Morgunblaðið - 02.03.1988, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. MARZ 1988
Island og Evrópa:
Stöndum frammi fyr-
ir þremur kostum
eftir Kjartan
Jóhannsson
Sú þróun sem nú á sér stað í
Evrópu með tilliti til ákvörðunar
Evrópubandalagsins um sameigin-
legan innri markað 1992 gerir kröfu
til skýrrar stefnumörkunar af ís-
lands hálfu.
Sú stefnumörkun á að byggjast
á eftirfarandi meginþáttum:
1. Tryggja verður viðskiptahags-
muni íslands gagnvart banda-
laginu og aðlaga íslenskt efna-
hagslíf að þeim breytingum sem
framundan eru en aðild að
bandalaginu er ekki á dagskrá.
2. Kappkosta á að fylgjast vel með
þeim ákvörðunum sem framund-
an eru hjá bandalaginu og koma
sjónarmiðum íslands á framfæri
og vinna þeim stuðning jafn-
harðan.
3. Aðild íslands að EFTA verði
nýtt til hins ítrasta til þess að
tryggja hagsmuni íslands í
samningaumleitunum og við-
ræðum EFTA og EB um afnám
viðskiptahindrana. ísland hvetji
til þess að EFTA verði eflt og
stutt til þess að sinna þessum
verkefnum.
4. Sett verði á fót samstarfsnefnd
ráðuneyta til þess að tryggja
örugga miðlun upplýsinga og
samræmi í ákvarðanatöku varð-
andi Evrópumálin. Jafnframt
verði komið á reglulegu samráði
við aðila atvinnulífsins um þessi
mál.
5. Haldið verði áfram viðræðum við
EB um samskipti og samstarf
íslands og Evrópubandalagsins
þar sem sérstaða íslands verði
sérstaklega kynnt jafnframt því
sem leitað verði eftir samstarfí
á völdum sviðum.
6. Gerð verði sérstök athugun á
því hvemig íslensk hagstjóm
verði aðlöguð hinum nýju að-
stæðum og færð til betra sam-
ræmis við það sem gerist í helstu
samskipta- og viðskiptalöndum
okkar með það að markmiði að
auka hagvöxt og stuðla að aukn-
um stöðugleika í íslensku efna-
hagslífí.
Á gmndvelli þessarar stefnu-
mörkunar tel ég að setja eigi á fót
nefnd til þess að taka til sérstakrar
athugunar þá þróun sem nú er að
eiga sér stað í Evrópu, kanna áhrif
hennar á viðskipta- og efnahags-
stöðu íslands og koma með frekari
ábendingar um hvemig æskilegast
sé að tryggja hagsmuni íslands og
standa að stefnumörkuninni í fram-
kvæmd. Nefndinni verði gert að
skila skýrslu um athuganir sínar
fyrir árslok 1988, þannig að al-
menningi og hagsmunaaðilum gæf-
ist kostur á að kynna sér málið
með aðgengilegum hætti og traust-
ur grundvöilur væri lagður að frek-
ari umræðum og umfjöllun um
málið.
Áður en ég vík nánar að þessari
stefnumörkun er rétt að rifja upp
í fáeinum dráttum, hvað felst í
ákvörðun EB um sameiginlegan
innri markað.
Stefnumörkun EB felur í raun-
inni í sér að sem næst þurrka út
landamærin milli bandalagsríkj-
anna einkum í viðskiptalegu tilliti.
Hugmyndin að baki er ekki síst sú
að með þessu megi tryggja aukinn
hagvöxt og ná nægjanlega stórum
heimamarkaði til þess að fyrirtæki
innan EB geti staðið sig vel í sam-
keppni við fyrirtæki innan efna-
hagsstórveldanna Bandaríkjanna
og Japan.
Útþurrkun landamæranna í þess-
um skilningi krefst þess hins vegar
að afnumdar verði þær tæknilegu
og fjárhagslegu hindranir viðskipta,
sem gera landamæraeftirlit nauð-
synlegt. Á sama hátt verður að
samræma efnahagsstjóm og efna-
hagsstefnu til þess að raunverulega
myndist eitt markaðssvæði og
landamæri verði óþörf. Af þessu
leiðir krafan um ftjálst flæði fjár-
magns og mannafla og fasta geng-
istengingu innan bandalagsins. Þá
hefur bandalagið sett sér að þjón-
ustuviðskipti skuli njóta sama frels-
is og viðskipti með vörur. Þetta er
vitaskuld í Ijósi þess að þjónustuvið-
skipti gerast sífellt stærri og mikil-
vægari hluti þjóðarkökunnar.
Áhyggjur Evrópuríkja utan EB
við þessa þróun eni fyrst og fremst
af tvennum toga. í fyrsta lagi varð-
andi aðgang að mörkuðum EB og
í öðru lagi varðandi samkeppnis-
stöðu fyrirtækja sinna við EB-fyrir-
tækin og almennt á heimsmarkaði.
Þar við bætast svo pólitísk atriði
sem ég skal ekki rekja nánar í þessu
samhengi.
Steftiumótun EB snertir mörg
svið. Þau verða ekki rakin hér öll
en meðal þeirra má nefna tæknileg-
ar viðskiptahindranir, opinber inn-
kaup, ríkisstyrki til fyrirtækja, upp-
runareglur, vísindarannsóknir,
menntamál, hugverkaréttindi,
einkarétt, umhverfísmál, flutninga-
mál, sjávarútvegs- og landbúnaðar-
mál, neytendavemd, samræmingu
skatta, frelsi í þjónustuviðskiptum,
frjálst fæði íjármagns og mannafla,
festu í gengismálum, samræmda
efnahagsstefnu og sameiginlega
pólitíska stefnumörkun.
í stað þess að.fara frekari orðum
um þessi svið held ég að gagnlegt
sé að flokka hin helstu þeirra í þijá
flokka eða meginþætti, því að slík
skipting auðveldi okkur að átta
okkur á viðfangsefninu eins og það
snýr að okkur og skil ég þá eftir
mörg málasvið þar sem leita ber
eftir samstarfí.
Til fyrsta þáttarins tel ég þá
tæknilegar hindranir og aðrar ijár-
hagslegar viðskiptahindranir. Þar
er um að ræða tæknilegar hindran-
ir sem varða gæði vöru og staðla
og þar með jafnvel dýravemdunar-
lög og atriði sem varða innflutning
á plöntum, en hvort tveggja það
síðastnefnda gæti orðið viðkvæmt
mál fyrir okkur. Hins vegar aðrar
viðskiptahindranir yfírleitt af fjár-
hagslegu tagi svo sem varðandi
opinber innkaup og ríkisstyrki til
fyrirtækja.
Þetta eru atriði sem ég vil í heild
sinni nefna tæknilegs eðlis. Mín
skoðun er sú að þau séu auðveldust
pólitískt og efnahagslega fyrir okk-
ur. Ég tel ennfremur að við eigum
að vinna að þeim í gegnum EFTA
og með EFTA. Að þeim er þegar
unnið á þeim vettvangi og fáein
hafa þegar komist í framkvæmd.
Þetta er flókið og fjölþætt svið sem
ég tel að vel sé tekist á við í
EFTA, en þessi atriði ættu ekki
eða að mjög litlu leyti að valda
okkur neinum sérstökum erfíðleik-
um.
í annan flokkinn set ég þá land-
búnaðarmál og sjávarútvegsmál.
Þessi mál hafa mikla sérstöðu innan
Evrópubandalagsins og reyndar hér
hjá okkur líka. Hættan er sú, að
því er sjávarútveginn varðar, að
stjómunaraðgerðir í sjávarútvegi
innan Evrópubandalagsins muni
mótast mjög af samskonar við-
horfum eins og til landbúnaðarins.
Á þessu sviði verðum við að vera
mjög vel á verði. Ég er þeirrar skoð-
iinar að samhentur hópur hags-
munaaðila haldi utan um stefnu
Evrópubandalagsins í sjávarútvegs-
málum. Þessi hópur stendur fast
að baki hinni samræmdu sjávarút-
vegsstefnu bandalagsins sem erfítt
er að hnika. Það eru miklir styrkir
til sjávarútvegsins innan banda-
lagsins og sjávarútvegshópur Evr-
ópubandalagslandanna er auðvitað
að vinna fyrir sinn hag og vemda
sinn fiskiðnað. En það er einmitt á
þessu sviði sem við eigum sérlega
mikla hagsmuni. Ég held ekki að
við getum gert ráð fyrir því að þessi
málaflokkur leysist öðruvísi en við
tökum hann sjálfir í okkar hendur.
Varðandi þessi mál verðum við að
snúa okkur að Evrópubandalag-
inu, bæði til þess að kynnast þeirra
viðhorfum betur í sjávarútvegsmál-
um heldur en við höfum gert, og
eins tii þess að kynna okkar sjónar-
mið og fíkra okkur áfram með það
hvaða stöðu við höfum. Við þurfum
sem sagt að halda uppi viðræðum
eða samræðum beint við Evrópu-
bandalagið að því er sjávarútvegs-
málin varðar. I þessu sambandi vil
ég minna á viðleitni okkar til þess
að ná fram fríverslun á físki og físk-
afurðum innan EFTA, en ég tel
slíka ákvörðun þar styrkja mjög
stöðu okkar gagnvart ÉB.
Þá kem ég að þriðja þættinum.
Til þess þáttar tel ég það sem sum-
ir hafa nefnt „fuilveldisskilyrði".
Þessi atriði varða sameiginlegan
vinnumarkað, sameiginlegan
frjálsan fjármagnsmarkað, fast
gjaldmiðilskerfi, samræmda
skattastefnu, og fleira af því tagi.
Ég vil segja það fyrst að ég tel að
óttinn við hinn sameiginlega vinnu-
markað _sé að verulegu leyti ástæðu-
laus á íslandi. Því veldur tungan
og veðurfarið. Hættan á miklum
innflutningi vinnuafls frá suðræn-
um löndum er því áreiðanlega ekki
eins mikil og margir íslendingar
ímynda sér. En ég veit hins vegar
að f hugum íslendinga er einmitt
þetta mjög viðkvæmt atriði.
Ef við lítum á sameiginlegan
frjálsan fjármagnsmarkað þá er-
um við auðvitað komin að einu því
hagstjóraartækja sem menn hafa
beitt mjög hér á landi á undanföm-
um árum. Með hinum sameiginlega
frjálsa fjármagnsmarkaði eru ein-
stakar þjóðir, sem eru aðilar að
Kjartan Jóhannsson
„ Varðandi stöðuna
gagnvart EB stöndum
við frammi fyrir þrem
meginvalkostum,
þ.e.a.s. lítilli aðlögun,
mikilli aðlögun og að-
ild. Lítil aðlögun er sú
sem snertir eingöngu
eða fyrst og fremst
tæknilegar hindranir
og aðrar viðskipta-
hindranir í meira eða
minna mæli. Onnur
leiðin er mikil aðlögun
en í því felst að sam-
ræma okkar hagkerf i
flestu því sem er að
gerast í löndum Evr-
ópubandalagsins líka á
sviði gengis og fjár-
magnsmarkaðar,
vinnumarkaðar og
skattastefnu. Síðan
liggur fyrir þriðji val-
kosturinn sem er að-
ild.“
honum, að hluta til að afsala sér
þessu hagstjómartæki. Þessu fylgir
réttur til að stofna til eða kaupa
fyrirtæki hindrunarlaust í einstök-
um löndum. Hér erum við komin
að sviði sem við íslendigar þurfum
að skoða vel með tilliti til þess að
aðlaga okkur því sem gerist í helstu
viðskipta- og samskiptalöndum
okkar.
Annar málaflokkur er gengið og
gengisstefna. Ef við færum inn á
þá braut að festa gengi ísl. krón-
unnar miðað við evrópska gjald-
miðla og verða þannig aðilar að
gengisskráningu Evrópumynta þá
væram við líka að afsala okkur
hagstjómartæki sem mjög hefur
verið beitt hér á íslandi á undan-
fömum áram og áratugum. Vita-
skuld er það svo að fast gengi
íslensku krónunnar gagnvart evr-
ópskum myntum hefði það í för
með sér að hrikti í víðsvegar í
íslensku atvinnulífí. Að hinu leytinu
geta menn velt því fyrir sér hvort
við höfum ekki verið of undanláts-
söm í gengismálum og það hafi
ekki verið að öllu leyti til góðs fyr-
ir íslenskt atvinnulíf. Hvað sem því
líður er aðalatriðið að menn geri
sér ljóst að gengisbinding af þessu
tagi hefði í för með sér ákveðna
áreynslu ef ég má orða það svo.
Þriðja atriðið af þessu tagi er
samræmd skattastefna. Þar er
líka á ferðinni mikilvægt hagstjóm-
artæki. Auðvitað sneyðist um
möguleika í fjáröflun ríkisins og
ríkisfjármálum hjá þeim sem undir-
gangast að fylgja samræmdri
skattastefnu, hvemig svo sem hún
er. Að hinu leytinu má segja að
skattaleg aðlögun sé hafín með
nýgerðri breytingu á söluskatti og
ákvörðun ríkisstjómarflokkanna
um að takast upp virðisaukaskatt
um næstu áramót.
Ég gæti að sjálfsögðu talið upp
fleira eins og t.d. frjálsræði í þjón-
ustustarfsemi. Spor í þá átt væru
nýjung í íslensku atvinnulífi, ef þau
yrðu stigin. Þetta era vandasöm
mál allt saman. En þessir mála-
flokkar allir, eiga það sameiginlegt
að vera af því tagi að þar tel ég
að við þurfum að taka upp vinnu
í okkar eigin hóp. Þessi atriði
snúa að okkur sjálfum. Að mínum
dómi þurfum við að skoða þessi
atriði gaumgæfílega og átta okkur
á því hvað við getum, hvað við vilj-
um, hvað við þoram eða þolum.
Nú segja menn að við höfum frest
til ársins 1992 eða kannski svolítið
lengur. En það þýðir líka að við
verðum að vera viðbúin árið 1992
eða um það leyti og þurfum þá að
vita nákvæmlega hvað við ætlum
okkur. Um sumt þurfum við reynd-
ar að taka nú þegar ákvarðanir og
eram í raun byijaðir að taka
ákvarðanir um. En varðandi þetta
allt saman þá má segja að valið
stendur í rauninni aðeins um
tvennt, þ.e.a.s. milli aðlögunar
eða áhrifa. Áhrif geta menn haft
með því að gerast aðilar, en að
öðra leyti verður það fyrst og fremst
Evrópubandalagið sem markar far-
veginn. Þær viðræður sem eiga sér
stað milli EFTA og Evrópubanda-
lagsins eða milli þjóða utan Evrópu-
bandalagsins við það era fyrst og
fremst af því tagi að menn era að
bera saman bækur sínar. Þetta era
ekki eiginlega samningaviðræður,
þótt sú nafnagift sé oft notuð, held-
ur samráð.
Varðandi stöðuna gagnvart EB
stöndum við frammi fyrir þrem
meginvalkostum, þ.e.a.s. lítilli að-
lögun, mikilli aðlögun og aðild. Litil
aðlögun er sú sem snnertir ein-
göngu eða fyrst og fremst tækni-
legar hindranir og aðrar við-
skiptahindranir í meira eða minna
mæli. Önnur leiðin er mikil aðlögun
en í því felst að samræma okkar
hagkerfí flestu því sem er að ger-
ast í löndum Evrópubandalagsins
líka á sviði gengis og fjármagns-
markaðar, vinnumarkaðar og
skattastefnu. Síðan liggur fyrir
þriðji valkosturinn sem er aðild.
Þetta era þrír meginvalkostir
sem við getum valið á milli. Hvar
við lendum á þessum stiga get
ég ekki beinlínis dæmt um að svo
komnu, en ég held að það sé hollt
fyrir okkur að líta á málin út frá
þessu sjónarhomi. Sá fyrsti með
lítilli eða takmarkaðri aðlögun er
tiltölulega auðveldur, mikil aðlögun
er erfíðari en um þriðja möguleik-
ann, aðild, er óhætt að segja að
hann er ekki á dagskrá. Hvað sem
öllu þessu líður, þá held ég að aðal-
atriðið sé að við þurfum meiri og
ítarlegri umræðu um þessi mál-
efni en átt hefur sér stað. Við þurf-
um að vita meira. Við þurfum að
láta fara fram úttekt á stöðu okk-
ar, bæði inn á við og út á við.
Hverju verður að fóma og hveijir
era ávinningamir í hveiju tilviki.
Þá þurfum við líka meiri mannafla
til að sinna þessum málum og að
minnsta kosti að leggja fram það
fé sem þarf til þess að fylgjast með
því sem er að gerast utanlands og
fylgja því eftir á innanlandsvett-
vangi og í öðra lagi til þess að afla
vitneskju og gera þá úttekt á stöðu
okkar sem ég minntist á hér að
framan.
Þetta starf á að vera þríþætt. í
fyrsta lagi að vinna í gegnum
EFTA hvað varðar þann þátt sem
ég nefndi fyrst þ.e.a.s. tæknilegar
hindranir og því um líkt. í öðra
lagi tel ég að við eigum að halda
uppi viðræðum við Efnahagsbanda-
lagið um sjávarútvegsmálin og sam-
vinnu á ýmsum öðram sviðum.
í þriðja lagi verðum við að snúa
okkur að því að skoða huga okkar
sjálfra varðandi fjármagnsmarkað-
inn, vinnuaflið, skattamálin, geng-
ismál og annað það sem er af þeim
toga. Sú stefnumörkun sem ég
gerði grein fyrir hér áðan felur í
sér þessa þríþættingu. En jafnframt
er nauðsynlegt að gerð verði og
birt úttekt á stöðunni eins og ég
gerði að tillögu minni hér áðan. Ég
vil benda á að Norðmenn, Svíar og
Svisslendingar hafa þegar unnið og
birt slíka skýrslu.
Höfundur er einn af alþingis-
mönnum Alþýðuflokks. Grein
þessi er byggð á rœðu á AJþingi
sl. fimmtudag.
*'•-
ARSHATIÐ
VIÐEYINGAFÉLA GSINS
veröur i Fóstbræöraheimilinu við Langholtsveg 109 föstudaginn
4. mars. Hátíðin hefst með borðhaldi kl. 20. Upplýsingar hjá
Kristjönu í síma 23085 og hjá Aðalheiði í síma 78082.
MIÐASALA VIÐINNGANGINN.
Fjölmennum. - Góöa skemmtun.
Viðeyingafélagið