Morgunblaðið - 03.10.1987, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. OKTÓBER 1987
Haustlaukarnir - boða vorkomuna
Tafla um gróðursetningardýpt og blómgunartíma ýmissa lauka - gerð af greinarhöfundi, Hafsteini
Hafliðasyni
Ég man að fyrsta setningin í
Grasafræði Geirs Gígja, sem við
lásum í barnaskóla hljóðaði svona:
„Gaman er á vorin þegar grösin
fara að spretta!" Mig hefur lengi
langað til að bæta við á þessa lund:
— og laukjurtimar fara að skjóta
upp kollinum út um allan garð! —
því að þrátt fyrir allt eru vetrargos-
ar, vorboðar og krókusar þeir
„karlar í krapinu" að vera komnir
á stjá með blóm og bros löngu áður
en rofar nokkurs staðar í græna
nál. Á eftir þeim kemur fríð fylking
annarra laukjurta sem við köllum
samheitinu „haustlaukar" vegna
þess að við verðum okkur úti um
þá og setjum þá niður á haustin —
verknaðurinn heitir „að leggja
lauka". Laukana má leggja eins
langt fram eftir vetri og tíðarfar
leyfír. Ef við höfum „frosið inni“
með laukana fyrir jól getum við
samt holað þeim niður ef við finnum
þíðan blett í beðunum þótt komið
sé fram á þorra. Engu að síður
koma þeir upp skælbrosandi og
hressir, en samt dálítið á eftir þeim
laukum sem fóru í jörðina á gor-
mánuði. Lesið samt ekki orð mín
svo að ég sé að mæla sérstaklega
með því að setja laukana niður á
þorranum! Síður en svo! Best er
auðvitað að draga það ekki neitt.
Demba sér bara í það í dag eða á
morgun! En öllu er þó óhætt fram
undir októberlok. Að leggja haust-
lauka er ekki erfítt verk. Aðalerfíðið
er einna helst í því fólgið að gera
upp við sig hvað eigi að velja. Fram-
boðið af haustlaukum er nefnilega
ansi ríkulegt og spannar margar
tegundir í ótal litbrigðum. Með því
að spila á allan skalann getum við
unað við blómaskrúð ^haust“lauk-
anna frá útmánuðum og fram yfir
Jónsmessu. Maður þarf ekki að
vera „sérlega splæsinn" á sjálfan
sig þótt lagt sé í þann munað sem
blómaskrúðið veitir. Haustlaukar
eru alls ekki dýrir ef miðað er við
aðra gleðivaka sem svo oft skilja
lítið eftir. Betri „geðkúr" er varla
hægt að hugsa sér eftir dapurt
skammdegið héma á norðurhjaran-
um! Ræktun haustlaukanna er í í
raun afar auðveld. Flestar tegund-
imar magnast og margfaldast í
garðinum ár frá ári. Þeim þarf ekki
mikið að sinna eftir að þær hafa
náð sér á strik. Varast ber samt
að krafsa mikið í kringum þá og
róta þeim til þótt linkuleg blöð
þeirra taki svolítið á taugamar fram
eftir sumri. Með tímanum þrengist
um þessa lauka svo að dregur úr
blómgun. Því er gott að taka þá
upp og dreifa þeim á nokkurra ára
fresti. Það er gert um leið og blöð-
in sölna eftir sumarsprettuna. Af
þessu tagi eru páskaliljur, stjömu-
liljur, snæstjama, perlulilja, krókus-
ar, vetrargosi, vepulilja og viðlíka
smálaukar. í annan hóp skipa sér
hitakræfari laukjurtir eins og túlíp-
anar, hýasintur og hollendingaíris.
Þótt kaldir vetur, hret og rigningar
hái þeim ekkert á meðan þær ræta
sig, blómgast og byija nýjan vöxt,
þá eru þessar tegundir vanar löngu
þurrn og hlýju síðsumri. Jarðvegs-
hitinn eftir að þær hafa hætt að
vaxa og lagst í sumardvala skiptir
mestu máli fyrir góða blómgun
næsta vor. Blómvísar þeirra þrosk-
ast ekki nema að hitinn í moldinni
haldist ofan við 18°C í sex vikur
samfleytt eftir að laukamir hafa
fellt blöð. Til að fullnægja þessum
kröfum verðum við því að taka
lauka af þessu tagi um leið og blöð-
in sölna og og geyma þá á hlýjum
og þutrum stað í þennan tíma áður
en við leggjum þá aftur. En yfír-
leitt smækka þessir laukar og skila
rýrari blómgun þrátt fyrir fyrir-
höfnina. Viljum við stóla á stór blóm
er öruggast að fá sér nýja lauka
af túlípönum og hýasintum á hveiju
hausti og láta ráðast hvað kemur
upp af eldri laukunum.
Haustlaukunum líður best í vel
ræktuðum og framræstum, ögn
sendnum jarðvegi. í ný beð er nauð-
synlegt að blanda dálitlu af skelja-
sandi og þrífosfati saman við
moldina. Haustlaukamir vaxa hratt
og þurfa að hafa úr nógu að moða.
Þess vegna er. góð regla að sáldra
um það bil 30 grömmum af alhliða
áburði á hvem fermetra ofan á
beðin þegar búið er að leggja lauk-
ana. Það eykur blómgun og endur-
komulíkur. Einnig má vökva með
venjulegri upplausn af handbæmm
pottablómaáburði vikulega eftir að
laukamir fara að koma upp á vorin.
Varðandi gróðursetningardýpi og
bil á milli lauka gildir sú þumalfíng-
ursregla að setja stóra lauka dýpra
og með meira millibili en smærri
lauka. Túlípanar, páskaliljur og
hýasintur eru sett 15—20 sm djúpt
Krösos konung-
ur í Lydíu
III. þáttur
_________Mynt_____________
RagnarBorg
í tveimur fyrri þáttum mínum
um Krösos konung í Lydiu hefí ég
sagt frá því, að hann er álitinn fyrst-
ur, eða einn hinna alfyrstu kon-
unga, sem létu slá mynt. Einnig frá
skiptum hans við véfréttina í Delfí,
hver svör hann fékk við spumingum
sínum til hennar og frá herför hans
gegn Kyrosi Persakonungi. Er svo
komið sögu, að Krösos hefur verið
tekinn til fanga og hans bíður bani.
Hlekkjaður var hann færður fyr-
ir Kyros konung og menn hans og
síðan upp á bálköst, þar sem hann
skyldi brenndur lifandi. Krösos kon-
ungur, sem svo nýverið hafði verið
mikill og voldugur, var eins og lam-
aður og lét teyma sig mótþróalaust
upp á köstinn. Það var fyrst þá,
að hann rauf þögn sína, dró djúpt
andann og hrópaði þrisvar orðið
„Sólon“.
Sem Kyros heyrði þetta, lét hann
spyija hvem Krösos ákallaði. Kon-
ungurinn fyrrverandi svaraði:
„Mikið vildi ég gefa til, ef sá mað-
ur, er ég ákallaði, hefði tal af öllum
konungum veraldar." Er hann var
inntur eftir því hvað hann meinti
með þessum dularfullu orðum, sagði
hann eftirfarandi: „Það var eitt sinn
á velmektarámm mínum, er ég áleit
mig sjálfan vera hamingjusamasta
mann í öllum heiminum, að til mín
kom vitur maður, Sólon að nafni,
sá maður er hefir fært Aþeningum
hin frægu lög þeirra. Ég lét leiða
nann um fjárhirslur mínar, svo hann
gæti augum litið auð minn allan í
gulli, silfri og dýmm steinum.
Þvínæst ávarpaði ég hann og sagði
við hann: „Gistivinur minn frá
Aþenu, sem ferðast hefír víða og
hitt margt fólk. Nú langar mig að
spyija þig að því hvort nokkur
maður er hamingjusamari en allir
aðrir?" En ég fékk ekki þáð svar,
sem ég hafði vænst. Sólon, þessi
vitri maður svaraði umbúðalaust:
„Já, herra konungur, Tellus frá
Aþenu.““
Ég varð alveg forviða og sagði
snöggt: „Hvemig getur þú haldið
því fram að Tellus sé hamingjusam-
astur?" Sólon svaraði: „Meðan
Tellus lifði var tími framfara og
velmegunar í heimaborg hans.
Hann átti góð og gjörvileg böm og
lifði það að sjá einnig þeirra böm.
Að lokum féll hann, sem sigursæl
hetja fyrir föðurland sitt og Aþen-
ingar minnast hans með virðingu."
Ég spurði þá hver væri næstham-
ingjusamastur þeirra manna, er
Sólon hafði hitt og nú var ég ekki
í vafa um, að ég myndi heyra nafn
mitt. En mér til mikillar undrunar
fékk ég eftirfarandi svar: „Bræð-
umir Klobis og Biton. Móðir þeirra,
sem var hofgyðja, ætlaði eitt sinn
til hátíðar í hofínu, til heiðurs gyðj-
unni Heru. En þar eð uxamir voru
ókomnir af akrinum, spenntu syn-
imir sig fyrir vagninn og drógu
hana alla leið til hofsins, langa leið.
Allir karlmenn hældu sonunum fyr-
ir það hve sterkir þeir væm og
konumar móðurinni fyrir að eiga
slíka syni. Hún fór hjá sér af ham-
ingju, en fór inn í hofíð og bað
gyðjuna um að gefa drengjunum
hið besta, sem nokkur maður gæti
fengið. Að bæninni lokinni sofnuðu
bræðumir í hofínu og vöknuðu aldr-
ei aftur. Þá skildi móðirin, að hið
besta, sem maðurinn hlýtur, er að
fá að deyja ungur.“
„Mér hafði nú sámað við Sólon
og hrópaði: „Hvað þá um mína
hamingju? Er hún einskis virði þeg-
ar ég er ekki einu sinni settur á
bekk með venjulegum borgumm?"
Sólon svaraði: „Sem stendur ert þú
voldugur og ríkur maður og kon-
ungur margra. Enginn skyldi þó
prísa sig sjálfan fyrir dauða sinn.
Guðimir hafa látið marga menn
fínna hamingjuna, en hafa síðan
stökkt henni frá þeim.““
Þessi orð fylltu mælinn. Krösos
vildi síðan hvorki sjá né heyra Sól-
on. En nú á dauðastundinni rann
upp fyrir honum sannleikur þess,
sem hinn vitri maður hafði mælt,
og fann þá, að þau vörðuðu ekki
bara hann einan heldur alla, sem
héldu sig hamingjusama.
Kyros varð hrærður við frásögn
Krösosar um fallvaltleika hamingj-
unnar. Sá maður, sem nú var
reiðubúinn að hljóta kvalafullan
dauðdaga, hafði eitt sinn verið jafn-
voldugur og hamingjusamur og
hann sjálfur. Kyros lét leiða and-
stæðing sinn ofan af bálkestinum,
leysti hlekki hans, setti hann við
hlið sér og umgekkst hann síðan
með mestu virðingu.
Er Krösos sá að herför hans
hafði mistekist fóm sendimenn
hans á fund véfréttarinnar í Delfí
til að leita skýringa á svarinu um
múldýrið. Þeir fengu það svar, að
Krösos á bálkestinum. Myndin er á fornum grískum vasa.
það hefði átt við Krösos. Hann var
nefnilega afkomandi foreldra af
tveimur kynflokkum. Var af göf-
ugri móður en faðirinn var af lægri
stigum. Á sama hátt er múldýrið
afkvæmi hryssu og asna.
Fræðimenn halda, að nokkur
sannleikur sé á bak við frásögn
Heródótusar, sem hér hefír verið
sögð af Krösosi og bálkestinum, þvf
hann hafí viljað fóma sér guðunum
eftir ósigurinn á sama hátt og kon-
ungar Assyríumanna gerðu.
Heimildir mínar fyrir greina-
flokkinn um Krösos konung í
Lydiu eru:
1. Greece and Rome, The birth of
westem civilization, Michael Grant,
London 1986.
2. Classical Greece, C.M. Brown
og Time, Life Books, 1966.
3. The art of coins and their pho-
tography, Gerald Hoberman 1981.
4. Carl Grimberg, Verdenshistorie,
Politikens forlag 1958.
5. Páll Melsteð, Mannkynssaga,
Fomöldin 1864.
6. Hratvig Frisch, Europas kultur-
historie, Politikens forlag 1961.
7. Heimir Þorleifsson og ólafur
Hansson, Mannkynssaga BSE
1973.
8. Encyclopædia Britannica 1958.
=t