálfu sér rétt,
kaupmáttur hefur aukist, en menn
verða að gera sér grein fyrir því
að hér er rætt um meðaltal og í
öllum meðaltölum eru einstaklingar
langt fyrir ofan og langt fyrir neð-
an. I þessu meðaltali eru m.a. heilar
starfsstéttir sem ekki hafa notið
yfírborgana. Þeirra kaupmáttur
hefur því ekki aukist meira en um
var samið.
Og það er annað sem gerir allt
hjal um launaskrið marklaust. í
núgildandi samningum er tekið
fram að atvinnurekendur geti mót-
reiknað einstaklingsbundar launa-
hækkanir þegar laun eru almennt
verðbætt. Greinin hljóðar svo: „Ein-
staklingsbundnar launahækkanir
svo og launahækkanir sem ákveðn-
ar kunna að verða í fastlaunasamn-
ingum umfram það sem kveður í
þessum samningi, skal mótreikna
þeim sérstöku hækkunum sem
launanefnd úrskurðar, sé ekki
öðruvísi samið."
Það er því tvennt sem mælir
gegn þeirri röksemd atvinnurek-
enda að launahækkanir hafí verið
svo miklar að ekki sé unnt að verð-
bæta laun nú samkv. samningi. í
fyrsta lagi kæmi sú skerðing til
með að bitna á þeim sem ekki hafa
notið neinna launahækkana sem og
hinna og í öðru lagi er atvinnurek-
endum sjálfum í sjálfsvald sett að
skerða hækkun til þeirra sem notið
hafa launaskriðs á tímabilinu.
Hitt er kannski alvarlegra og það
er sú staðreynd að atvinnurekend-
ur, þrátt fyrir góð orð í sumar,
virðast ekki tilbúnir til fastlauna-
samninga fyrir t.d. fískvinnslufólk
og aðra hópa sem ekki er þegar
gert ráð fyrir slíkum samningum
fyrir. Heldur vilja atvinnurekendur
binda laun þessa fólks óverðtryggð
í heilt ár, án þess að það fái nokkra
leiðréttingu sinna mála.
Atvinnurekendur Hta nú alvar-
legir og ábyrgir framan í sjón-
varpsvélarnar og fullvissa alþjóð um
að verði ekki farið að tillögum
þeirra skelli hér á óðaverðbólga.
Hvenær rann þessi stórisannleikur
upp fyrir þeim? Það væri kannski
ekki úr vegi að einhver sem er vist-
aður í Garðastræti svari því.
Launþegar hljóta allavega að hlusta
með hæfílegri varúð og tortryggni
á þessar yfirlýsingar sem fyrst líta
dagsins ljós þegar reikna á út verð-
bætur á laun.
Hvaða tilgangi á það að þjóna
að birta annað eins rugl og bull og
þessa „verðbólgusamningaspá"?
Það væri kannski ekki úr vegi að
VSÍ gæfi upp hvaða hækkunum
þeir reikna með í þeirri spá.
Það er víst þarflaust að bíða
svara við þessum spumingum því
ástæða þessa málflutnings VSÍ-
manna liggur í augum uppi. Nú
skal verðbólgudraugurinn notaður
til að beija fólk til hlýðni. En það
er lágúrulegt að reyna að komast
undan því að standa við gerða
samninga — sérstaklega með jafn
ómerkilegum málflutningi og raun
ber vitni.
Höfundur er ritstjóri Vinnunnar,
tímarits Alþýðusambands ísiands.