Morgunblaðið - 18.03.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. MARZ 1988
Atlaga Alþingis
að landsbyggðimii
eftir Krisiján
Pálsson
Inngangur
Á undanfömum árum höfum við
landsbyggðarmenn orðið að sjá á
eftir mörgum góðum manninum á
brott í öryggið að menn telja á stór-
Reykjavíkursvæðinu. Ekki held ég
að hægt sé að vefengja það, að
Reykjavík og nágrenni hafí upp á
margt að bjóða, sem við getum
ekki boðið uppá eða okkur hefur
ekki verið gefínn kostur á vegna
fólksfæðar.
Samfara rpikilli fólksfækkun
undanfarinna ára hefur mikið verið
rætt og ritað um nauðsyn þess að
halda jafnvægi í byggð landsins og
gerðar viðamiklar úttektir af stjóm-
völdum af ástandinu, haldnar ráð-
stefnur um byggðamál, síðast á
Selfossi í haust. Niðurstaðan hefur
ávallt verið sú að jafnvægi í byggð
landsins sé nauðsynlegt svo gæði
lands og sjávar verði nýtt sem best
og fjárfestingar í frumframleiðslu-
greinunum, sem eru langmestar
landsbyggðinni, nýttust. Rætt hefur
verið um jarðgöng til að tengja
byggðimar og að veita þyrfti sér-
stöku fjármagni til jaðarbyggð-
anna.
Landsbyggðarmenn hafa að ég
held ávallt trúað því, að einhver
meining hafí verið á bakvið yfírlýs-
ingar landsfeðranna um þessi mál.
Að hugsað væri í alvöru um alla
þegna landsins,_ sem þátttakendur
í uppbyggingu íslands á jafnréttis-
grundvelli og við landsbyggðar-
menn ávallt verið stoltir af upp-
gangi höfuðborgarinnar okkar.
En er það svo, að við íslendingar
séum saman að vinna þessu landi
gagn? Ég er stórlega farinn að ef-
ast um að þannig sé litið á málið
á hinu háa Alþingi. Það er engu
líkara en þankagangurinn þar nái
yfírleitt ekki út fyrir stór-
Reykjavíkursvæðið lengur þegar
kemur að lagasetningu og ákvarð-
anatöku.
Ég tel að svik ríkisvaldsins við
sveitarfélögin bendi í öllu falli ekki
til þess, né húshitunarokrið eða þá
viðskiptahallinn og fastgengisstefn-
an.
Fastgengisstef nan
Ein alvarlegasta atlaga síðari ára
á landsbyggðina er hin .illræmda
fastgengisstefna, sem er engu betri
en gengisfellingarfárið 1981—1983
þegar gengi Bandaríkjadollars féll
um allt að 100% á einu ári. Nú er
dæmið alveg öfugt, á meðan verð-
hækkanir innanlands eru um 30%
á einu ári lækkar USD um 20%
gagnvart ísl. krónu. Eins og marg
oft hefur komið fram í blöðum und-
anfarið er fiskvinnslunni að blæða
út vegna þessa, undirstöðu atvinnu-
lífsins á landsbyggðinni og upp-
sprettu gjaldeyrisöflunar þjóðarinn-
ar. Stjómvöld gera nánast ekki
neitt í málinu, gjaldeyrir þjóðarinn-
ar er miskunnarlaust boðinn upp í
Reykjavík, langt undir kostnaðar-
verði til innflutningsaðilanna og
milliliðanna, sem ætla að flytja inn
fyrir 10 milljarða króna umfram
þann gjaldeyri, sem aflað verður í
ár. Það er landsbyggðin sem er að
borga fjárfestingarfylliríið í
Reykjavík, sem hann Jón Baldvin
hefur orðað svo skemmtilega, en
ekki öfugt, eins og mætti ætla mið-
að við þær aðgerðir sem hann stend-
ur fyrir þessa dagana.
Húshitunarkostnaður
Húshitunarkostnaður hefur
ávallt verið mikið byggðamál og
hafa stjómvöld beint sveitarfélög-
um á ákveðnar brautir svo nýta
mætti sem best innlenda orkugjafa
og er það mjög eðlilegt ef jafn-
vægis er gætt á milli byggðanna.
Síðustu aðgerðir voru að fá þá sem
ekki voru á hitaveitusvæðunum til
að kynda með rafmagni í stað oli'u
og var olíustyrkurinn tekinn af og
lán veitt til þeirra sem vildu nota
rafmagnið. Hvemig er svo sam-
ræmið í upphitunarkostnaði heimil-
Kristján Pálsson
„Það hlýtur að vera
krafa frá öllum lands-
mönnum að alþingis-
menn Islendinga og’
ráðherrar sjái til þess,
að þegnunum sé ekki
mismunað.“
anna í dag? Til að komast að því
ætla ég að sýna 4 dæmi, þ.e. hita-
veitu á landsbyggðinni, hitaveitu
Reykjavíkur, rafhitun með túpu og
olíu.
Eins og sést á þessu þá er um
hreina rányrkju að ræða af fólki
sem kyndir með rafmagni. Á sama
tíma og Landsvirkjun er að tilkynna
gróða upp á hundruðir milljóna
greiðir fólk með rafhitun kr. 76.800
hærri upphæð í kyndingu, en fólk
í sambærilegu húsi í Reykjavík ger-
ir. Þetta fólk þarf að vinna 53 dög-
um lengur í dagvinnu, en félagar
þeirra í Reykajvík til að geta haldið
hita í húsinu sínu. Er þetta hægt?
Hvers vegna er Landsvirkjun lát-
in græða og hverjir hagnast á því?
Verkaskipting og stað-
greiðsla
Síðasta beina atlagan að lands-
byggðinni var ákvörðun ríkisvalds-
ins á álagningarprósentu aítsvara,
sem hefur rýrt útsvarstekjur sveit-
arfélaganna um 8—10% á þessu
ári. Það allra nýjasta eru svo svik
ríkisins á skilum á inneign sveitar-
félaganna í jöfnunarsjóði og svo
skuld ríkisins við sveitarfélögin
vegna sameiginlegra verkefna. Um
Samanburðartafla á kyndingarkostnaði
Hitakostn. ' pr. ár á 150fmhús Verð- munur í kr. pr. ár miðað Rvík Verð munurí % miðað við Rvk Vinnu- stundir ídagv. 180 kr. pr. klst.
Hitav. Reykjavíkur 13.200 kr. 0 0 73 klst. 9 daga
Hitav. landsbyggð 43.200 kr. 20.000 327% 240 klst. 30 daga
Rafhitun m/túpu 90.000 kr. 76.800 682% 500 klst. 62 daga
Hitun m/olíu 49.200 kr. 36.000 373% 270 klst. 34 daga
SVIPMYNDIR ÚR BORGINIMI / Ólafur Ormsson
Viltu að ég skrái þig í viðtal?
Lægðirnar hafa beðið Hér við
landið í röðum síðustu vikumar
og ekki þarf að kvarta yfír til-
breytingarlausu veðurfari, ýmist
eins og hellt sé úr fötu, rigning
og aftur rigning eða ijómalogn,
stilla og frostið tvö til átta stig,
síðan kyngir niður snjó, skafrenn-
ingur og skaflar á gangstéttum.
Ég skoðaði Listasafn íslands í
nýjum húsakynnum við Fríkirkju-
veg, í hádegi, miðvikudaginn 9.
mars. Það voru snjóskaflar á
gangstéttum við Skálholtsstíg og
allt í kringum Fríkirkjuna, á þeim
slóðum þar sem æska Reykjavíkur
flölmennti forðum í Glaumbæ tij,
að hlusta á tónlist Hljóma, Trú-
brots, Náttúru, Ævintýris Dáta
og Dúmbó og Steina eru nú glæsi-
leg húsakynni Listasafns íslands.
Útidyrahurðin er t.d. hreint lista-
verk og innan dyra hefur ekkert
verið til sparað til að gera bygg-
inguna sem glæsilegasta. Á götu-
hæð er upplýsingamiðstöð, fata-
hengi, skrifstofuhúsnæði, snyrt-
ing og í húsinu einjr fímm ef ekki
sex sýningarsalir. í kjallara fyrir-
lestrasalur og svo stór sýningar-
salur þar sem eru myndir eldri
meistara, Kjarvals, Ásgríms, Jóns
Stefánssonar og fleirri af þeirri
kynslóð og þar kann starfsfólk svo
sannarlega að taka á móti gest-
um. Alúð og kurteisi einkennir
starfsfólkið enda er það líka stolt
af húsinu og því sem það hefur
innan sinna veggja og gerir sér
far um að miðla fróðleik um ein-
stök myndlistarverk til gesta. í
hádeginu á miðvikudegi var nokk-
uð af gestum, aðallega framhalds-
skólanemum, líklega utan af
landi, sem sýndu því sem þau sáu
mikinn áhuga. Ég var svo heppinn
að kona, starfsmaður hjá safninu,
á miðjum aldri, ljósskolhærð tók
að sér að leiðbeina mér um sali
og fræða um einstök listaverk. Á
annarri hæð, gegnt stiganum er
salur þar sem eingöngu eru á
veggjum myndlistarverk eftir
málara sem hófu sinn feril um og
eftir síðari heimsstyijöldina t.d.
Karl Kvaran, Jóhannes Jóhannes-
son, Hafstein Austmann, Sverri
Haraldsson og konan svo fróð um
allt sem varðar verkin að hún lauk
upp fyrir mér nýrri veröld í mynd-
listinni. Hún fylgdi mér yfír í sýn-
ingarsal sem snýr út að tjörninni,
þar sem áður voru vínbarir og
bítlaböndin fóru á kostum. Þar
skildi hún mig eftir hjá ungri
stúlku um eða innan við tvítugt,
dökkhærðri og myndarlegri og
hún kunni skit á þeim verkum sem
þar eru, vissi flest ef ekki allt um
ungu málarana, Tuma, Georg
Guðna, Magnús Kjartansson,
Gunnar Örn sem er nú reyndar
miðaldra og stundin í sal ungu
myndlistamannana var ekki síður
eftirminnileg. Tíminn leið og áður
en ég vissi af hafði ég dvalið inn-
an dyra í Listasafni Islands í tvo
tíma í góðu yfírlæti.
Svo er það hin hliðin á mann-
legum samskiptum. Þar er um að
ræða aðra stofnun og einnig á
vegum ríkisins. Sú stofnun hefur
starfað í áratugi, byijaði sinn fer-
il um miðjan sjöunda áratuginn
og hefur af sumum verið talin
óskabam þjóðarinnar. Er í gömlu
rótgrónu húsi við fjölfama götu í
borginni. Þar eru margir yfír-
menn, kannski of margir og kerf-
ið stundum afar seinvirkt. Þar er
meðal yfírmanna maður sem verð-
ur fertugur í ár og hefur gegnt
starfí yfírmanns í nokkur ár.
Vægast sagt umdeildur. Ég hef
nú í nokkrar vikur eða síðan um
mánaðamótin janúar—febrúar
gert árangurslitlar tilraunir til að
ná sambandi við þennan yfirmann
með að ég tel brýnt erindi. Þrisv-
ar til fjórum sinnum í viku hef
ég hringt í ríkisstofnunina og frá
skiptiborði fengið beint samband
við einkaritara yfírmannsins,
konu sem ávallt er reiðubúin að
leysa úr hveijum vanda.
— Er hann við?
— Nei, þvi miður Ólafur, hann
er á fundi.
— Veistu nokkuð hvenær þess-
um fundi lýkur?
— Nei, því miður.
— Ég hef hringt hér af og til
síðustu vikur og látið liggja skila-
boð til mannsins að hringja í minn
heimasíma.
— Já, ég veit, en því miður
hann er á fundi. Hefur hann aldr-
ei hringt?
— Nei, það held ég sé á hreinu.
— Reyndu að hringja aftur á
morgun t.d. fyrir hádegi, sagði
einkaritarinn og ég féllst á þá
uppástungu. Hringdi síðan daginn
eftir.
— Já, góðan daginn, Ólafur
hér. Er hann við? Þú sagðir mér
að hringja núna fyrir hádegi.
— Já, komdu sæll, nei því mið-
ur, hann var að fara á fund.
— Veistu nokkuð hvað sá fund-
ur stendur lengi?
— Nei, það veit enginn, þetta
er áríðandi fundur. Reyndu að
hringja seinna í dag. Annars er
hann með tíma á föstudögum fyr-
ir hádegi. Viltu að ég skrái þig í
viðtal? spurði einkaritarinn.
— Ja, ég á nú svolítið erfitt
með að mæta þá, vinn nefnilega
á næturvöktum, kem ekki heim
fyrr en undir morgun. Ég skal
reyna að hringja aftur eftir há-
degi.
Síðan hringdi ég urn klukkan
þijú.
— Já, Ólafur hér aftur. Er
hann við yfírmaður þinn?
— Nei, veistu hann var að fara
á fund og síðan fer hann út úr
borginni.
— Jæja. Er þetta ekki von-
laust? Hvenær er maðurinn á
skrifstofunni?
— Hvenær? Ja, helst uppúr
klukkan níu á morgnana. Reyndu
að hringja í fyrramálið.
— Já, ég reyni það.
Síðan hringdi ég daginn eftir
klukkan níu að morgni.
— Já, góðan daginn, Ólafur
hér. Er hann mættur yfírmaður
þinn?
— Hann er rétt ókominn. Viltu
ekki bíða aðeins í símanum?
— Jú, þakka þér fyrir.
Síðan liðu um það bil tíu mínút-
ur. Ég beið í símanum í von um
að ná nú loksins í yfirmanninn í
ríkisstofnuninni.
— Ólafur.
- Já,
— Veistu? Hann þurfti nauð-
synlega að fara beint á fund sem
er ekki búinn fyrr en um hádegi.
— Má ég þá hringja eftir há-
degi?
— Því miður, hann verður hér
ekkert eftir hádegi. Það er áríð-
andi verkefni sem hann þarf að
sinna út í bæ. Hann er með við-
talstíma á morgun fyrir hádegi,
föstudag. Viltu að ég skrái þig í
viðtal?
— Já, gerðu það,'t.d. klukkan
tuttugu mínútur fyrir tólf.
— Já, það er í lagi, hann er
ekki bókaður einmitt þá, sagði
einkaritarinn og ég ákvað að
mæta þrátt fyrir næturvakt þá
um nóttina. Óð snjóskaflana, upp
Mjölnisholtið, Brautarholtið og
áleiðis að ríkisstofnuninni. Hitti
Hermann Gunnarsson, sjónvarps-
stjörnu í stigaganginum, klæddur
eins og enskur lord, í dökkbláum
ullarfrakka og með trefíl um háls-
inn og við skiptumst á kveðjum
og ámaðaróskum. Ég gekk upp á
aðra hæð og inn að skrifstofu
yfirmannsins. Þar var ekki einka-
ritarinn í móttöku, allt autt og
yfirgefið eins og skyndilega hefði
orðið að yfirgefa skrifstofuna.
Klukka á vegg tuttugu mínútur í
tólf, fyrir hádegi. Eg settist í
þægilegan sófa og beið þess að
vera kallaður inn til yfirmannsins.
Klukkan leið, orðin fímm mínútur
í tólf og ekkert sást til yfirmanns-
ins. Ut úr herbergi kom ung
stúlka og heilsaði vingjamlega.
- Sæll.
— Já, sæl.
— Heyrðu, hann er ekki við,
yfírmaðurinn, það breyttust áætl-
anir, hann varð að fara út í bæ.
— Nú, og ég átti einmitt að
hitta hann núna, á skráðan við-
talstíma.
— Já, því miður, hann er ekki
við, hann er ekki í húsinu og ég
hef ekki hugmynd um hvenær
hann kemur aftur, það veit eng-
inn...