Morgunblaðið - 02.03.1988, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. MARZ 1988
Að lækna heilbrigða skynsemi
eftirHrafn
Gunnlaugsson
í fomum sögum er sagt að við
íslendingar höfum flúið út hingað
undan ofríki Noregskonunga. Sá
grunur læðist samt ósjálfrátt að
mér að í hópnum, sem hélt hingað
út, hafí verið einstaklingar, sem
hafí innst í hjarta dáðst að ofríkinu
og ofstjóminni, þótt þeir sætu
rangsælis við borðið, þegar Noreg-
ur var sameinaður. Þess er
skemmst að minnast að hópur
læknaprófessora sendi nýlega frá
sér yfírlýsingu í blöðin. í yfírlýsing-
unni var varað mjög við því að
almenningi gæfist kostur á að
ákveða sjálfur hvort hann vildi fá
sér bjór að drekka eða ekki. Um
þessa lækna verður lítið sagt ann-
að en „læknir, læknaðu sjálfan
þig“, þ.e.: úr því þú trúir ekki á
heilbrigða skynsemi hjá öðrum,
hlýtur þinni eigin að vera ábóta-
vant.
Löng er sú barátta sem íbúar
heimsbyggðarinnar hafa háð, fyrir
því að fá að ráða lífí sínu að ein-
hveiju leyti sjálfír. Á öllum tímum
hafa verið uppi menn, eða valda-
hópar, sem hafa talið sig útvalda,
til að hafa vit fyrir fólki og ákveða
hvemig því bæri að haga lífí sínu
í stóm og smáu.
Krafan um lög og reglu er góð
og blessuð, svo lengi sem hún mið-
ast við að vemda þegnana, en
sviptir þá ekki frelsinu til að velja
og hafna. Einræðisherrar allra
tíma hafa litið á fólk sem óalandi
og ófært um að taka sínar ákvarð-
anir sjálft.
Prófessoramir við Háskóla Is-
lands, sem ég gat um hér í upp-
hafí, auglýstu álit sitt á bjórfmm-
varpinu í dagblöðunum í krafti
embætta sinna, þannig að skilja
mátti sem svo að hér væri á ferð-
inni skoðun allrar læknastéttarinn-
ar í landinu og jafnframt Háskól-
ans.
Sú hugsun býr vonandi ekki að
baki, að leggja beri niður Alþingi,
en skjóta málum sem þessum beint
til Háskólans, og losa þannig bann-
sett lýðræðið úr landinu.
En hvemig hefur þessum ágætu
prófessomm tekist að hafa vit fyr-
ir nemendum sínum? Nýlega sendi
annar hópur lækna frá sér orðsend-
ingu og sór af sér visku prófess-
oranna. Margir hveijir þessara
ágætu manna höfðu setið við
viskubmnn áðumefndra prófess-
ora og sáu sig tilneydda til svara,
svo fólk héldi ekki að skoðun
læknastéttarinnar í heild væri á
ferðinni, þegar varað var við hinum
stórhættulega drykk: bjór.
Oft er vitnað til reynslu Svía,
þegar fjallað er um bjór á íslandi.
Sjálfur var ég við nám í Svíþjóð í
fjölda ára. Það sem gerðist var í
stuttu máli þetta: í Svíþjóð var
áfengur bjór aðeins seldur í áfeng-
isútsölum. Þessu var breytt um
tíma og leyft að selja svokallað
„mellanöl" í matvömverslunum.
Reynslan af þessu varð hins vegar
slæm, og var því hætt að selja
þessa ákveðnu tegund af öli í al-
mennum verslunum, en áfengur
bjór hins vegar seldur áfram í
áfengisútsölum. Þetta segir ekki
að Svíar hafí bannað bjór. Bjór er
hægt að kaupa á öllum veitinga-
húsum í Svíþjóð, og í áfengisversl-
unum, eins og hvem annan diykk.
Hins vegar hafa andstæðingar
bjórsins reynt að lauma því inn hjá
íslendingum, með því að rangtúlka
Hrafn Gunnlaugsson
„Umræðan um bjór
snýst ekki um það hvort
áfengismagn muni auk-
ast eða minnka. Hún
snýst um mannréttindi,
þ.e. hvort við treystum
meðbræðrum okkar til
að ráða sínu eigin lífi.“
það sem gerðist, að Svíar hafí
bannað bjór, — það er alls ekki
rétt. Það er skýrt tekið fram í
áfengisstefnu Svía, að beina beri
neyslu frá sterku áfengi til hinna
veikari tegunda, svo sem bjórs og
léttari vína.
Umræðan um bjór snýst ekki
um það hvort áfengismagn muni
aukast eða minnka. Hún snýst um
mannréttindi, þ.e. hvort við treyst-
um meðbræðrum okkar til að ráða
sínu eigin ltfí. Allt það flóð af töl-
fræði og prósentureikningum, sem
haft er í frammi í þessari umræðu,
hefur aldrei verið sett í víðara sam-
hengi. Að taka áfengi eitt og sér
út í hópi þeirra vímuefna, sem
notuð eru í þjóðfélaginu, gefur al-
falska mynd af ástandinu.
Fyrst þarf að spyija: Hvers
vegna neyta íslendingar slíks
gífurlegs magns af róandi lyfjum
sem raun ber vitni?
En í sjálfu sér skiptir sú spum-
ing ekki einu sinni máli,— meginat-
riðið er krafan um það að hver
maður fái að ráða sínu lífí sjálfur.
Þetta er spuming um grundvallar-
mannréttindi, virðingu fyrir heil-
brigðri skynsemi.
I rauninni er til lausn á öllum
vandamálum, ef menn vilja grípa
til nógu stífra boða og banna. T.d.
væri hægt að koma algjörlega í
veg fyrir umferðarslys, með því
að banna bíla. Og mörg önnur þjóð-
hættuleg vandamál mætti leysa
með því að banna skemmtanahald
almennt. Lausnir sem þessar hafa
alltaf verið til, og það þarf ekki
neina sjálfskipaða viskupostula til
að koma með slíkar lausnir. En
viljum við hlíta slíkri forsjá? Viljum
við láta meðhöndla okkur eins og
ómálga óvita?
Nú er ég einu sinnig þannig
gerður, að ég hef óbilandi trú á
skynsemi fólks, og lít svo á að eitt
af því sem skilur manninn frá
skynlausri skepnunni sé hið frjálsa
val. En ef taka á yfírlýsingu lækn-
anna hátíðlega og þær röksemdir
sem íslenskir alræðispólitíkusar
beita, er fólk skynlausar skepnur.
Fólki skal gefíð á garðann, það sem
þessum mönnum þóknast. Það
kátbroslegasta í þessu öllu er að
þeir menn, sem hvað harðast hafa
barist gegn bjór á Alþingi, eru
yfirleitt forréttindafólk sem ferðast
mikið til útlanda og kaupir svo
ótæpilega bjór í fríhöfninni á
Keflavíkurflugvelli. Hugsunin virð-
ist þessi: „Ég er svo heilbrigður,
lýtalaus og yfír aðra menn hafínn,
að mér leyfist að fara til útlanda
og þamba þar bjór, og kaupa hann
í fríhöfninni, en fólki á íslandi, sem
hefur útvalið mig til að vemda sig
fyrir þessum voðalega drykk, skal
haldið frá bjór á meðan ég fæ að
ráða.“
Kannist þið ekki við þessa sjálf-
umglöðu bindindisfrömuði, sem
anda yfír mann ungmennafélags-
andanum illa allsgáðir í opinberri
umræðu, en eru svo síst bamanna
bestir þegar þeir halda að enginn
sjái til. Og takið eftir, meiri hlutinn
af þeim þingmönnum, sem beijast
gegn því að Islendingum verði leyft
að drekka öl, var einnig á móti því
að Islendingum yrði leyft að hlusta
á það útvarp, og horfa á það sjón-
varp, sem þeir kærðu sig um. Þess-
ir menn tilheyra afturhaldinu í
íslenskum stjómmálum. Þeir eru
til í öllum flokkum, og hafa jafnan
spymt við fótum í hvert skipti, sem
reynt hefur verið að auka frelsi
fólks.
Við, sem röltum að kjörborðinu
á nokkurra ára fresti til að kjósa
fulltrúa á Alþingi, skulum því fylgj-
ast vel með því hversu mikið traust
þingmenn bera til okkar, og hvort
þeir treysta okkur til að stjóma
okkar eigin lífí.
En má ekki færa þessa umræðu
yfír á hvaða efni sem er? Tökum
t.d. kaffí, þann stórhættulega
drykk. Hversu margar andvöku-
nætur hefur kaffíð ekki fært ís-
lendingum, og þar með tapaðan
vinnutíma, þegar menn mæta illa
sofnir og þreyttir til vinnu á
morgnana. Talið er að fjöldi vinnu-
slysa stafí af linnulausri kaffí-
neyslu í tíma og ótíma. Sannað er
Guðrún Zoega
úr ónýtum hjólbörðum. Hampiðjan
hefur einnig gert tilraunir með end-
urvinnslu á plasti. Efnisafgangar
(tuskur) hafa verið notaðir til fram-
leiðslu á teppabandi, einnig hefur
afskurður frá sauma- og pijónastof-
um verið fluttur út. Möguleikar á
endurvinnslu eru margvíslegir og
hefur hér aðeins verið drepið á
örfáa.
Iðnaðarráðherra
skipar nefnd
Friðrik Sophusson, iðnaðarráð-
herra, hefur skipað nefnd til að
fjalla um þessi mál og á hún að
gera tillögur um hvemig hægt sé
að stuðla að endurvinnslu á úrgangi
í því skyni að bæta nýtingu hráefna
og til að komast hjá umhverfísm-
engun svo sem kostur er. Nefndin
hóf störf í janúar síðastliðnum og
er vonast til, að hún geti skilað ein-
hveijum tillögum næsta haust.
Það er mikilvægt að allur al-
menningur taki þátt í þessu starfí
og geri sér grein fyrir því að þetta
er ein leið til að minnka sóun í
okkar allsnægtaþjóðfélagi. Við
megum ekki ganga á auðlindir jarð-
arinnar, þvert á móti eigum við að
bæta við höfuðstólinn og skila af-
komendum oklcar betri heimi.
Höf'undur er aðstoðnrmaður
iðnaðarriðherra.
Endurvinnsla og umhverfi
eftir Guðrúnu Zoega
Á síðustu árum hefur orðið æ
erfíðara að losna við sorp og úrgang
af öllu tagi. Nú er svo komið að
svæði það, sem sorphaugamir á
Gufunesi eru á, er að verða fullnýtt
og hefur ekki enn verið ákveðið
hvar næstu sorphaugar fyrir höfuð-
borgarsvæðið verða, en sorphaugar
eru meðal þess sem ekki er hægt
að vera án en enginn vill hafa hjá
sér. Nú er líklegast að þeir verði
annaðhvort í Álftanesi eða í
Krýsuvík. Ljóst er, að kostnaðurinn
við að losna við sorp mun aukast,
hvor staðurinn, sem verður fyrir
valinu, þar sem flytja þarf það
lengri leið.
Þetta er hins vegar ekki aðeins
spuming um sorphauga og um-
hverfísspjöll eða landnotkun, heldur
fer oft á tíðum forgörðum efni, sem
hægt er að vinna og skapa verð-
mæti úr.
Bílar og brotajárn
Eitt af því sem erfíðast er að
losna við eru ónýtir bflar. Bflaeign
íslendinga er með því mesta sem
gerist, aðeins í Bandaríkjunum eru
fleiri bflar á þúsund íbúa en hér á
landi. Með vaxandi bflaeign verður
sífejlt erfíðara að losna við bflhræ-
in. í Gufunesi eru þau urðuð, ann-
ars staðar á landinu eru þau ýmist
grafín eða reynt að koma þeim fyr-
ir á mismunandi áberandi stöðum,
og eru víða stórar breiður af ónýtum
bflum. Sindrastál hf. hefur um ára-
bil rekið endurvinnslu á brotajámi,
pressað það og klippt í stórvirkri
pressu og hefur það breytt þessum
úrgangi í hráefni til stálvinnslu. í
stálverksmiðjum erlendis er síðan
unnið úr þessu efni. Allt að helming-
ur af hráefni til stálvinnslu kemur
frá slíkum endurvinnslustöðvum.
Orkuspamaður miðað við að vinna
þetta úr málmgrýti er gífurlegur.
Einnig hefur Sindri selt endurunnið
jám til jámsteypa hérlendis, þar
sem m.a. eru steypt lok á hitaveitu-
og vatnsbrunna. Nú hefur Sindri
því miður neyðst til að hætta að
taka á móti bflflökum og öðru
þunnu efni vegna þess að reksturinn
stóð ekki undir sér. Vandinn á sorp-
haugunum fer því vaxandi.
Endurvinnsla á íslandi
Fyrir utan Sindramenn, sem unn-
ið hafa brautryðjendastarf á sviði
endurvinnslu, hafa fáejnir reynt
fyrir sér á þessu sviði. í Garðabæ
er starfandi fyrirtæki, sem fram-
leiðir eggjabakka úr endurunnum
pappír. Þetta er eina fyrirtækið
hérlendis í þessari framleiðslu, og
er það hvað verð snertir samkeppn-
isfært við flest erlend eggjabakka-
fyrirtæki, sem selja vöru sína hér
á landi. Það á hins vegar f sam-
„Með vaxandi bílaeign
verður sífellt erfiðara
að losna við bílhræin. I
Gufunesi eru þau urð-
uð, annars staðar á
landi eru þau ýmist
graf in eða reynt að
komaþeim fyrir á mis-
munandi áberandi stöð-
um og víða eru stórar
breiður af ónýtum
bílum.“
keppni við eitt erlent fyrirtæki, sem
notar eingöngu nýjan pappír eða
tijákvoðu í sína vöm. Þetta virðist
falla íslendingum mjög vel í geð,
bæði eggjabændum og neytendum,
öfugt við það sem annars staðar
gerist, þar sem almenningur leggur
kapp á að ekki sé gengið á auðlind-
ir jarðarinnar að nauðsynjalausu.
Pappírsnotkun í heiminum er
gífurleg og virðist ekkert fara
minnkandi, þrátt fyrir vaxandi
tölvunotkun. Nú mun endurvinnsla
á pappír í heiminum vera svo mik-
il, að ef henni væri ekki til að
dreifa, þyrfti árlega að fella skóg
af svæði, sem svarar til 5% af öllu
skóglendi Evrópu til að framleiða
sama magn. Þess má geta að hið
virta blað Financial Times er prent-
að á endurunninn pappír.
Á Akureyri er starfandi fyrir-
tæki, sem framleiðir gúmmímottur